Γιατί δεν είναι όλοι οι παπάδες μουλάδες ή, αλλιώς, γιατί δεν είναι όλες οι θρησκείεςίσες — και δεν χρειάζεται να προσποιούμαστε ότι είναι. Σε μια κοινωνία που προσπαθεί (όχι πάντα με επιτυχία) να συνδυάσει τον φιλελευθερισμό με την ανεκτικότητα, τη θρησκευτική ελευθερία με τον ορθό λόγο, και την ιστορική της ταυτότητα με τις αξίες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, υπάρχει μια φράση που ακούγεται συχνά: «Όλες οι θρησκείες είναι ίδιες. Όλες λένε τα ίδια». Ναι, αλλά όχι. Υπάρχουν θρησκείες που οδήγησαν σε αναγέννηση, τέχνη, φιλοσοφία, ελευθερία της έκφρασης, και υπάρχουν και θρησκείες που έκαψαν αυτά τα βιβλία, τους φιλοσόφους και όσους τόλμησαν να σκεφτούν. Και εντός κάθε θρησκείας υπάρχουν ρεύματα που αντιστοιχούν στον 21ο αιώνα και άλλα που παραμένουν προσκολλημένα στον 12ο. Η Ορθόδοξη Εκκλησία —για όλα της τα στραβά, τις αγκυλώσεις της, τον υπερσυντηρητισμό που συχνά εμφανίζει στη δημόσια σφαίρα— δεν είναι μουλαδοκρατία. Δεν λειτουργεί με φετφάδες. Δεν ζητά λιθοβολισμούς, δεν απαγορεύει τη μουσική, δεν επιβάλλει μαντίλες, δεν απειλεί με θάνατο τους σκιτσογράφους. Η κριτική απέναντι στην Εκκλησία είναι όχι απλώς θεμιτή, είναι και απαραίτητη. Όμως αν δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον μετριοπαθή θρησκευόμενο από τον φονταμενταλιστή, τότε κάτι έχουμε χάσει στην πολιτική μας σκέψη.
Σεβασμός στους ανθρώπους, όχι σε κάθε ιδέα
Ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, αυτός ο μεγάλος ξεσηκωμός του νου και της αμφιβολίας, δεν μας καλεί να σεβόμαστε ιδέες. Μας καλεί να σεβόμαστε ανθρώπους. Κανένας διαφωτιστής δεν είπε ποτέ «να μην κριτικάρουμε καμία θρησκεία για να μη θίξουμε τους πιστούς της». Είπαν: «να μην διώκουμε ανθρώπους για τα πιστεύω τους». Μεγάλη διαφορά. Αν μια θρησκεία κηρύττει τη βία, τη μισαλλοδοξία, τον ιερό πόλεμο, τον θάνατο στους αποστάτες και την κατωτερότητα των γυναικών, έχουμε το δικαίωμα —και ίσως και την υποχρέωση— να την επικρίνουμε. Δεν είναι «ρατσισμός», δεν είναι «ισλαμοφοβία», δεν είναι «δυτικός αποικιοκρατικός λόγος». Είναι στοιχειώδης υπεράσπιση του δημοκρατικού πολιτισμού.
Η πίστη δεν είναι πρόβλημα. Ο φανατισμός είναι
Η Ορθοδοξία, στην ελληνική της εκδοχή, δεν ήταν ποτέ μια οργανωμένη «ιερατική δικτατορία». Ακόμα και μέσα στα πιο σκοτεινά της διαστήματα (συνεργασία με εξουσίες, εθνικιστικές εξάρσεις, αντικομμουνιστικός ζήλος) δεν έπαψε να λειτουργεί ως φορέας κοινωνικής συνοχής, όχι καταναγκασμού. Και το σημαντικότερο: ο μέσος Έλληνας ιερέας δεν κυκλοφορεί με σπαθί.
Δεν χρειάζεται να αγαπάς την Εκκλησία για να το δεις. Αρκεί να έχεις τα μάτια σου ανοιχτά και να μην ταυτίζεις τη θρησκεία με την τρομοκρατία. Η θρησκεία μπορεί να εμπνέει αγάπη ή μίσος, να είναι γέφυρα ή τείχος. Το τι γίνεται κάθε φορά εξαρτάται από τους ανθρώπους — και από το θεσμικό της περιβάλλον.
Και κάτι τελευταίο: Ο σεβασμός δεν είναι αυτόματος. Δεν χρωστάμε τίποτα στις ιδέες. Ούτε στις δικές μας, ούτε στις ξένες. Μπορούμε να ζούμε μαζί, να συμβιώνουμε με διαφορετικές πίστεις και πολιτισμούς, αλλά η συνύπαρξη δεν σημαίνει ότι παραιτούμαστε από την κριτική. Ούτε ότι πρέπει να προσποιούμαστε πως δεν βλέπουμε τι συμβαίνει όταν ο θρησκευτικός λόγος γίνεται μηχανή επιβολής.
Όχι, δεν είναι όλοι οι παπάδες μουλάδες. Κι ευτυχώς.
Υπονομεύει και απειλεί ο μισαλλόδοξος λόγος τη δημοκρατία; Ποια τα όρια προστασίας και οι κατ’ εξαίρεση θεμιτοί περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης;
24°
