Αυτοβιογραφία; Ναι αλλά και... ίσως! Γιατί αυτό που θα διαβάσετε δεν είναι μια αυτοβιογραφία σαν τις αντίστοιχες άλλων ανθρώπων εξίσου διάσημων και επιδραστικών, σαν τον Φρυσίρα, που σε ανάλογες σελίδες αρπάζουν την ευκαιρία για να αποθεώσουν το εγώ τους. Θα μπορούσε, το δικαιούται, ο Βλάσης Φρυσίρας, με τη μεγαλειώδη συλλογή Ελλήνων και ξένων παραστατικών ζωγράφων, που με τόσο κόπο και πείσμα κατάφερε να δημιουργήσει, και που ειδικά σήμερα, του προσδίδει μια μυθική υπόσταση, χάρις φυσικά στις υπογραφές μα και το μουσείο του. Και σίγουρα θα μπορούσε να γράψει ένα βιβλίο τέτοιου είδους: βαθιά δηλαδή αυτοαναφορικό, ούτως ή άλλως η ευκαιρία του δόθηκε για να γεμίσει τις σελίδες με αναμνήσεις. Μα, μάλλον δεν ήταν αυτός ο σκοπός του.
Ή καλύτερα, σκοπός του ήταν να παραμείνει σταθερά προσηλωμένος στο πεδίο της Τέχνης. Και μόνο αυτής. Γι' αυτό και το «ίσως» αυτοβιογραφία στο ξεκίνημα του κειμένου. Αν και ναι, ξεκινά με ένα γρήγορο κι εν τάχει memo των παιδικών του χρόνων στο χωριό Μικρός Βάλτος Κορινθίας όπου γεννήθηκε: ο τόπος, τα όνειρα, το απωθημένο της ζωγραφικής, που ήθελε να σπουδάσει, γιατί είχε τάλαντο κι έπιανε το χέρι του, οι νομικές σπουδές όμως, που προτίμησε για βιοποριστικούς λόγους. Είναι απαραίτητη η εισαγωγή του βιβλίου, κάτι σαν ο βίος και η πολιτεία ενός ανθρώπου που εξακολουθεί να πράττει στη ζωή με μόνη επιθυμία να κορέσει τη συνεχή πείνα του για εικόνες, όπως τότε που ξεκίνησε να συλλέγει. «Το 1972, άρχισα δειλά δειλά να συγκροτώ την αρχή της συλλογής μου. Στην ανεκπλήρωτη επιθυμία μου να γίνω ζωγράφος, κρύβεται η απάντηση για τη δημιουργία της συλλογής».
Το πορτρέτο του Βλάση Φρυσίρα από τον Στ. Δασκαλάκη
Η γνωριμία του κι ο γάμος του με την έως και σήμερα σταθερή του μούσα και σύζυγο Ρούλα, στις πρώτες σελίδες των «Ημερολογίων Τέχνης» είναι κάτι που εξομολογητικά κάνει αναγκαστικά ο Βλάσης Φρυσίρας: πρέπει να πει μερικά πράγματα για τον εαυτό του. Για τα πρώτα του βήματα, για το πώς η ζωή, το πάθος κι η τρέλα του με τη ζωγραφική συνωμότησαν, συνέθεσαν, διαμόρφωσαν και επέτειναν στο να γίνει αυτό που είναι σήμερα: ένας μεγάλος συλλέκτης, ένας μαικήνας της παραστατικής ζωγραφικής, ένας εμμονικά ταγμένος, αυτοσυγκεντρωμένος και συγκροτημένος εραστής και θηρευτής της περιπέτειας που λέγεται τέχνη.
Prado, Ιταλία, στο ατελιέ του Α. Μαρτινέλι. Φωτογραφία: Βλάσης Φρυσίρας, 1997
Εν αρχή. Τα βασικά, περί αυτού, λιτά. Να κάτι που θα εντυπωσιάσει τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου. Αλλά αμέσως μετά ξεκινά ένα απολαυστικό σιρκουί που μέσω τους, σχεδόν αυτοψυχαναλυτικά, ο Φρυσίρας αναδύεται, ελίσσεται, εξελίσσεται και σχεδόν μοιάζει να επεξηγεί ο ίδιος κάθε του πράξη. Ως προς τη ζωγραφική, για τη ζωγραφική, εξαιτίας της ζωγραφικής. Κάθε του γνωριμία με καλλιτέχνες ή επιμελητές, κάθε του ταξίδι, κάθε του μέρα και κάθε του νύχτα, να που εδώ παρατίθενται υπό μια χρονολογική γραμμική αφήγηση, που από το πρώτο έργο του Σακαγιάν που απέκτησε, έως τώρα, που διαμορφώνει το πρόγραμμα του μουσείου για το 2019, τηρεί την απαρέγκλιτη από πλευράς του σύμβαση: μόνο για την τέχνη.
Ο Ζ. Ρουστέν στα εγκαίνια της έκθεσής του, 2004
Τι είναι ο συλλέκτης; Ποιος είναι ο κόσμος του, πώς λειτουργεί, πώς συμπεριφέρεται; Τι σκέφτεται, τι θέλει, γιατί κάνει αυτό που κάνει; Γνωριμίες, περιστατικά, Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι, Βόρεια Κορέα, Πλάκα, Γιουγκοσλαβία, Βουκουρεστίου, όπου βρίσκονταν το δικηγορικό του γραφείο, και Πεκίνο, Εξάρχεια, Κυψέλη, Κωνσταντινούπολη, αναμνήσεις, στούντιο, γλέντια με καλλιτέχνες αλλά και συζητήσεις περί φιλοσοφίας. Καστοριάδης, Ρουστέν, Κρεμονίνι, Ηλίας Πετρόπουλος, Ντάντο, Μαρτινέλι, παρελαύνουν ως πρώτη ύλη. Από τη ζωή του ανθρώπου που φροντίζει, πέρα από το namedropping των προσωπικοτήτων, να διανθίζει τις σκηνές με απίστευτες λεπτομέρειες. Είτε τεχνικής φύσης, μιας κι ο Φρυσίρας, πάντα προσηλωμένος στον στόχο του, κυνηγά συνεχώς την τέλεια εικόνα, είτε βαθιά ανθρώπινης και προσωπικής κατάθεσης γεμάτης γλυκύτητα για τους συνοδοιπόρους του. Δεν είναι τυχαίο που ο αναγνώστης θα δει συνεχώς τα ονόματα Σακαγιάν και Βερούκας να εμφανίζονται σε κάθε κεφάλαιο. Δυο ζωγράφοι, δυο «σχολές», αυτοί που τον μύησαν, τον κοούτσαραν, συνταξίδεψαν μαζί του σε βουλεβάρτα όπου βρίσκονταν στούντιο καλλιτεχνών. Σύντροφοι, φίλοι, συνοδοιπόροι.
Επάνω: Α. Βερούκας, Α. Αντρέα, Χ. Αντρέα, Βλ. Φρυσίρας, Α. Πατάκη, Π. Αντρέα. Κάτω: Βριλήσσια, οικογένεια Πατ. Αντρέα μαζί με Ρ., Στ. και Φ. Φρυσίρα
Εδώ βρίσκεται και το απολαυστικό των «Ημερολογίων»: η ειλικρινής και ζεστή εξομολόγηση για τη σημασία των φίλων πρώτα, ασχέτως και αν Σακαγιάν και Βερούκας ως καλλιτέχνες αποτελούν και οι δυο τους λαμπρά μυαλά της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής. Και που προφανώς καθόρισαν το βλέμμα του Φρυσίρα. Το άσκησαν και το εξάσκησαν ως προς το «πού» και το γιατί. Από εκεί και πέρα, το βιβλίο είναι μια συνεπής καταγραφή γεγονότων σημαντικών για τη ζωή του. Και ως συλλέκτη μα και ως πορεία προς κάτι μεγαλύτερο: η δημιουργία του μουσείου.
Ο συνεχής εμπλουτισμός της συλλογής και το διαρκές ψάξιμο, οι βραβεύσεις, οι εκθέσεις ομαδικές ή ατομικές, η παράθεση και κατάθεση δηλαδή του έργου ζωής ενός ανθρώπου που επιμένει πως: «Η ζωή δεν αισθάνεται απλώς την ομορφιά, αλλά θέλει να υπερνικήσει τη μοιραία της φθορά, να καταστήσει προσιτό το απρόσιτο. Γι’ αυτό ο άνθρωπος, από εσωτερική πλέον ανάγκη, οδηγείται στη δημιουργία, της οποιασδήποτε μορφής τέχνης, ενώνοντας τον εσωτερικό του κόσμου με αισθητά σύμβολα, όπου μέσα σε αυτά να αναγνωρίζει τον εαυτό του, την πάλη του με τον χρόνο και τον θάνατο. […]Κατάφερα, έτσι, να δώσω διέξοδο στις ευαισθησίες μου, ώστε να μπορώ ανερυθρίαστα να λέω πως η ζωή μου ανάμεσα στις δημιουργίες των άλλων αποκτά ένα ιδιαίτερο νόημα, γίνεται και αυτή ένα είδος δημιουργίας. Μπόρεσα να ξεφύγω από τον κλοιό της μοναξιάς μου, επικοινωνώντας με την εποχή μου, αντιλαμβανόμενος τις διαστάσεις των αδιεξόδων της και την ένταση των προβλημάτων της. Δεν συλλέγω έργα με κριτήρια διακοσμητικά ή έργα που απλά κολακεύουν ή μπορούν να θεωρηθούν επένδυση. Επιλέγω έργα βιωματικά, που βγαίνουν από τη ζωή του δημιουργού τους και είναι καρπός της αγωνίας του. Επιλέγω ζωγραφική ή γλυπτική που αφήνει περιθώρια να δούμε τον κόσμο με συναίσθημα και φαντασία και να ανακαλύψουμε την ποιητική του διάσταση».
Το «Ημερολόγιο Τέχνης, 1945 – 2017 / Περιπέτεια μιας συλλογής» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη
Στο βιβλίο του κτηνιάτρου Κλοντ Μπεατά, που μπήκε στη λίστα των πλέον ευπώλητων βιβλίων της Γαλλίας, μαθαίνεις πολλά και άγνωστα μυστικά για τη γάτα σου
13°
