Συνέντευξη με τον ισπανό συγγραφέα Ιλδεφόνσο Φαλκόνες με αφορμή το νέο του βιβλίο «Η Παναγιά της θάλασσας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη
Η «Παναγιά της θάλασσας» (εκδ. Πατάκη)μεταφράστηκε σε περισσότερες από 40 γλώσσες, κέρδισε πλήθος βραβείων, αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό αλλά και από τους τηλεθεατές καθώς μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη στο Netflix. Δέκα χρόνια μετά, ο Ιλδεφόνσο Φαλκόνες επιστρέφει λογοτεχνικά στη μεσαιωνική Βαρκελώνη δημιουργώντας το συναρπαστικό μυθιστόρημα «Οι κληρονόμοι της γης», το οποίο σύντομα θα ζωντανέψει στην πλατφόρμα του Netflix.
Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του στην Ελλάδα, ο διάσημος Ισπανός συγγραφέας αποκάλυψε στην ATHENS VOICE πώς βιώνει αυτό το δεύτερο κύμα της πανδημίας, τι του λείπει περισσότερο και τι τον θυμώνει πολύ, πώς νιώθει με την έξαρση των τρομοκρατικών επιθέσεων τις τελευταίες εβδομάδες ενώ μοιράζεται με τους αναγνώστες τους λόγους που αγαπά το ιστορικό μυθιστόρημα και γιατί αποφάσισε να επιστρέψει στα γνώριμα μέρη και να συνεχίσει την ιστορία που ξεκίνησε με την «Παναγιά της θάλασσας».
Ποια είναι η γνώμη σας για αυτό το δεύτερο κύμα της πανδημίας;
Βλέπω μια τεράστια απογοήτευση εξαιτίας της ανοησίας αυτών που μας κυβερνούν, σε τοπικό, σε εθνικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έχουν καταδείξει την απόλυτη ανικανότητά τους.
Μια ειλικρινή ανησυχία για τις συνέπειες αυτού του δεύτερου κύματος στην κοινωνία. Κατά τη διάρκεια του πρώτου, ο πολίτης έγινε μέρος της λύσης του προβλήματος της πανδημίας• τα απόλυτα περιοριστικά μέτρα λειτούργησαν ως δραστική καταπολέμηση της νόσου. Σήμερα, οι πολίτες έχουν μεταβληθεί σε μηχανισμούς αντίδρασης των κυβερνήσεων· σε εργαλεία τους. Απαιτούν από αυτούς να αποποιηθούν τον ελεύθερο χρόνο τους, την ψυχαγωγία τους, τους επιβάλλουν απαγορεύσεις κυκλοφορίας που περιορίζουν την κινητικότητά τους και τις ελευθερίες τους, αλλά, παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούν να απαιτούν από τους πολίτες να πηγαίνουν στη δουλειά τους. Με απαράδεκτες δικαιολογίες και συγκαλυμμένο τρόπο οι κυβερνήσεις υπολογίζουν τους θανάτους του πληθυσμού εις βάρος της συνέχειας της οικονομίας σε ένα είδος μακάβριας διαπραγμάτευσης με τη νόσο, και οι άνθρωποι αναγκάζονται να υποχωρήσουν σε αυτές τις απαιτήσεις.
Πόσο πιο επικίνδυνο είναι να μολυνθεί κανείς σε κάποιο εστιατόριο τρώγοντας με φίλους από το να πηγαίνει στη δουλειά του με το μετρό; Έχετε ακόμα τη διάθεση να γράφετε κατά την περίοδο της καραντίνας;
Ναι, αλλά στην πραγματικότητα η καραντίνα μάς βάζει σε μια κατάσταση μεγάλης απάθειας, σε μια ρουτίνα σπιτιού που δύσκολα συνδυάζεται με τη δημιουργικότητα.
Πιστεύετε πως οι παράξενες καταστάσεις που βιώνουμε φέτος θα επηρεάσουν τη λογοτεχνία μακροπρόθεσμα;
Δεν το πιστεύω. Όλοι ελπίζουμε ότι η επιστήμη θα μας δώσει τους τρόπους να ξεπεράσουμε αυτή την τραγωδία, την τραγωδία του covid. Δε θα ήθελα να πάω παραπέρα. Μου αρέσει απλώς να πιστεύω ότι όλο αυτό είναι ένα συμπτωματικό γεγονός και όχι αρχή ενός νέου κύκλου, γιατί δεν είμαστε ικανοί για μια τέτοια αναμέτρηση.
Τι σας λείπει περισσότερο αυτή τη στιγμή;
Το να βγω στον δρόμο και να περπατήσω ξέγνοιαστα. Ο αυθορμητισμός των συναισθημάτων και των συγκινήσεων που βιώναμε στις σχέσεις μας.
Ιστορικά μυθιστορήματα. Τι σας συναρπάζει περισσότερο σε αυτά;
Η ευκαιρία που σου δίνει να συνδυάσεις την ίντριγκα της μυθοπλασίας, που κάθε μυθιστόρημα οφείλει να προτείνει στον αναγνώστη, με ένα ιστορικό σκηνικό που σε οδηγεί σε άγνωστες εποχές και τόπους. Στο ιστορικό μυθιστόρημα, η αναδημιουργία των συνθηκών διαβίωσης αλλοτινών χρόνων είναι απαραίτητη, κάτι που δεν συμβαίνει κατ’ ανάγκην στα σημερινά αφηγήματα.
Πιστεύετε ότι τα βιβλία μπορούν ακόμα να επηρεάζουν την εξέλιξη της ιστορίας;
Η λογοτεχνία ανά τους αιώνες, και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι έτσι θα γίνεται και στο μέλλον, καλείται να διαμορφώνει την ιστορία.
Μετά το μυθιστόρημά σας «Η Παναγιά της Θάλασσας», νιώσατε να σας καταδιώκει το άγχος της επιτυχίας;
Όχι. Νομίζω ότι ανέκαθεν ζω υπό την πίεση του άγχους. Είμαι δικηγόρος όλη μου τη ζωή. Μπορεί να κερδίσεις μία, δύο, τρεις δίκες, αλλά έρχεται μια στιγμή που χάνεις. Η επιτυχία είναι στην παράδοση του έργου.
Τι σας ώθησε να γράψετε το μυθιστόρημα «Οι κληρονόμοι της γης»;
Με καλούσαν τα πρόσωπα που έζησαν στην «Παναγιά της Θάλασσας». Μπορούσαν να συνεχίσουν. Πολλοί άνθρωποι μου το ζητούσαν και η ιδέα μού φάνηκε ελκυστική.
Γιατί επιλέξατε τη μεσαιωνική Βαρκελώνη για τα δύο αυτά μυθιστορήματα; Τι σας ενέπνευσε να επικεντρωθείτε σε αυτή την περίοδο;
Είναι η εποχή με τη μεγαλύτερη λάμψη για τη Βαρκελώνη όσον αφορά την ανάπτυξή της ως ελεύθερη πόλη σε ένα φεουδαρχικό περιβάλλον, όπως ήταν αυτό της Καταλονίας, και τις σχέσεις της με τον υπόλοιπο γνωστό κόσμο, κυρίως με τη Μεσόγειο όπου κυριαρχούσε μαζί με τη Γένοβα και τη Βενετία. Μια πραγματικά ελκυστική περίοδος από πλευράς γεγονότων – πόλεμοι, εμπόριο, δουλεία, συντεχνίες, κυριαρχία της εκκλησίας και των ευγενών..., συνεπώς πολύ πλούσια σε ενδιαφέρουσες πτυχές για τον αναγνώστη. Και, φυσικά, είναι η εποχή που χτίστηκε η Σάντα Μαρία, Η Παναγιά της Θάλασσας, μια υπέροχη κατασκευή, σε στιλ γοτθικό, καταλανικό, λιτό και ταυτόχρονα μεγαλοπρεπές.
Τι συνεπαγόταν η έρευνά σας; Πόσα βιβλία και πηγές διαβάσατε για να γράψετε αυτό το πολυεπίπεδο μυθιστόρημα;
Εκατοντάδες, πιθανόν γύρω στα διακόσια, αλλά μου αρέσει να επιμένω πάντα ότι δεν είμαι ιστορικός και συνεπώς δεν ερευνώ ούτε ανατρέχω σε πηγές. Μελετάω, πολύ, ναι, τα έργα των ιστορικών. Υπάρχουν κάθε είδους βιβλία, διδακτορικές διατριβές ή δογματικά άρθρα σε εξειδικευμένα περιοδικά, τα οποία εμβαθύνουν σε όλες τις πτυχές της ιστορίας που θα χρησιμοποιήσει ένας μυθιστοριογράφος, παρόλο που κάποιες φορές είναι δύσκολο να τα βρει σε φυσική μορφή: ενδύματα, φαγητά, νόμοι, έθιμα, κτήρια...
Τα δύο αυτά μυθιστορήματα προβάλλουν θέματα όπως ο συνεχής αγώνας του ανθρώπου ενάντια στο κράτος και την εξουσία, καθώς και η ηθική παρακμή των ανθρώπινων αξιών. Υπάρχει κάποια αντιστοιχία του τότε με το σήμερα;
Μπορούμε να βρούμε ομοιότητες σε γεγονότα, σε καταστάσεις. Μπορούμε να συγκρίνουμε τη μεσαιωνική δουλεία με τη σημερινή σωματεμπορία· την οικονομική άβυσσο μεταξύ ευγενών και απλού λαού, με το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών που σήμερα διευρύνεται όλο και περισσότερο· οι κοινωνικές αδικίες, η εξαθλίωση που βίωναν τότε και αναπαράγεται σήμερα.
Από αυτή την άποψη, βεβαίως υπάρχει αντιστοιχία. Ωστόσο, δεν θα τη βρούμε ποτέ πέρα από τα γεγονότα, δηλαδή στο πνεύμα. Εκείνη την εποχή, οι αδικίες, οι οικονομικές και κοινωνικές διαφορές, η εξαθλίωση, η αρρώστια και οποιαδήποτε άλλη περίσταση ζωτικής σημασίας εκλαμβάνονταν είτε ως θεϊκά σημάδια –οι σχολαστικοί δεν επέτρεπαν ούτε τη συζήτηση περί θρησκευτικών αρχών– είτε ως αχτύπητα κοινωνικά πεπρωμένα.
Σήμερα παλεύουμε ενάντια σε όλες αυτές τις μάστιγες, με μεγαλύτερη ή μικρότερη τύχη, αλλά το κάνουμε, έχουμε επίγνωση, μεταξύ πολλών άλλων που θα ταίριαζαν ως παραδείγματα, ότι η φτώχεια ή η υποταγή της γυναίκας δεν είναι φυσική κατάσταση ούτε για το άτομο ούτε για την πλειονότητα της κοινωνίας, και αποκηρύσσουμε τις συνθήκες αυτές. Θα προχωρήσουμε λίγο ή πολύ στη λύση τους, αλλά δεν συμμορφωνόμαστε όπως συνέβαινε τότε.
Τι θα θέλατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες από το μυθιστόρημά σας;
Τίποτα. Οι όροι «μάθηση» και «μυθιστόρημα είναι αντιφατικοί». Προσφέρω ψυχαγωγία, που είναι αυτό που εγώ ψάχνω στα μυθιστορήματα που διαβάζω, βεβαίως προσπαθώ να ενσωματώσω τη φανταστική πλοκή σε ένα όσο το δυνατόν πιο αληθινό περιβάλλον. Είμαι της γνώμης ότι, όταν ο αναγνώστης τελειώνει ένα ιστορικό μυθιστόρημα, δεν πρέπει να αναρωτιέται αν είναι ή δεν είναι αλήθεια αυτό που διάβασε, πρέπει να έχει, εξαιρουμένου του λάθους από το οποίο κανείς δεν γλιτώνει, τη σιγουριά ότι είναι, ωστόσο εγώ απλώς αγγίζω πολύ συγκεκριμένες πτυχές της ιστορίας, εκείνες, και οφείλω να το ομολογήσω, που με ενδιαφέρουν πρωτίστως.
Η μάθηση πρέπει να προέρχεται από δασκάλους ή ιστορικούς –κι εγώ δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο–, όχι από μυθιστοριογράφους. Και αν αφαιρέσουμε αυτή την επίφαση, την ιστορική, τα υπόλοιπα είναι μυθοπλασία.
Φοβάστε την έκρηξη τρομοκρατικών χτυπημάτων των τελευταίων εβδομάδων;
Όχι μόνο την έκρηξη των τελευταίων εβδομάδων. Αυτές οι αξιοκατάκριτες πράξεις μάς υπενθυμίζουν ακόμα περισσότερο ότι ο αγώνας κατά του ριζοσπαστισμού, κυρίως του θρησκευτικού (κι εδώ θα μπορούσαμε να βρούμε αληθινή ομοιότητα ανάμεσα στις μεσαιωνικές αντιλήψεις με τις αντιλήψεις που τροφοδοτούν τις περισσότερες από τις σημερινές επιθέσεις), δεν τελειώνει. Ότι βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο στον οποίο υπερασπιζόμαστε αξίες και δικαιώματα που με πολύ κόπο κατακτήσαμε. Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι μπαίνει σε κίνδυνο ο τρόπος ζωής μας.
Τα βιβλία «Οι κληρονόμου της γης», «Η Παναγιά της θάλασσας» και «Το χέρι της Φάτιμα» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ευχαριστούμε θερμά τη μεταφράστρια Αγαθή Δημητρούκα –η οποία έχει μεταφράσει εξαιρετικά τα βιβλία του Ισπανού συγγραφέα– για τη μετάφραση της συνέντευξης.
11°
Τι σας ώθησε να γράψετε το μυθιστόρημα «Οι κληρονόμοι της γης»;
