Συνέντευξη: Ο Έλενος Χαβάτζας μιλάει με αφορμή την κυκλοφορία της νέας του ποιητικής συλλογής, «Σκίτσα σε έκλειψη ηλίου», που κυκλοφορεί από τις εκδ. Βακχικόν
Του Ιωσήφ Αρνές
Ο Έλενος Χαβάτζας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (Φλώρινα). Στο Λονδίνο έκανε μεταπτυχιακά στη Μοντέρνα Λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο Goldsmiths. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Ηλιοτρόπια με τις πλάτες στον τοίχο (εκδόσεις Ομήγυρις 2013) και Στάχτη με φόντο κάποιον τροπικό (εκδόσεις Βακχικόν 2018). Ποιήματα και κείμενά του έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί σε διάφορα έντυπα περιοδικά και στο διαδίκτυο, όπως και κριτικές για το έργο του. Έχει επίσης πειραματιστεί με τον λόγο και τη διάδρασή του με άλλες τέχνες σε πειραματικές παραστάσεις και περφόρμανς. Η ποιητική συλλογή «Σκίτσα σε έκλειψη ηλίου» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Τι είναι εκείνο που σας ωθεί να γράφετε;
Αυτό που συμβαίνει γύρω μου, το εμφανές που όμως δεν ομολογείται, το υπόγειο και υποδόριο, εκείνο που συμβαίνει παράλληλα με άλλα γεγονότα και περνάει κάτω από το χαλάκι της αντίληψης. Επίσης αυτό που με μαγεύει και με ξελογιάζει ή αυτό που με απωθεί και με εξοργίζει… Οι αισθήσεις και οι ατμόσφαιρες που συλλαμβάνουν είναι σίγουρα βασικά υλικά της διαδικασίας της συγγραφής. Οι διάχυτες αυτές αισθήσεις και ατμόσφαιρες που αιωρούνται, τα γεγονότα και οι εμπειρίες που μαζεύονται και δεν έχουν ακόμα «κάτσει» και αποκωδικοποιηθεί, όλα αυτά ζητάνε μια τύπου ανώτερη οργάνωση όπου και τις τακτοποιεί και ανακατασκευάζει σε κάτι φορτισμένο με νόημα μεγαλύτερο από το σκέτο άθροισμα τους. Η διαδικασία αυτή πύκνωσης και αφαίρεσης που προϋποθέτει η δημιουργία, το να βάλεις κάτω και να δώσεις μορφή σε αυτή τη φόρτιση είναι μια τελετουργία κάθαρσης. Η αίσθηση μετά ότι κατά κάποιο τρόπο έχεις ξορκίσει κάτι και το ότι ιδεατά παραδίδεις κάτι όπου μπορεί να είναι «κοινωνίσημο» ή ακόμα καλύτερα και καθαρτικό για τους άλλους επίσης, σίγουρα είναι μεγάλο κίνητρο και ανταμοιβή μαζί. Πιο φιλοσοφικά ίσως, θα έλεγα ότι η γραφή και καλλιτεχνική έκφραση ευρύτερα χαρακτηρίζονται από μια ανάγκη να πεις με γνήσιο τρόπο αυτό που συμβαίνει, μια αίσθηση χρέους ότι κάπως πρέπει να ειπωθεί η αλήθεια, όπως την αντιλαμβάνεται ο κάθε δημιουργός… Όλες οι αλήθειες χωράνε – αρκεί να είναι αληθινές.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για εσάς είναι να καταφέρετε να εκφράσετε τη σκέψη σας πάνω στο χαρτί;
Η σχέση μου με το γράψιμο κρατάει πάντα κάτι από την πρώτη ενστικτώδη ορμή που συν-κινεί το δημιουργό. Νομίζω ότι η πρώτη ορμή της έκφρασης, η φόρτιση υποσυνείδητου και ασυνείδητου μαζί είναι το άρμα της καλλιτεχνικής έκφρασης. Από κει και πέρα, καλείσαι και με συνειδητές εργασίες και αρκετή δουλειά σαν τον ηνίοχο να δώσεις μια κατεύθυνση ώστε αυτό το άρμα να μην σκαλώσει κάπου ή εκτροχιαστεί – για να σε φτάσει σε κάποιο προορισμό. Από κει και πέρα οι περιπτώσεις και εκδοχές πάνω σε αυτή τη βασική συνθήκη διαφέρουν. Υπάρχουν κείμενα που σχεδόν γράφονται μόνα τους και απαιτούν λίγες επεμβάσεις και επεξεργασία και άλλα που μέχρι τελευταία στιγμή σε παιδεύουν. Υπάρχουν περίοδοι μπλόκου και απραξίας και άλλες συγγραφικού διονυσιασμού… Θα έλεγα όμως ότι η κύρια «δυσκολία» είναι η προετοιμασία που προηγείται, η διαρκής παρατήρηση και εγρήγορση, το διάβασμα και η τριβή με τη γραφή. Η συνολική δημιουργική ετοιμότητα που απαιτεί η καλλιτεχνική παραγωγή, η άσκηση των αντανακλαστικών και του αυθορμητισμού. Δουλεύεις διαρκώς, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ώστε όταν βρεθείς πάλι σε «ένθεη» κατάσταση να ξέρεις πώς να το χειριστείς χωρίς να μπλοκάρεις ή να χαωθείς. Poeta-vates και poeta-faber πρέπει να πορεύονται μαζί.
Ποιες είναι οι επιρροές σας;
Οι βασικές επιρροές μου προέρχονται και από τον χώρο της ποίησης αλλά και της πεζογραφίας. Συγγραφείς και έργα με έντονα εξομολογητικό και αυτοβιογραφικό τόνο έχουν σίγουρα επηρεάσει τον τρόπο αντίληψης της έκφρασης. Πάντα μου άρεσε αυτή η αίσθηση όταν κόβονται ο «πρόλογος» και οι «λογοτεχνικότητες» και μπαίνει ο συγγραφέας στο ψητό της ανθρώπινης υπόθεσης. Υπάρχουν ίσως αμέτρητα καλά έργα, αλλά αυτό που αναζητώ πάντα είναι το «δαιμονικό» με την μια ή την άλλη έννοια, αυτό που θα σε στοιχειώσει. Ας θυμηθούμε π.χ. «Το υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι ή τον Χένρι Μίλλερ με τους τροπικούς του, που όπως λέει η δουλειά του συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε ο Ντοστογιέφσκι στο «υπόγειο» του (όσο αναφορά αυτή την εξομολογητικότητα δηλαδή). Από κει και πέρα επηρεάστηκα αρχικά πολύ από τα ρεύματα του συμβολισμού και του μοντερνισμού και όλες τις καινοτομίες γενικότερα του 20ού που σίγουρα σημάδεψαν τον τρόπο προσέγγισης μου στη γραφή, αν και πλέον, έχοντας μια καλύτερη συνολικά θεώρηση της ιστορίας της λογοτεχνίας, αντλώ αναλόγως τα υλικά που χρειάζομαι.
Ποια θεματολογία κρατεί τον κυρίαρχο ρόλο στα έργα σας;
Η θεματολογία πάντα είναι η ίδια η ζωή. Τώρα σίγουρα βασικές αξίες της ζωής όπως η φιλία, ο ερωτισμός και οι ανθρώπινες σχέσεις ευρύτερα – είναι πάντα το κυρίως υπόστρωμα. Από κει και πέρα ενδιαφέρομαι να συλλάβω και να αποτυπώσω το φωτεινό όσο και το σκοτεινό μέσα στη ζωή, κι ανάλογα με το υλικό που μου παρέχεται, αντιστοίχως θα υπερτερεί το ένα ή το άλλο. Με το καιρό παρατηρώ πως πιο συγκεκριμένα –και εφόσον έχουμε διανύσει ήδη μια περίοδο με πολλές «εκλείψεις ηλίου»– επικεντρώνω την αναψηλάφηση αυτού του σκότους όλο και πιο πολύ μέσα στην ατομική υπόσταση των ανθρώπων και των μηχανισμών που αυτοί αναπαράγουν σε μικρό-κλίμακα. Γενικά πάντως, προσπαθώ να είμαι πιστός σε αυτό που συμβαίνει γύρω και να το αποτυπώνω όσο πιο αυθεντικά και υπεύθυνα γίνεται.
Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο σας.
Το βιβλίο αυτό σίγουρα είναι βγαλμένο μέσα από την εποχή μας. Είναι μια εποχή με έντονο στίγμα ή οποία ελάχιστα σου επιτρέπει να αποκλίνεις από αυτό που της συμβαίνει. Θα προτιμούσα, αν τα πράγματα ήταν αλλιώς, να γράφω περισσότερο για ποιητικές ατμόσφαιρες όπως η φύση, ή το άρωμα μιας γυναίκας όπως το φέρνει μια αύρα καλοκαιρινή π.χ., αλλά οι ίδιες οι διαδικασίες της ποίησης τελικά θα σου επιβάλλουν τον τρόπο και το υλικό.
Πιο συγκεκριμένα, θα ανέφερα ότι ο τρόπος που γράφω εξερευνά εξίσου από άποψη μορφής ή θέματος το κωμικό και σατυρικό στοιχείο σε αντιπαράθεση με το τραγικό, το λυρικό και γκροτέσκο, το λόγιο και «street» μαζί – ίσως καμιά φορά έως και το ιστοριογραφικό, αλλά πάντα πιστεύω ότι γίνεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο κλίμα όπου η μια οπτική συμπληρώνει την άλλη. Γενικά δεν πιστεύω ότι η ποίηση πρέπει να αποκλείει κάτι από αυτά που συμβαίνουν ή υπάρχουν και στην αληθινή ζωή. Η μορφή και το θέμα θα πρέπει να ακολουθάνε αναλόγως. Τέλος, εκφραστικά ακροβατώ μεταξύ ποίησης και πρόζας, η αλλιώς αυτό που ονομάζουμε πεζοποίηση (prosetry). Υπάρχουν κείμενα πιο αφηγηματικά, αλλά φυσικά με έντονα ποιητικές πρακτικές όπως ελλειπτικότητα, αλληγορία και συμβολισμό, πύκνωση - και κείμενα πιο κοντά στη ποίηση με έντονα χαρακτηριστικά και πάλι πρόζας.
Συγγραφέας γεννιέσαι ή γίνεσαι;
Ε, νομίζω ότι, όπως και σε άλλους τομείς, αυτό είναι ένα ψευτοδίλλημα αφού είναι σίγουρο ότι μια κλίση δίνει πάντα ένα αβαντάζ, αλλά χωρίς τη διαδικασία και τη προσπάθεια θα μείνεις μόνο με την κλίση στο χέρι. Άλλωστε, είναι το ίδιο σαν να αναρωτιόταν κανείς «άνθρωπος γεννιέσαι ή γίνεσαι;» Σίγουρα γεννιέσαι και ανήκεις στο ανθρώπινο είδος, αλλά το να γίνεις άνθρωπος είναι άλλο στοίχημα, όπως καθένας θα συμφωνούσε. Από κει και πέρα όμως πιστεύω ότι με δουλειά ο άνθρωπος είναι ικανός να γίνει οτιδήποτε, απλώς ίσως να μην φτάσει την εμβέλεια κάποιου που έχει την έφεση και έριξε την ίδια δουλειά.
Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στον τομέα της λογοτεχνίας τι θα ήταν αυτό;
Θα άλλαζα και πράγματα που ίσως υπάρχουν στο χώρο της τέχνης γενικότερα υποθέτω… Πιο συγκεκριμένα όμως θα επιθυμούσα συχνά λιγότερη «παραφιλολογία» σε κριτικές και ίσως περισσότερη συνέπεια στη παραγωγή σε σχέση με αυτό που όντως συμβαίνει. Λιγότερα κλισέ θεματικού η μορφικού τύπου, παράλληλα περισσότερη πρωτοτυπία αντί της εκβιασμένης καινοτομίας.
Επίσης, μια πιο φιλική πολιτική για συγγραφέα και αναγνώστη μαζί, που προϋποθέτει και την αλλαγή πολιτικής του κράτους σε σχέση με τον εκδότη. Υπάρχει μια αλυσίδα που κάπως δένει ό ένας τα χέρια του άλλου.
Έχετε επόμενα συγγραφικά σχέδια;
Είναι ήδη σε εξέλιξη μια τέταρτη συλλογή, η οποία το πιάνει κυριολεκτικά από εκεί που το αφήνει το τελευταίο κείμενο της τρίτης, με τίτλο «Ο Μεσσίας του κακού».
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
10°
Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο σας.
