Γρηγόρης Λιακόπουλος: Το να μιλάς μόνο αν έχεις κάτι να πεις είναι, νομίζω, μια χαμένη τέχνη

Σε μια εποχή που κυριαρχεί η φλυαρία και η αυθεντική επικοινωνία μοιάζει όλο και πιο σπάνια, ο θεατρικός συγγραφέας Γρηγόρης Λιακόπουλος επιλέγει να αρθρώσει τη «Σιωπή». Το νέο του έργο, σε σκηνοθεσία του Θοδωρή Αμπαζή, που ανεβαίνει στο Θέατρο Τέχνης μέσα από μια ιδιαίτερη σύμπραξη με την ομάδα ΟΠΕΡΑ, εξερευνά τα όρια ανάμεσα στην αναπαράσταση και την πραγματικότητα, μέσω δύο γυναικών που ζουν καθημερινά σαν να βρίσκονται μόνιμα επί σκηνής. Οι δύο πρωταγωνίστριες, ηθοποιοί που επιβιώνουν με προχειροδουλειές, συγκατοικούν επί χρόνια και έχουν πάψει να επικοινωνούν άμεσα· οι συνομιλίες τους έχουν αντικατασταθεί από σκηνές κινηματογραφικών ταινιών. Η ίδια η ζωή τους έχει υποκατασταθεί από την αναπαράστασή της, οδηγώντας τες σε μια συνθήκη εγκλωβισμού και επαναλαμβανόμενης μίμησης. Όταν η μία από τις δύο επιχειρήσει ν’ απελευθερωθεί, θα χρειαστεί να ξαναμάθει πώς να επικοινωνεί αλλά και να επανεφεύρει τον εαυτό της.

Με φόντο την υπαρξιακή αγωνία και το υποδόριο χιούμορ, η «Σιωπή» ξεδιπλώνει έναν κόσμο όπου οι λέξεις περισσεύουν και οι άνθρωποι επικοινωνούν με ελλειπτικούς, κωδικοποιημένους τρόπους. Η παράσταση εστιάζει στους ψυχολογικούς και πολιτισμικούς μηχανισμούς που διαμορφώνουν τις σύγχρονες ταυτότητες και επηρεάζουν τη σκηνική αλλά και στην προσωπική ύπαρξη. Ταυτόχρονα, θέτει το ερώτημα αν η ανθρώπινη ελευθερία είναι ποτέ εφικτή, όταν ακόμα και το παιχνίδι –μια, κατά τα φαινόμενα, αυθόρμητη διαδικασία– διαμορφώνεται από προκατασκευασμένες αφηγήσεις. Με αφορμή αυτή την παράσταση, συνομιλούμε με τον Γρηγόρη Λιακόπουλο για τη φύση της γλώσσας, τη θέση του θεάτρου στον σύγχρονο κόσμο και τον τρόπο με τον οποίο η προσωπική του πορεία από τα Μαθηματικά ως τη δραματουργία διαμορφώνει το σύμπαν των έργων του.

Τι αποτέλεσε την αρχική αφορμή ή το ερέθισμα για τη συγγραφή της «Σιωπής»;
Η «Σιωπή» είναι το αποτέλεσμα της κοινής επιθυμίας για συνεργασία με το Θοδωρή Αμπαζή και την ομάδα ΟΠΕΡΑ. Της συγγραφής προηγήθηκαν συζητήσεις πάνω στις έμμεσες και ελλειπτικές μορφές που λαμβάνει συχνά η ανθρώπινη επικοινωνία, αλλά και πάνω στις συνθήκες στις οποίες ζουν και εργάζονται οι άνθρωποι του θεάτρου. Έτσι, μέσα από τις συζητήσεις αυτές, άρχισα να γράφω ένα έργο μυθοπλασίας πάνω σε ένα υλικό που είναι ταυτόχρονα κλειστοφοβικό και τρυφερό, ρεαλιστικό και αφαιρετικό, και το οποίο μετατράπηκε τελικά στη «Σιωπή».

Ποιος είναι για εσάς ο ρόλος της σιωπής στο θέατρο και στη ζωή;
Ζούμε σε μια πολύ φλύαρη εποχή. Το να σωπαίνεις για όσα δεν καταλαβαίνεις, το να μη μιλάς εκτός κι αν έχεις όντως κάτι να πεις, είναι νομίζω μια χαμένη τέχνη. Αυτό δεν σημαίνει πως το έργο είναι βουβό. Κάθε άλλο. Όμως αυτό που επεδίωξα, ήταν να προσεγγίσω τις στιγμές που η σιωπή είναι η μόνη επιλογή, που δεν υπάρχουν πια λόγια ικανά να αρθρωθούν.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον Θοδωρή Αμπαζή σε αυτό το έργο;
Εξαιρετική. Ο Θοδωρής γνωρίζει πολύ καλά πόσο σημαντικό είναι να μη χάνει κανείς το χιούμορ του, τόσο επί σκηνής όσο και στην καθημερινότητα. Αυτό διευκολύνει τα πάντα.

Τι δυσκολίες ή προκλήσεις αντιμετωπίσατε κατά τη συγγραφή ενός έργου τόσο υπαρξιακού και αφαιρετικού;
Είναι κάπως βίαιο κι απάνθρωπο το να βάζεις τα δικά σου λόγια στα στόματα των χαρακτήρων που φτιάχνεις, ειδικά όταν αυτά τους οδηγούν σε καταστάσεις ολοένα δυσκολότερες. Όμως το πιο δύσκολο και το πιο σημαντικό σε κάθε κείμενο είναι για μένα ο ρυθμός του, η μουσικότητά του.

Ποιος είναι ο ρόλος του χιούμορ σε ένα έργο γεμάτο αγωνία και ψυχολογική πίεση;
Χωρίς χιούμορ η σοβαρότητα είναι απλώς μια ανιαρή σοβαροφάνεια, χωρίς υπαρξιακή αγωνία το χιούμορ δεν είναι παρά μια θλιβερή γελοιότητα.

Οι δύο χαρακτήρες είναι γυναίκες. Πώς προσεγγίσατε τη γυναικεία ψυχοσύνθεση μέσα στο έργο;
Δεν ξέρω αν υπάρχει γυναικεία ψυχοσύνθεση, δεν μπορώ να το γνωρίζω. Πιστεύω όμως πως υπάρχουν φόβοι, ελπίδες, αγωνίες, όνειρα που είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους, έστω σε έναν βαθμό. Οπότε γράφω γι’ αυτά, ανεξάρτητα από το φύλο των ηθοποιών που θα πρέπει να πουν τα λόγια επί σκηνής.

Έχετε σπουδάσει και Μαθηματικά. Πιστεύετε ότι αυτή η εμπειρία επηρεάζει τη θεατρική σας γραφή;
Πιθανότατα ναι, αν και συνήθως όχι συνειδητά. Τα Μαθηματικά είναι μια γλώσσα με τους δικούς της κανόνες και το δικό της συντακτικό. Στα Μαθηματικά ισχύει το εξής: αν ορίσουμε μερικούς αυθαίρετους κανόνες για τον κόσμο μας, που τους ονομάζουμε αξιώματα, τότε πολύ σύντομα θα συνειδητοποιήσουμε ότι από αυτούς προκύπτουν αναρίθμητα συμπεράσματα, τα οποία ίσως χρειαστούμε μέχρι και αιώνες για να τα ανακαλύψουμε στην ολότητά τους. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει κι όταν γράφοντας δημιουργείς έναν κόσμο.

Το έργο μιλά για την επιρροή των πολιτισμικών προϊόντων στην αντίληψή μας για την πραγματικότητα. Μπορούμε τελικά να δούμε τον κόσμο χωρίς το φίλτρο του κινηματογράφου ή της τηλεόρασης; Τι σημαίνει σήμερα «επικοινωνία» και πώς μεταβάλλεται όταν τη φιλτράρουμε από τα μέσα και τα πολιτισμικά μας πρότυπα;
Τα πολιτισμικά προϊόντα, ιδιαίτερα τα πολύ μαζικά, από τα οποία είναι αδύνατον να ξεφύγεις, είναι σαν ιός: είναι πολύ εύκολο να μολυνθείς από αυτόν, αλλά εξαιρετικά δύσκολο να τον ξεφορτωθείς, γιατί έχει τρυπώσει κάπου πολύ βαθιά κι έχει αφήσει εκεί για πάντα τα ίχνη του. Οι εικόνες με τις οποίες μεγαλώνουμε καθορίζουν το πώς βλέπουμε τον κόσμο.

Τι σημαίνει για εσάς το «παιχνίδι» ως διαδικασία στο θέατρο αλλά και στην καθημερινότητα;
Κάθε τι μη παραγωγικό, κάθε τι που δεν εξυπηρετεί έναν μετρήσιμο σκοπό και ένα συγκεκριμένο κέρδος είναι απαραίτητο και πολύτιμο σε μια εποχή εμμονική με την παραγωγικότητα. Και το παιχνίδι είναι εκ φύσεως μια τέτοια διαδικασία: δεν υπακούει παρά στον εαυτό του.

Τι θα θέλατε να μείνει στον θεατή καθώς φεύγει από την αίθουσα;
Αν μπορεί να προσφέρει στους θεατές ένα καλό θέμα συζήτησης για να συνοδεύσουν το ποτό τους, τότε μια παράσταση έχει πετύχει και με το παραπάνω.

Παίζετε, σκηνοθετείτε και γράφετε έργα. Πώς λειτουργεί αυτός ο τριπλός ρόλος για εσάς; Νιώθετε ποτέ ότι, όταν σκηνοθετείτε ή συνθέτετε ένα έργο, το έχετε ίσως μεγαλύτερη έγνοια;
Απολαμβάνω το να εναλλάσσω τους ρόλους που αναλαμβάνω στο θέατρο. Είναι αρκετά ανανεωτικό, βοηθάει στο να μετατοπίζεις την οπτική απ’ την οποία βλέπεις την όλη διαδικασία. Το ότι έχω εργαστεί για παράδειγμα ως ηθοποιός, έχει επίπτωση στο πώς γράφω, αλλά και το ότι γράφω έχει συνέπειες στο πώς μεταφράζω έργα άλλων. Ο κάθε τομέας εργασίας επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετική έκταση, το σύνολο των ανθρώπων που εργάζονται για να γίνει μια παράσταση. Οπότε σκηνοθετώντας ή γράφοντας δεν είναι ότι έχω μεγαλύτερη έγνοια το έργο, αλλά ότι έχω έγνοια για περισσότερους ανθρώπους.

Πώς αντιμετωπίζετε την πίεση της πολιτικής ορθότητας στον καλλιτεχνικό χώρο;
Δεν έχω νιώσει ποτέ καμία τέτοια πίεση στην Ελλάδα.

Η ελληνική δραματουργία τα τελευταία χρόνια έχει δει μια άνθιση, με ολοένα και περισσότερα σύγχρονα έργα να ανεβαίνουν στα θέατρα. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος παράγοντας που την ενισχύσει αυτή την αυξανόμενη δυναμική;
Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει παραγωγή νέων έργων, δεν είναι δυνατόν να ανεβαίνουν συνεχώς τα ίδια και τα ίδια έργα, τα λεγόμενα έργα του ρεπερτορίου. Το θέατρο είναι μια τέχνη που συμβαίνει στο εδώ και τώρα, που έχει τη δυνατότητα να συνομιλεί άμεσα με την πραγματικότητα, και είναι ανέφικτο να το πράξει αυτό αναπαράγοντας διαρκώς κείμενα προηγούμενων αιώνων.

Ποια είναι η κινητήριος δύναμη για εσάς;
Ο θυμός, το χιούμορ και οι φίλοι μου.