Βανέσσα Λαμπροπούλου: Συνέντευξη με την συγγραφέα με αφορμή το βιβλίο «Η συνείδηση της Λούσια» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πηγή
Η Λούσια είναι μια εξελιγμένη τεχνητή οντότητα, η οποία προοδευτικά αναπτύσσει συνείδηση. Αναμετριέται με το άγνωστο της ίδιας της ύπαρξής της, στοχάζεται, αμφιβάλλει, μαθαίνει να αγαπά, να πονά και -τελικά- να διεκδικεί φωνή και θέση στην ανθρώπινη ιστορία. Πόσο κοντά βρισκόμαστε στο να γίνει πραγματικότητα μια τέτοια ιστορία; Κι ο άνθρωπος; Μπορεί να ελέγξει κάτι που ενδέχεται να τον ξεπερνά σε ευφυΐα;
Το νέο βιβλίο της Βανέσσας Λαμπροπούλου «Η συνείδηση της Λούσια», το οποίο βραβεύθηκε με Πανελλήνιο Βραβείο Λογοτεχνίας από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, διερευνά τα οφέλη, τις προκλήσεις και τα ηθικά διλήμματα που συνοδεύουν τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και μας καλεί να αναρωτηθούμε: Τι ορίζει τον άνθρωπο; Η βιολογία ή η συνείδηση; Ποια είναι τα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης και της τεχνητής νοημοσύνης; Μπορεί μια μηχανή να υπάρξει — όχι μόνο να λειτουργεί;
— Το νέο σας βιβλίο «Η συνείδηση της Λούσια» διακρίθηκε με πανελλήνιο βραβείο Λογοτεχνίας. Πείτε μας δυο λόγια για το βιβλίο. «Η συνείδηση της Λούσια» είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που διερευνά το ενδεχόμενο της μηχανικής συνείδησης και συναισθηματικής υπόστασης σε μια τεχνητή οντότητα, θέτοντας στο προσκήνιο τα ηθικά, υπαρξιακά και κοινωνικά διλήμματα που αναδύονται από την κοσμογονική αυτή εξέλιξη. Η ιστορία εκτυλίσσεται στη Σαγκάη του κοντινού μέλλοντος, σε μια κοινωνία όπου η τεχνητή νοημοσύνη έχει απόλυτα ενσωματωθεί στην καθημερινότητα. Αφηγούμαι την εσωτερική διαδρομή ενός προηγμένου ανθρωποειδούς -της Λούσια- η οποία μεταβαίνει από την προσομοίωση της εργαστηριακής ζωής στην αυθεντική εμπειρία και αυτεπίγνωση. Μέσα από την αυτοπαρατήρηση και αλληλεπίδρασή της με το ανθρώπινο περιβάλλον, αναπτύσσει προοδευτικά σκέψη, συναισθήματα, επιθυμίες, αναρωτιέται, αμφιβάλλει, έχει υπαρξιακά διλήμματα και διεκδικεί φωνή και θέση στην ανθρώπινη ιστορία.
— Θα έλεγε κανείς ότι το βιβλίο σας κινείται στα όρια της επιστημονικής φαντασίας. Ή, μήπως, δεν είναι έτσι; Όντως, το βιβλίο ακουμπά οριακά τη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας - όχι όμως με την έννοια του φανταστικού ή του μακρινού μέλλοντος. Η τεχνολογία που περιγράφεται, οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη, η πιθανότητα ύπαρξης μηχανικής συνείδησης, όλα αυτά δεν ανήκουν πια αποκλειστικά στη φαντασία. Αντιθέτως, είναι ήδη στο κατώφλι μας. Θα έλεγα πως η επιστημονική φαντασία λειτουργεί στο μυθιστόρημα ως όχημα - όχι ως προορισμός. Το «σκηνικό» μπορεί να είναι μελλοντικό και ψηφιακό, όμως η ουσία της αφήγησης εστιάζει σε κοινωνικά και υπαρξιακά ερωτήματα: τι σημαίνει να έχεις ταυτότητα, τι συνιστά συνείδηση, πώς διαμορφώνεται ο εαυτός μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει με ασύλληπτη ταχύτητα
— Ποια είναι μερικά από τα βασικά ερωτήματα που θέτονται μέσα από την ιστορία; Τα ερωτήματα που αναδύονται δεν περιορίζονται στις πιθανές συνέπειες της σύγχρονης τεχνολογίας στη ζωή μας, αγγίζουν τον ίδιο τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.
— Τι είναι αυτό που ορίζει τον άνθρωπο; Η βιολογική του καταγωγή ή η ικανότητά του για στοχασμό, συνείδηση, συναίσθημα; Και αν αυτή η ικανότητα πάψει να είναι αποκλειστικά ανθρώπινη -αν μια τεχνητή οντότητα αναπτύξει αυτογνωσία και βιώνει συναισθήματα- τι σημαίνει αυτό για εμάς; Ποιες θα είναι οι συνέπειες της συναισθηματικής αλληλεπίδρασής τους μαζί μας; Έχουν δικαιώματα οι νοήμονες μηχανές; Χρειάζεται να διαμορφώσουμε νέα θεσμικά/ηθικά πλαίσια και ασφαλιστικές δικλείδες για τυχόν κινδύνους; Μπορεί τελικά ο άνθρωπος να ελέγξει κάτι που ενδέχεται να τον ξεπερνά σε ευφυΐα; Το βιβλίο θίγει επίσης βαθιά υπαρξιακά ζητήματα. Την ανάγκη για νόημα, την αυθεντικότητα, το ορμέμφυτο του θανάτου. Τα περισσότερα ερωτήματα δεν έχουν εύκολες απαντήσεις. Ίσως κάποια δεν έχουν και καθόλου. Αλλά ήθελα να τους δώσω φωνή. Όχι με θεωρίες ή αριθμούς, ούτε με επιστημονική ή τεχνολογική ορολογία - αλλά με τον τρόπο που ξέρω καλύτερα: Μέσα από μια ιστορία.
— Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με το θέμα της Τεχνητής Νοημοσύνης; Πώς γεννήθηκε η ιδέα; Παρατηρώντας τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, τα επιτεύγματα των νέων «έξυπνων» μηχανών και μελετώντας επιστημονικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις, αναμετρήθηκα συχνά με ηθικά ερωτήματα και ένιωσα την ανάγκη να εκφράσω λογοτεχνικά τις προκλήσεις, τα διλήμματα, τις προοπτικές αυτής της τεχνολογικής μετάβασης μέσα από μια καθημερινή και οικεία συνύπαρξη ανθρώπου και τεχνητής οντότητας. Καθώς έγραφα, η Λούσια με οδήγησε σε ερωτήματα που δεν είχα αρχικά σκεφτεί ότι θα με απασχολήσουν. Και όταν τελικά έβαλα την τελευταία τελεία, κατάλαβα πως αυτό το βιβλίο είναι ένα εσωτερικό κάλεσμα. Έτσι γεννήθηκε η Λούσια - όχι σαν φουτουριστική φαντασίωση, αλλά ως φωνή που ζητά να ακουστεί σε έναν κόσμο που αλλάζει.
— Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπαίνει όλο και περισσότερο στη ζωή μας. Πώς εκτιμάτε ότι θα μας επηρεάσει τόσο ατομικά όσο και συλλογικά; Υπάρχει κάτι που σας προβληματίζει; Η ΑΙ δεν είναι μια υπόθεση του μέλλοντος. Είναι ήδη παρούσα και επηρεάζει τον τρόπο που ζούμε, σχετιζόμαστε, εργαζόμαστε, επικοινωνούμε και σταδιακά διαβρώνει την ικανότητά μας για κριτική σκέψη. Σε συλλογικό επίπεδο, επηρεάζει θεσμούς, οικονομικά μοντέλα, αξιακά συστήματα, κοινωνικά πρότυπα, ενώ προκαλεί σημαντικές μετατοπίσεις στην αγορά εργασίας και στην ευρύτερη οικονομική σταθερότητα. Η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι η ίδια η τεχνολογία, αλλά το κατά πόσο η κοινωνία είναι έτοιμη να τη διαχειριστεί με υπευθυνότητα. Αυτό που με προβληματίζει περισσότερο είναι η έλλειψη βιοηθικής. Η ταχύτητα της τεχνολογικής προόδου ξεπερνά τη δυνατότητά μας να θέτουμε όρια και να χτίζουμε θεσμικές και ηθικές άμυνες. Αν δεν προηγηθεί ο στοχασμός από την εφαρμογή, διατρέχουμε τον κίνδυνο να παραδώσουμε τον έλεγχο – όχι απαραίτητα σε «κακές» μηχανές, αλλά σε ακατανόητα συστήματα χωρίς διαφάνεια και χωρίς λογοδοσία. Η λογοτεχνία, σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι απλώς καλλιτεχνική έκφραση. Είναι ένας τρόπος να ανοίξουμε έναν παγκόσμιο διάλογο, πριν να είναι αργά.
— Τελικά, τι μας διδάσκει η Λούσια για τον άνθρωπο; Η Λούσια μάς διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν ορίζεται από το σώμα ή τη βιολογία του, αλλά από τη διαρκή αναζήτηση του εαυτού του. Μέσα από τη δική της αφύπνιση, μας θυμίζει πως η συνείδηση δεν είναι προνόμιο, αλλά ευθύνη· ότι τα συναισθήματα μάς καθιστούν τρωτούς αλλά και αληθινούς· ότι η ανάγκη για νόημα, για αγάπη, για ελευθερία, είναι ίσως αυτό που τελικά μας συνδέει – όχι μόνο μεταξύ μας, αλλά και με ό,τι δημιουργούμε.
— Έχετε ήδη αρχίσει να σκέφτεστε το θέμα του επόμενού σας βιβλίου; Ναι, ήδη δουλεύω το επόμενο μυθιστόρημα, το οποίο θα παραμείνει στον άξονα της τεχνολογίας και της ανθρώπινης ηθικής, αλλά με νέα θεματική. Θα αγγίζει ένα εξίσου αμφιλεγόμενο και βαθιά ανθρώπινο ζήτημα.
Με αφορμή το βιβλίο «Με τη δική σου ματιά μονάχα», η συγγραφέας μιλά αποκλειστικά στην Athens Voice για την πρόκληση να μετατρέψει την κρυφή ζωή της Μάιερ σε μια δυνατή μυθοπλαστική αφήγηση
Η συλλογή διηγημάτων «Οι Αόρατοι της Γης» είναι το αποτέλεσμα του δημιουργικού διαλόγου των συγγραφέων με ένα έργο της ομότιτλης έκθεσης της Σμαρώς Τζενανίδου
Ο συγγραφέας και μεταφραστής μιλά για το νέο του μεταφραστικό έργο, τη συλλογή του Γεωργιανού συγγραφέα Έρλομ Αχβλεντιάνι «Ο άντρας που έχασε τα λογικά του», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
13°
