Τα όρια και το νόημα της έννοιας «ακροδεξιά», με αφορμή τη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ
Στις κοινωνικές επιστήμες, και ιδιαίτερα στην πολιτική επιστήμη, τα εργαλεία που έχουμε για να συνεννοούμαστε είναι οι έννοιες. Χωρίς αυτές, δεν μπορούμε ούτε να συζητήσουμε στον δημόσιο διάλογο, ούτε να μελετήσουμε επιστημονικά και να καταλάβουμε τον κόσμο γύρω μας. Η «φιλελεύθερη δημοκρατία», ο «αυταρχισμός», η «αριστερά» και η «δεξιά» είναι κατηγορίες που επιτρέπουν να ταξινομήσουμε σύνθετα κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα και να κατανοήσουμε τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις με διάφορες μεθόδους. Φυσικά, οι κατηγορίες αυτές δεν είναι ποτέ τέλειες, ίσα-ίσα, έχουν γκρίζες ζώνες. Αλλά παραμένουν χρήσιμες όταν περιγράφουν ρευστές πραγματικότητες χωρίς να χάνουν την αναλυτική τους ακρίβεια.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν μια έννοια αρχίζει να αλλάζει νόημα κατά το δοκούν, τόσο ώστε να περιλαμβάνει τα πάντα και τίποτα; Τότε χάνει την αναλυτική της αξία. Και σήμερα, ο όρος «ακροδεξιά» φαίνεται να διατρέχει αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο. Δηλαδή, να μικραίνει και να μεγαλώνει ανάλογα με τις περιστάσεις που εξυπηρετούν την πολιτική και όχι την επιστημονική συζήτηση.
Στο ερώτημα, λοιπόν, εάν οι ιδέες που εξέφραζε ο Τσάρλι Κερκ εμπίπτουν στην κατηγορία της ακροδεξιάς, η απάντηση είναι, με μεγάλη βεβαιότητα, θετική. Και εξηγώ. Σύμφωνα με τα βασικά κριτήρια που περιγράφηκαν ο Κερκ φαίνεται να τσεκάρει, αν όχι όλα, τα περισσότερα κουτάκια για το τι σημαίνει ακροδεξιός πολιτικός λόγος (βλ. ενδεικτικά, The Guardian, 11/9/2025).
Δεύτερον, ως προς τον ρατσισμό και τη στάση του απέναντι, ενδεικτικά, στους Αφροαμερικανούς. Ο Κερκ έχει χαρακτηρίσει την έννοια του «λευκού προνομίου» ως «μια ρατσιστική ιδέα», ενώ έχει κάνει ανοιχτά ρατσιστικά σχόλια εναντίον των Αφροαμερικανών («If I see a Black pilot, I’m going to be like, boy, I hope he’s qualified».– The Charlie Kirk Show,23/1/2024). Μιλώντας για αστικές περιοχές, υποστήριξε ότι «μαύροι άνθρωποι κυκλοφορούν απλώς για να διασκεδάσουν και στοχοποιούν λευκούς ανθρώπους» («Happening all the time in urban America, prowling Blacks go around for fun to go target white people, that’s a fact. It’s happening more and more». – The Charlie Kirk Show, 19/5/2023).
Τρίτον, η στάση του απέναντι στην LGBTQ+ κοινότητα είναι σαφώς εχθρική. Η εναντίωση του απέναντι στον γάμο ομόφυλων ζευγαριών βάσει της πιστής του είναι ενδεικτική για το πού τοποθετείται πολιτικά. Σήμερα, ακόμα και για συντηρητικά κόμματα αυτό είναι μια καθ’ όλα αποδεκτή θέση. Ακόμη, ο Κερκ έχει ζητήσει την πλήρη απαγόρευση της ιατρικής υποστήριξης φύλου για τρανς άτομα σε ολόκληρη τη χώρα και μάλιστα έχει υποστηρίξει ότι γιατροί που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες πρέπει να διώκονται («We need to have a Nuremberg-style trial for every gender-affirming clinic doctor. We need it immediately». – The Charlie Kirk Show, 1/4/2024). Σε ραδιοφωνική του εκπομπή, μάλιστα, συνέκρινε την LGBTQ κοινότητα με «χρήστες ναρκωτικών», υποστηρίζοντας ότι το κίνημα «διαφθείρει παιδιά» (Reuters, 13/09/2025).
Τέταρτον, δεν είναι ότι υποστηρίζει πως ο φεμινισμός έχει προχωρήσει πολύ (θέση που από μόνο της είναι εκτός πραγματικότητας για την σύγχρονη θέση της γυναίκας και τα εμπόδια που πρέπει να προσπεράσει ακόμα και σε καλές φιλελεύθερες δημοκρατίες), αλλά πως θεωρεί ότι η γυναίκα πρέπει να υπόκειται στον άντρα της («Reject feminism. Submit to your husband, Taylor. You’re not in charge». – The Charlie Kirk Show, 26/8/2025). Για τις αμβλώσεις, επίσης, δεν χρειάζεται να πούμε πολλά: κατά σε όλες τις περιπτώσεις, με κάθε τρόπο. Αυτές είναι ορισμένες από τις ιδέες που δημόσια υποστήριξε ο Κερκ και θα μπορούσε να είναι το εγχειρίδιο του τι πρέπει να πιστεύει ένας καλός ακροδεξιός.
Στις παραπάνω ιδέες δεν συμπεριλαμβάνονται θέσεις όπως υπέρ της οπλοκατοχής ή της θανατικής ποινής, επειδή στο αμερικανικό πολιτικό πλαίσιο υπάρχουν ζητήματα που θεωρούνται θεμιτά προς συζήτηση, ενώ στην Ευρώπη θα κατατάσσονταν εξαρχής στις ακραίες απόψεις. Η οπλοκατοχή, για παράδειγμα, εντάσσεται στον αμερικανικό συντηρητισμό ως στοιχείο της ατομικής ελευθερίας, αλλά στον ευρωπαϊκό διάλογο θα ερμηνευόταν ως θέση εκτός του δημοκρατικού τόξου. Ακόμη, δεν είναι ότι ήταν υπέρ της θανατικής ποινής σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά ήταν υπέρ της θανατικής ποινής υποστηρίζοντας γρήγορες εκτελέσεις, χωρίς εφέσεις, με τηλεοπτική μετάδοση, και ανοιχτές στο να τις βλέπουν παιδιά. Εάν αυτό είναι απλώς συντηρητικό και όχι ακραίο, τότε οι έννοιες χάνουν την αξία τους. Δεν είναι τυχαίο πως τα ευρωπαϊκά δημοκρατικά συντηρητικά κόμματα απορρίπτουν και τις δύο αυτές θέσεις, θεμελιώνοντας ένα ηπειρωτικό δημοκρατικό κεκτημένο.
Αυτή η πολιτισμική διαφοροποίηση εξηγεί και τον τρόπο με τον οποίο κατηγοριοποιούνται οι ιδέες του Κερκ από τα μεγάλα αμερικανικά μέσα. Συχνά παρουσιάζεται ως συντηρητικός (conservative) και όχι ως ακροδεξιός, ακριβώς επειδή στην αμερικανική πολιτική παράδοση ο όρος conservative καλύπτει ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα: από ήπιες, μετριοπαθείς θέσεις έως και εξαιρετικά ακραίες. Το ίδιο ισχύει και για τον όρο liberal, που στις Ηνωμένες Πολιτείες περιγράφει μια γκάμα θέσεων οι οποίες στο ευρωπαϊκό πλαίσιο θα τοποθετούνταν σε διαφορετικές κατηγορίες, από τη ριζοσπαστική αριστερά μέχρι την σοσιαλδημοκρατία του τρίτου δρόμου.
Η πολιτική και πολιτισμική αυτή ευρύτητα έχει ιστορικές ρίζες, καθώς στις ΗΠΑ, ο συντηρητισμός είναι στενά δεμένος με την προτεσταντική ηθική και την ευαγγελική χριστιανική παράδοση. Οι αξίες της ατομικής ευθύνης, της πειθαρχίας και της απόλυτης προσήλωσης σε συγκεκριμένους ηθικούς κώδικες δημιούργησαν ένα πλαίσιο όπου ο «συντηρητικός» μπορεί να εκφράζει ταυτόχρονα ήπιες κοινωνικές πολιτικές αλλά και βαθιά ακραίες θέσεις χωρίς να ξεφεύγει από την μεγάλη ομπρέλα του όρου. Αυτή η πολιτισμική ιδιαιτερότητα δεν έχει αντίστοιχο στην Ευρώπη, όπου η διάκριση ανάμεσα στις φιλελεύθερες και στις συντηρητικές ιδέες, και τις ιδέες τις άκρας δεξιάς, είναι πιο καθαρά οριοθετημένη, αλλά και εδώ όχι απόλυτα.
Αν συγκρίνουμε αυτές τις θέσεις που αναλύθηκαν με τα χαρακτηριστικά της ακροδεξιάς όπως αποδίδονται από τη mainstream πολιτική επιστήμη, τότε η εικόνα είναι ξεκάθαρη: νατιβισμός, ξενοφοβία, ιεραρχικές και σωβινιστικές αντιλήψεις, απόρριψη μία σειράς κεκτημένων ατομικών δικαιωμάτων. Ο Κερκ δεν τα απορρίπτει απλώς έμμεσα· τα εκφράζει ανοιχτά. Στην ευρωπαϊκή πολιτική θα ήταν κοντά στο AfD, συγκεντρώνοντας τα χαρακτηριστικά του νέου κύματος ακροδεξιάς (άρνηση της κλιματικής αλλαγής, αντι-εμβολιασμός, τάση προς θεωρίες συνωμοσίας). Το γεγονός πως ήξερε καλά το παιχνίδι της επικοινωνίας και των social media, ώστε να προσέχει πως εκφράζεται και να μην θεωρείται ακραίος ο τρόπος του, δεν αναιρεί τον ακραίο λόγο που διατύπωνε. Ακόμα και στο αμερικανικό πλαίσιο, το ότι ονομάζεται συντηρητικός αλλά τοποθετείται στο άκρο του φάσματος, βάσει θέσεων, έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Είτε παίξουμε με τις λέξεις, είτε προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τα όρια της επιστημονικής συζήτησης, ο Κερκ εξέφραζε ακραίες για τα κεκτημένα της φιλελεύθερης δημοκρατίας θέσεις και ο μόνος λόγος να μετακινηθούν τα δοκάρια είναι να νιώσουν άνετα όσοι άλλαξαν θέσεις οι ίδιοι.
Αυτή την τάση επαναπροσδιορισμού των εννοιών τη συνόψισε εύστοχα σε σχόλιο του στο Facebook ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο European University Institute, Ηλίας Ντίνας: «Γίνεται όλο και πιο συνηθισμένο όσοι φέρουν τα χαρακτηριστικά που συγκροτούν μια στιγματισμένη κατηγορία να επιμένουν πως αυτοί είναι οι μόνοι αρμόδιοι να την ορίσουν – και μάλιστα με τέτοιον τρόπο ώστε οι ίδιοι να μένουν εκτός. Οι αντισημίτες, για παράδειγμα, ισχυρίζονται ότι αυτοί γνωρίζουν καλύτερα ποιος είναι αντισημίτης· σήμερα, οι ακροδεξιοί ακολουθούν την ίδια στρατηγική, ορίζοντας την ακροδεξιά με όρους που βολικά εξαιρούν τους ίδιους».
Τα εργαλεία μας για να τα κατανοήσουμε τον κόσμο παραμένουν οι έννοιες, και οι επιστημονικές έννοιες αλλάζουν μεν, αλλά με μία συγκεκριμένη μέθοδο δε. Οι έννοιες αυτές, δεν αγγίζουν απόλυτα την αλήθεια, αλλά την προσεγγίζουν ικανοποιητικά και πετυχημένα και αυτό σήμερα μας αρκεί. Ο μισαλλόδοξος λόγος του Κερκ, όπως και να χαρακτηριστεί, θα έπρεπε να συνεχίσει να υπάρχει και να συντριβεί στο επίπεδο των ιδεών, χωρίς αυτές να χάσουν την αναλυτική τους αξία, παρά μόνο την απήχησή τους.
14°
