Ο Έντεν Φον Χόρβατ γράφει το «Σλάντεκ» το 1929, την εποχή δηλαδή που η φασιστική προπαγάνδα στη Γερμανία βρίσκεται στο απόγειό της προκειμένου να αναδείξει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η νεολαία γίνεται εύκολο θύμα της φασιστικής ιδεολογίας. Ο Σλάντεκ, ένα αμόρφωτο και αθώο αγόρι, δέχεται να συγκατοικήσει κατά την περίοδο του μεσοπολέμου με μια μεγαλύτερή του κυρία, την Άννα, η οποία του προσφέρει στέγη και φαΐ, ενώ οι δυο τους καταλήγουν τελικά εραστές. Ο Σλάντεκ κατατρύχεται από αγωνιώδη ερωτήματα αναφορικά με το σκοπό της ζωής του, την πατρίδα του που ταπεινώθηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την έννοια του δίκαιου, της ειρήνης και της στάσης του ανθρώπου στον κόσμο. Προκειμένου να βρει διέξοδο στα ζητήματα που τον απασχολούν εντάσσεται στους κόλπους της παραστρατιωτικής φασιστικής οργάνωσης Μαύρος Στρατός, που έχει ως στόχο την υπεράσπιση της «πατρίδας» με κάθε μέσο και κόστος. Ακολουθεί η περιπετειώδης διαδρομή του στα γρανάζια της φασιστικής οργάνωσης, η προσπάθεια απεξάρτησής του και τέλος η φυγή του στη Λατινική Αμερική, όπου πιστεύει ότι θα ξαναβρεί τη χαμένη του αθωότητα.
Οι αναλογίες και οι αντιστοιχίες με την κατάσταση στη σημερινή Ευρώπη είναι προφανείς. Στο σύγχρονο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, όπου ο κόσμος μαστίζεται από τη ανεργία, την ανέχεια και την αβεβαιότητα για το μέλλον του, η φασιστική προπαγάνδα παρέχει ένα «σταθερό» υπόβαθρο ιδεολογημάτων και στόχων, ικανό να ελκύει κυρίως τους νέους. Ο Μαύρος Στρατός στο έργο του Χόρβατ αλλά και οι ηγέτες των σύγχρονων φασιστικών οργανώσεων, προβάλλοντας έναν πλαστό «δημοκρατικό» μανδύα, «πρέπει να σκέφτεσαι από μόνος σου», στρατολογούν νέους παρέχοντάς τους το όραμα για μια «δικαιότερη» κοινωνία βασισμένη, κυρίως, στην εκκαθάριση των αντιφρονούντων.
Προς επίρρωση των πρακτικών τους, διαστρεβλώνουν ακόμα και τη θεωρία της βιολογικής εξέλιξης όταν επικαλούνται ότι «οι σκοτωμοί είναι ατέλειωτοι στη φύση» και συνεχίζουν «εμείς είμαστε η φύση». Προκειμένου να κάνουν πειθήνια όργανά τους τα άτομα που προστρέχουν στις οργανώσεις τους προτάσσουν το «σύνολο» έναντι του «ατόμου»: «Ο κάθε άνθρωπος δεν μετράει πολύ». Είναι εύλογη, όμως, η απορία του Σλάντεκ, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με το θάνατο: «Το άτομο δεν έχει σημασία… Τώρα όμως πρέπει να τελειώσω σαν άτομο κι όχι σαν σύνολο!». Ως αντίστιξη στο έργο, η μορφή του αντιρρησία συνείδησης και ειρηνιστή, ο οποίος επιδίδεται σ’ έναν απέλπιδα αγώνα να εισακουστούν οι απόψεις του, αν και γνωρίζει ότι η πανανθρώπινη ειρήνη είναι μια ουτοπική κατάσταση.
Ο σκηνοθέτης (Δημ. Καρατζάς) επιλέγει, και ορθώς, να παρουσιάσει τα δραματικά πρόσωπα ως υποκείμενα χωρίς πρόσωπο. Οι ηθοποιοί δηλαδή γίνονται οι αφηγητές των ρόλων τους, αρθρώνουν τα λόγια τους υποστασιοποιώντας όχι συγκεκριμένα δραματικά πρόσωπα αλλά διαχρονικά κοινωνικά προσωπεία, που συναντώνται σε όλες τις εποχές και τις χώρες σε ανάλογες περιστάσεις. Έτσι, τα δραματικά πρόσωπα εκπροσωπούνται εκ περιτροπής απ’ όλους τους ηθοποιούς, με εξαίρεση τον ειρηνιστή. Μ’ αυτό τον τρόπο, ο θεατρικός λόγος κατακερματισμένος, αποσπασματικός και ενίοτε συνεκφωνούμενος, συνιστά ένα επιτελεστικό εργαλείο που διεισδύει με οξύτητα στο νου του θεατή, δημιουργώντας ρωγμές αναστοχασμού στην οικεία σημασιολογική του ερμηνεία. Οι αδιόρατες χειρονομίες των ηθοποιών με τις οποίες παραδίδουν τη σκυτάλη για την επόμενη σκηνή ορίζουν τον τόπο της σκηνικής πράξης, ενώ η τεχνηέντως «αποκαλυπτόμενη» τοποθέτηση των σωμάτων σε κάθε σκηνή δημιουργεί την απαραίτητη συγκινησιακή αποστασιοποίηση από τα δρώμενα. Η ηχητική-μουσική σύνθεση (Δημ. Καμαρωτός), τα σκηνικά-κοστούμια (Ιωάν. Τσάμη), η κίνηση (Σταυρ. Σιάμου) και οι φωτισμοί (Αλέκ. Αναστασίου) συντελούν στη δημιουργία ενός δεμένου και αρμονικά κινούμενου συνόλου, που δρα ως ένα σκηνικό σώμα. Όλοι οι ηθοποιοί αποδίδουν τα μέγιστα με σκηνική αλληλεγγύη και συνέπεια: Αντώνης Αντωνόπουλος, Αργύρης Πανταζάρας, Γιάννης Κλίνης, Αινείας Τσαμάτης. Ιδιαίτερη μνεία στη Μαρία Κεχαγιόγλου για την εύθραυστη ισορροπία της ανάμεσα στο ρεαλισμό και την υπόκριση, στον Μιχάλη Οικονόμου για τη σκηνική του πραότητα και στον Άρη Μπαλή (Σλάντεκ) για τις εύστοχες μεταλλαγές και μεταστροφές του νου και του ψυχισμού του. Το θεατρικό αυτό έργο αποτυπώνει με ευγλωττία τις κοινωνικές εκείνες συνθήκες που προσφέρουν γόνιμο έδαφος για την ανάδειξη της φασιστικής ιδεολογίας. Μιας ιδεολογίας που ελλοχεύει εξάλλου σε όλες τις περιόδους της ιστορίας της ανθρωπότητας, και θα συνεχίσει να απειλεί για όσο διάστημα η άγνοια της ιστορίας, η αγραμματοσύνη και η οικονομική κρίση θα μαστίζουν τις κοινωνίες. Πρόκειται για μια άρτια παράσταση στην οποία η φόρμα συντονίζεται με το θεατρικό λόγο, τον οποίο ενδυναμώνει και αποκαθαίρει από το συναισθηματικό του φορτίο. Έτσι, η δυναμική των καταστάσεων πολλαπλασιάζεται κι ο στοχασμός αναδύεται αβίαστα.
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
8°
