Δεκεμβριανά 1944: Τα σχολικά εγχειρίδια και τα γεγονότα της ταραχώδους περιόδου της ελληνικής ιστορίας
Η Δημόσια Ιστορία, που περιλαμβάνει τις συνήθως επετειακές αναφορές στο παρελθόν σε δημόσιες εκδηλώσεις, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και στην ύλη των σχολικών εγχειριδίων, κατά κανόνα αποφεύγει ή εξωραΐζει γεγονότα που στο παρελθόν δίχασαν τον λαό και το έθνος. Κορυφαίο παράδειγμα, ο Εμφύλιος της δεκαετίας του 1940. Στο πλαίσιο παλαιότερης έρευνας σχετικά με την εικόνα που έχουν –ή δεν έχουν– για τα Δεκεμβριανά φοιτήτριες και φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σκέφτηκα να ρίξω μια ματιά στα εγχειρίδια Ιστορίας τα οποία τους διανεμήθηκαν στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Λέω «διανεμήθηκαν», διότι αυτό δεν σημαίνει ότι έφτασαν να διδαχτούν την επίμαχη περίοδο.
Και τα δύο βιβλία για τη Νεότερη Ιστορία κυκλοφόρησαν το 2007. Το κείμενο του εγχειριδίου της Γ´ Λυκείου (το λεγόμενο του «κορμού»), το οποίο υπογράφει ο καθηγητής Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, περιέχει μια συνοπτική, μάλλον ανώδυνη, αναφορά στο θέμα, χωρίς κάποια ιδιαίτερη πολιτική χροιά. Εξίσου συνοπτική είναι η αναφορά στην Ενότητα 54 από το εγχειρίδιο της Γ´ Γυμνασίου, το οποίο, με τίτλο «Νεότερη και σύγχρονη Ιστορία», υπογράφουν η καθηγήτρια Ευαγγελία Λούβη και ο ιστορικός Δημήτριος Χρ. Ξιφαράς.
Στην Ενότητα αυτή, ο αμύητος αναγνώστης θα πέσει πάνω στο πρώτο σφάλμα: Τα Δεκεμβριανά, λέει το βιβλίο, πυροδότησε «η απόφαση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας για αφοπλισμό μόνο του ΕΛΑΣ». Όμως η απόφαση αφορούσε τον αφοπλισμό όλων των ανταρτικών δυνάμεων, δηλαδή και του ΕΔΕΣ, με τον οποίον ο ΕΛΑΣ είχε συγκρουστεί αγρίως και επί μακρόν το 1943-44. Ακολούθως γίνεται αναφορά στο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας που οργάνωσε το ΕΑΜ στο κέντρο της Αθήνας στις 3 Δεκεμβρίου. «Οι συγκεντρωμένοι», λέει πάλι το βιβλίο, «δέχτηκαν πυρά και περίπου 30 άνθρωποι σκοτώθηκαν». Τα καταγεγραμμένα θύματα, όμως, από τους διαδηλωτές στην Πλατεία Συντάγματος υπολογίζονται σε έντεκα, σύμφωνα τουλάχιστον με τη μελέτη του Μενέλαου Χαραλαμπίδη για τα Δεκεμβριανά (έκδ. 2014, σ. 70).
Εκτός από την αναμενόμενη φωτογραφία θυμάτων του συλλαλητηρίου στην Πλατεία Συντάγματος, το κείμενο διανθίζει και «ντοκουμέντο» εντός πλαισίου με τίτλο «Η αγγλική ανάμειξη στα Δεκεμβριανά». Διαβάζει ο αναγνώστης στη σελίδα 150:
«Είναι εξαιρετικά σημαντικό να χτυπήσουμε απροειδοποίητα, χωρίς να προηγηθεί καμία φανερή κρίση. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να προκαταλάβουμε το ΕΑΜ». Τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ προς τον Ήντεν (υπ. Εξωτερικών της Αγγλίας). Πηγή: Γ. Ανδρικόπουλος, 1944, Κρίσιμη χρονιά, τόμ. Β´, κείμ. 197.
Η παραπομπή του εγχειριδίου δεν χρονολογεί, ως όφειλε, το «ντοκουμέντο». Πρόκειται για απόσπασμα εγγράφου με ημερομηνία 29 Αυγούστου 1944. Αναφέρεται στην προετοιμασία της επιχείρησης MANNA, της αποστολής, δηλαδή, περιορισμένων βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα τη στιγμή που θα αποχωρούσαν οι Γερμανοί. Το βασικό καθήκον της δύναμης αυτής ήταν να αποτρέψει την κατάληψη των σημαντικότερων αστικών κέντρων από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και να εγγυηθεί τη μεταβίβαση της εξουσίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου. Βεβαίως, ο απώτερος σκοπός της κυβέρνησης Τσόρτσιλ ήταν η Ελλάδα να επανέλθει στη βρετανική σφαίρα επιρροής. Στις 29 Αυγούστου 1944 οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να αποκλείσουν κανένα ενδεχόμενο, αφού ούτε οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ/ΚΚΕ είχαν λάβει τις θέσεις τους στην κυβέρνηση Παπανδρέου ούτε είχε συναφθεί η Συμφωνία της Καζέρτας, με την οποία ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ τέθηκαν υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού Σκόμπι.
Μια περίπλοκη ιστορική διαδικασία, όπως είναι ένας εμφύλιος σπαραγμός, ανάγεται στο βολικό, όσο και μυθικό, σχήμα του λαού-θύματος της συνωμοσίας ξένων
Εν ολίγοις, το «απροειδοποίητο» χτύπημα δεν αναφέρεται σε στρατιωτική ενέργεια εναντίον του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, αλλά στην έγκαιρη αντίδραση σε περίπτωση που η οργάνωση αυτή αμφισβητούσε έμπρακτα την εγκατάσταση μιας κυβέρνησης που έχαιρε της εμπιστοσύνης όχι μόνο των Βρετανών αλλά και των εκτός ΕΑΜ πολιτικών δυνάμεων. Εξού και η φράση «για να προκαταλάβουμε το ΕΑΜ». Το αγγλικό κείμενο βοηθά εν προκειμένω:
«It is most desirable to strike out of the blue without any apparent preliminary crisis. It is the best way to forestall the EAM».
Είναι απορίας άξιο γιατί τέθηκε αυτή η αναφορά στο πλαίσιο των Δεκεμβριανών, τη στιγμή μάλιστα που ο Τσόρτσιλ κάθε άλλο παρά μασούσε τα λόγια του όταν η ρήξη ανάμεσα στον Παπανδρέου και το ΕΑΜ/ΚΚΕ διαγραφόταν στον ορίζοντα, μετά την απελευθέρωση. Με τον τρόπο αυτό, όμως, μια περίπλοκη ιστορική διαδικασία, όπως είναι ένας εμφύλιος σπαραγμός, ανάγεται στο βολικό, όσο και μυθικό, σχήμα του (αδιαφοροποίητου) λαού-θύματος της συνωμοσίας ξένων.
15°
