Μιχάλης Μιχαηλίδης: Έγινα συγγραφέας για να μην πεθάνω από πλήξη

Δεν ήμουν πάντα αναγνώστρια ιστορικών μυθιστορημάτων. Τα απέφευγα, λες και η ανία που μου προκαλούσε το μάθημα Iστορίας στο σχολείο τα είχε στιγματίσει κι αυτά. Έτυχε όμως τα τελευταία χρόνια να έρθουν στα χέρια μου βιβλία που διεύρυναν την γκάμα των προτιμήσεών μου. Έργα που μέσα από συναρπαστικές αφηγήσεις μού πρόσφεραν ένα ταξίδι στον χρόνο, εμπειρική σχεδόν γνώση, συγκίνηση κι έναν διαφορετικό τρόπο θέασης του παρόντος. Ένα τέτοιο μυθιστόρημα μου κράτησε παρέα το καλοκαίρι που πέρασε.

Εξακόσιες εβδομήντα οκτώ σελίδες καλής ελληνικής πεζογραφίας. Ή μήπως ρωσικής; Δεν ήταν λίγες οι φορές που ξεχνούσα ότι διάβαζα Έλληνα λογοτέχνη. Το θυμόμουν όποτε έβαζα τον σελιδοδείκτη στο βιβλίο κι αντίκριζα το εξώφυλλο. Μιχάλης Μιχαηλίδης – «Η τελευταία πλεκτάνη» (εκδόσεις Νεφέλη). Μια φυγόκεντρη κοινωνική τοιχογραφία της Ρωσίας την περίοδο 1903-1953. Ο κεντρικός ήρωας, Ροντιόν Αντόνοβιτς Σαβίριν, με συντρόφευσε στην περιήγησή μου. Ακολούθησα μαζί του τις εξελίξεις που σημάδεψαν τη χώρα του και πήρα απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Είχα όμως και μερικά για τον συγγραφέα.

Μιχάλης Μιχαηλίδης: Το μυθιστόρημα που ξύπνησε την Ιστορία μέσα μου

— Τι είδους σαράκι σ’ έτρωγε κι αποφάσισες να ασχοληθείς με τη Σοβιετική Ένωση;

Κατ’ αρχάς ο σοσιαλισμός είναι μια ζωντανή ιδέα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν ότι ο πλανήτης θα καεί, αν δεν επικρατήσει κάποιου είδους σοσιαλισμός. Από εκεί και πέρα, η Σοβιετική Ένωση είναι χρυσοφόρο κοίτασμα για έναν συγγραφέα, διότι παρουσιάζει τόσο δραματουργικό όσο και φορμαλιστικό ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, σου δίνει την ευκαιρία να χρησιμοποιήσεις μια ορολογία με πάμπολλες λέξεις, οι οποίες δεν μπορούν εύκολα να ενταχθούν σε άλλο πλαίσιο.

— Τι σε οδήγησε να διαλέξεις έναν γιατρό ως κεντρικό ήρωα;

Ο κεντρικός ήρωας επιλέχτηκε επειδή έχει δυνατότητα για δράση και πρόσβαση σε πληροφορίες. Πάντα έτσι διαλέγω τον πρωταγωνιστή. Δεν γράφω βιβλία που περιγράφουν το Βελβεντό Κοζάνης ή τον Βροντάδο Χίου. Επίσης δεν γράφω μυθοπλασία στην οποία υιοθετείται μανιακά η οπτική γωνία του αναξιοπαθούντος μικροαστού ή η οπτική γωνία του ατόμου με αξιοδάκρυτες συναισθηματικές ανάγκες.

— Σε απασχόλησαν τα ονόματα των ηρώων ή τα ανέσυρες από τα κιτάπια της Ιστορίας;

Τα μισά πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι ιστορικές μορφές και τα υπόλοιπα δεν είναι. Για τα τελευταία πρόσωπα επιδίωξα ποικιλία στα ονοματεπώνυμα. Σ’ αυτό το πεδίο ασχολήθηκα ιδίως με τις γυναίκες, οι οποίες αφθονούν στο βιβλίο.

— Ο αρχικός όγκος των πληροφοριών που απαιτήθηκε για να στήσεις ολόκληρο αυτόν τον κόσμο δεν σε καθήλωσε αρχικά;

Για να γίνει η δουλειά, χρειάστηκε υπομονή. Αρχικά είχα μια απλή ιδέα για ένα μυθιστόρημα γύρω από τη λεγόμενη Υπόθεση των Γιατρών (1953). Έπειτα είδα ποιες προοπτικές ανοίγονταν μπροστά μου και σκέφτηκα να λύσω όλες τις απορίες μου για τη Σοβιετική Ένωση. Έτσι, για να ολοκληρώσω μόνο το σχεδιάγραμμα του βιβλίου, απαιτήθηκαν τρία χρόνια και δύο χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες.

— Πώς κατάφερες να οργανώσεις όλες αυτές τις πληροφορίες που αποτέλεσαν το υφάδι του μυθιστορήματός σου; Πληροφορίες που, όπως μας εξηγείς στο τέλος του βιβλίου, τις συγκέντρωσες μελετώντας 252 άλλα πονήματα;

Είχα δύο πλεονεκτήματα προτού αρχίσω τη δεκαετή περιπέτεια. Πρώτον, το 2010 είχα βρεθεί για κάποιο διάστημα στη Μόσχα (στον βασικό τόπο δράσης του βιβλίου) και είχα κάνει επόπτευση χώρων. Δεύτερον, σε γενικές γραμμές είχα από καιρό στο μυαλό μου τη σταδιοδρομία του πρωταγωνιστή, την οικογένειά του, το περιβάλλον του, τις γυναίκες της ζωής του, τα άγχη του, τις αδυναμίες του. Από την άλλη, είχα δυο προβλήματα. Το ένα πρόβλημα είναι ότι δεν μου αρέσουν οι ισχυρισμοί των φιλοξενούμενων στον κυβερνοχώρο και οι εικασίες των φαφλατάδων. Το άλλο πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα δεν μεταφράζονται βιβλία κοινωνικής ιστορίας. Έτσι, αναγκάστηκα να παραγγείλω πολλά βιβλία από το εξωτερικό, τα οποία έπρεπε να με πείσουν για την αξιοπιστία τους. Πώς; Τα λογοτεχνικά έργα έπρεπε να ακτινοβολούν ταλέντο και τα ιστοριογραφικά έργα έπρεπε να περιέχουν ανά τόμο δεκάδες σελίδες με σημειώσεις που να παραπέμπουν σε αριθμημένα αρχεία του ρωσικού κράτους. Στο τέλος, έπειτα από τρία χρόνια και επιμερισμό του υλικού σε ενότητες, όλα ξεκαθαρίστηκαν.

— Τι προσδοκάς ως ανταμοιβή για τον κόπο σου; Ή πιστεύεις ότι η αμοιβή για έναν συγγραφέα είναι το ίδιο το ταξίδι της γραφής;

Όπως έχω αναλύσει στο μυθιστόρημά μου «Πινακοθήκη τεράτων» (2009), η ζωή του συγγραφέα στην Ελλάδα τραμπαλίζεται μεταξύ γελοιότητας και τραγωδίας. Οπότε η συζήτηση για αμοιβές δεν έχει πολύ νόημα. Για να το πω αλλιώς, ξέρω τι περίπου θα συμβεί με το βιβλίο. Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι δεν με ενδιαφέρει καθόλου να εμφανίζομαι με ακκισμούς στα ΜΜΕ. Δεν έγινα συγγραφέας από ματαιοδοξία ή για να ξεγελάσω την κοινωνία. Έγινα συγγραφέας για να μην πεθάνω από πλήξη.

— Είσαι πλέον 56 ετών. Θεωρείς ότι στο εξής θα ασχοληθείς αποκλειστικά με το ιστορικό μυθιστόρημα;

Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να δώσω έναν ορισμό του ιστορικού μυθιστορήματος – στα τρεις χιλιάδες βιβλία που έχω διαβάσει στη ζωή μου δεν περιλαμβάνονται ούτε τριάντα ιστορικά μυθιστορήματα. Έχω όμως την εντύπωση ότι τα ιστορικά μυθιστορήματα περιγράφουν πλίνθους, κιλίμια, ντιβανοκασέλες, καλπάκια, σιρίτια. Άρα το δικό μου βιβλίο μάλλον δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα.

— Προβοκατόρικη ερώτηση: Πιστεύεις ότι το βιβλίο σου θα μπορούσε να πωληθεί στα φεστιβάλ της ΚΝΕ;

Η ΚΝΕ είναι γεμάτη όμορφα και έξυπνα παιδιά. Αν λοιπόν τέτοιου τύπου παιδιά διαβάσουν το βιβλίο μου, μάλλον θα το βρουν διασκεδαστικό και χρήσιμο. Κυρίως χρήσιμο, διότι θα δουν με παραδείγματα ότι ο βολονταρισμός και ο ηρωισμός δεν αρκούν. Και διότι θα δουν, χαμογελώντας, πόσα κινήματα υπάρχουν – το εργατικό, το μικροαστικό, το λουμπενικό. Επομένως θα χαιρόμουν αν το βιβλίο πωλούνταν στο φεστιβάλ της ΚΝΕ – ακόμη κι ως αντιδραστικό. Από την άλλη, με ανατριχιάζει η ιδέα ότι το μυθιστόρημά μου μπορεί να διαβαστεί από μέλη δεξαμενών σκέψης (ΕΛΙΑΜΕΠ, ΙΟΒΕ, ΚΕΦΙΜ). Δεν απευθύνεται σε τέτοια άτομα.

— Τι νομίζεις ότι θα φέρει στον συγγραφικό χώρο η πολυθρύλητη άφιξη της τεχνητής νοημοσύνης;

Στα μάτια μου η τεχνητή νοημοσύνη είναι κάτι τόσο αποτελεσματικό όσο το νερό του Καματερού ή το πόσιμο κολλαγόνο. Είναι η πιο πρόσφατη μούφα της αγοράς και θα ακολουθήσει την πορεία της κλωνοποίησης και της νανοτεχνολογίας: υπνωτισμός των μικροεπενδυτών, φούσκα στο χρηματιστήριο, φυγάδευση των εσόδων σε φορολογικούς παραδείσους, δόλιες χρεοκοπίες, λήθη. Εξάλλου το μόνο που χρειάζεται κανείς για να βγάλει τα συμπεράσματά του είναι να μελετήσει τους μηχανικούς που μας παραμυθιάζουν. Είναι όλοι τους φιλισταίοι, που στην πραγματικότητα σκαμπάζουν μόνο από Άιν Ραντ και βιντεοπαιχνίδια.