Στο «Ιμαρέτ - Στη σκιά του ρολογιού» (εκδ. Μεταίχμιο) το βραβείο Αναγνωστών για το 2009. Ο συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος μίλησε στην A.V.
Άρτα, μέσα του 19ου αιώνα. Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι γεμίζουν τους δρόμους της πολύχρωμης ηπειρωτικής πόλης. Ζουν μαζί, συναντιούνται στην αγορά και τα καφενεία και προσεύχονται στις γειτονικές μεταξύ τους εκκλησίες, τεμένη και συναγωγές. Εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα η οθωμανική Άρτα ξαναζωντανεύει από την πένα του Γιάννη Καλπούζου. Και συγκινεί τους αναγνώστες.
Στο «Βραβείο Αναγνωστών 2009» δεν μεσολάβησε κανένας «ειδικός». Οι αναγνώστες επέλεξαν τα 15 βιβλία που μπήκαν στον τελικό κατάλογο, τα διάβασαν και έδωσαν το βραβείο στο μυθιστόρημα «Ιμαρέτ - Στη σκιά του ρολογιού» του Γιάννη Καλπούζου, ο οποίος παρέλαβε το βραβείο, το οποίο θέσπισε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) το 2005, στον πολυχώρο των εκδόσεων «Μεταίχμιο».
«Τα βιβλία γράφονται για να απευθυνθούν στους αναγνώστες διεκδικώντας θέση στο αισθητικό και λογοτεχνικό τους κριτήριο· αυτός είναι ο πραγματικός διαγωνισμός» λέει ο Γιάννης Καλπούζος. «Η επιλογή τους φανερώνει πως ταξίδεψαν στην ονειρική πολιτεία του λόγου και της φαντασίας που χτίζεται στο μυθιστόρημα, άγγιξε τις ψυχές και τη σκέψη τους και επικοινωνήσαμε μέσα από τις σελίδες του. Ό,τι ελπίζει, δηλαδή, κάθε συγγραφέας. Η επιβράβευση από τους αναγνώστες μέσα από το διαγωνισμό του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου αποτελεί ξεχωριστή τιμή».
Στιχουργός, ποιητής και πεζογράφος. Ο Γιάννης Καλπούζος γεννήθηκε το 1960 στην Άρτα. Πρωτοεμφανίστηκε με την ποιητική συλλογή «Το νερό των ονείρων» το 2000, χρονιά που εκδόθηκε και το πρώτο του μυθιστόρημα «Μεθυσμένος δρόμος».
Πόσο διαφορετικός είναι ο ποιητής Καλπούζος από τον πεζογράφο και στιχουργό; Δεν ακολούθησα πιστά το στίχο του Καρούζου «Σφάξε τη μια την ομορφιά να πιει το αίμα η άλλη», όμως αφιερώνομαι κάθε φορά σε ένα είδος και για μεγάλη χρονική περίοδο. Η ποίηση και ο πεζός λόγος μονοπωλούν εδώ και χρόνια το ενδιαφέρον μου. Το τραγούδι λειτούργησε, χωρίς να είναι πρόθεση μου, ως άσκηση και μαθητεία μέχρι να περάσω στη λογοτεχνία. Σε κάθε περίπτωση, το ένα είδος τροφοδοτεί το άλλο, αν και είναι εντελώς διαφορετικός ο τρόπος γραφής και οι στιγμές της δημιουργίας.
Από πού αντλήσατε το υλικό σας για τη συγγραφή του βιβλίου; Η έρευνα διήρκησε τρία χρόνια. Σε βιβλιοθήκες της Αθήνας και της Άρτας μελετώντας κείμενα ιστορικά, θρησκευτικά και λαογραφικά, καθώς και βιβλία αναφορικά με τις βυζαντινές και κλασικές αρχαιότητες της περιοχής. Ακόμη στα αρχεία των υποπροξενείων που λειτουργούσαν τότε στη Άρτα, σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Επιπρόσθετα, ερεύνησα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, σε σχολικά αρχεία, μελέτησα βιβλία Ελλήνων και ξένων περιηγητών, καθώς και των δημοσιογράφων που έγραψαν για τις μέρες της απελευθέρωσης, όπως ο Παγανέλης. Η έρευνά μου επεκτάθηκε σε φωτογραφικά αρχεία και γκραβούρες, σε μουσεία, στα βιβλία του τσιφλικά Καραπάνου και του βουλευτή Παχύ, στις αρχιτεκτονικές μελέτες του Ορλάνδου, στα κείμενα του τότε μητροπολίτη Σεραφείμ Ξενόπουλου και πάρα πολλών άλλων. Φυσικά μίλησα και με ηλικιωμένους Αρτινούς που έζησαν στις αρχές του 1900.
Θα μπορούσε το μυθιστόρημα να διαδραματίζεται σε κάποια άλλη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Οπουδήποτε υπήρχε αντίστοιχο πολυφυλετικό και πολυπολιτισμικό περιβάλλον, την ίδια όμως χρονική περίοδο. Τονίζω το ζήτημα της χρονικής περιόδου γιατί οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές. Ήδη στην Οθωμανική αυτοκρατορία είχαν γίνει πολλές μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της ισονομίας των πολιτών και την παροχή ελευθεριών στους μη μουσουλμάνους. Γι’ αυτό άλλωστε ανθίζει την περίοδο αυτή ο ελληνισμός στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στις Κυδωνιές –το σημερινό Αϊβαλί– και αλλού. Βέβαια, κατά περιοχή υπήρχαν ιδιαιτερότητες· στη Μικρά Ασία και στον Πόντο, όπου ζούσαν πολύ περισσότερες φυλές ή το μουσουλμανικό στοιχείο υπερείχε αριθμητικά.
Πόσο κοντά στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι το βιβλίο σας; Το μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων ετών, το πολυφυλετικό και πολυπολιτισμικό περιβάλλον που δημιουργείται, καθώς και η ανάγκη ύπαρξης ανοικτών και ανεκτικών κοινωνιών, θεωρώ ότι το καθιστούν απόλυτα επίκαιρο. Εξάλλου, οι πανανθρώπινες αξίες που πραγματεύεται ποτέ δεν έπαψαν να είναι διαχρονικές μα και επίκαιρες. Αενάως επίκαιρη είναι και η τέχνη του λόγου.
Ποια είναι τα Ιμαρέτ τού σήμερα; Με τη συμβολική σημασία που δίνεται στο βιβλίο, όλη η Γη, για όσους τη βλέπουν με τον τρόπο του παππού Ισμαήλ. Με την ακριβή της έννοια, οι οργανώσεις που επιτελούν φιλανθρωπικό έργο. Αναφέρω ενδεικτικά τα συσσίτια στα Χανιά, την Κιβωτό του Κόσμου που δημιούργησε ο πατέρας Αντώνιος στον Κολωνό, το Χαμόγελο του Παιδιού, τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα και πολλές άλλες. Με αφορμή αυτό το βιβλίο παρακινήθηκε στην Άρτα μια ομάδα ανθρώπων, η οποία συστήνοντας μια μη κερδοσκοπικού χαραχτήρα εταιρεία με την ονομασία «Δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης και αλληλεγγύης Ιμαρέτ» διανέμει συσσίτια σε απόρους ανεξαρτήτου εθνικότητας, βοηθούμενη και από την «Αντιρατσιστική κίνηση για τους μετανάστες Άρτας», από ιερείς και ιδιώτες μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται φοιτητές και μαθητές. Η κίνηση αυτή με συγκίνησε ιδιαίτερα, και αυτό το Ιμαρέτ έχει την πιο κοντινή θέση στην καρδιά μου.
19°
