Πόσο πολιτισμένες είναι οι κοινωνίες μας, των μεταμφιεσμένων θηρευτών και θηραμάτων, των ετοιμοπόλεμων κατηγόρων και των αποδιοπομπαίων τράγων; Μήπως η βαρβαρότητα διαμεσολαβείται, ισχυρότερη, μέσω του πολιτισμού – ή της επίφασης αυτού;
Στο καινούργιο θεατρικό του, με τον ειρωνικό τίτλο «Πολιτισμός» και υπότιτλο «Μία κοσμική τραγωδία» (αναφορά στο άθεο σύμπαν του έργου, όπου καμία δικαιοσύνη δεν θα αποδοθεί από έναν deus ex machina και ο άνθρωπος, εγκαταλειμμένος, καλείται να δώσει μόνος του λύση), ο Δημήτρης Δημητριάδης ανασκευάζει τη γνωστή ιστορία της Μήδειας, αναποδογυρίζοντάς την και φωτίζοντας, ανέλπιστα, τη σημερινή κατάσταση που βιώνουμε, υπαρξιακά και κοινωνικά.
Το έργο ανεβαίνει αυτό τον καιρό στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης», σε σκηνοθεσία Γιάννη Σκουρλέτη της περίφημης ομάδας Bijoux de Kant, με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στον ρόλο της Μήδειας (ένας ρόλος τον οποίο είχε ερμηνεύσει με επιτυχία τη δεκαετία του ’90 στην τραγωδία του Ευρυπίδη).
Σε αυτό το έργο παραδοξοτήτων, τοποθετημένο θαρρείς σε ένα περίκλειστο, παράλληλο σύμπαν όπου επαναλαμβανόταν μέχρι πρότινος, χωρίς σταματημό, η τραγωδία του Ευριπίδη και όπου το έργο, συμπεριλαμβανομένων των φρικαλεοτήτων που διαπράττει η Μήδεια, ήταν σχεδόν βαριεστημένα εμπεδωμένο από όλους τους εμπλεκομένους χαρακτήρες, ξάφνου, σε μια στιγμή, όλα ανατρέπονται.
Σαν μυστικός σπόρος που σκάει στο χώμα, αθόρυβα, μέσα στη νύχτα, η προηγουμένως βάρβαρη – και συνεπώς παντοδύναμη και ανυπότακτη – Μήδεια παρουσιάζεται ξαφνικά «διαβρωμένη» από τον πολιτισμό. Ύστερα από ατέλειωτες επαναλήψεις βαρβαρότητας και ανθελληνικού θριάμβου, η μάγισσα, η παιδοκτόνος, η φοβερή Μήδεια κατανικιέται από τις δυνάμεις του πολιτισμού: εξημερώνεται τούτο το θεριό και ευθυγραμμίζεται με τη νόρμα. Η μαγική της δύναμη εξασθενεί και παρουσιάζεται ανίκανη να φονεύσει τα παιδιά της. Είναι αδύνατον, ανελέητα «εκπολιτισμένη» πια, να επιστρέψει στην προπολιτισμική της κακία: «Έλα κακία έλα/ Και νίκησέ με/ Κάνε με τέρας/ Κάνε με Μήδεια», ψελλίζει απελπισμένα, χωρίς αποτέλεσμα. Η Μήδεια ηττήθηκε, γκρεμίστηκε από το μιαρό της βάθρο. Έγινε μία από εμάς. Έγινε άνθρωπος.
Μόνο που αυτή η ανθρωποποίησή της, η στροφή της προς το ανίσχυρο, δεν την εξιλεώνουν στα μάτια των ανθρώπων της Κορίνθου. Την αντιμετωπίζουν με ενισχυμένη περιφρόνηση και εχθρότητα. Κι όταν ανακύπτουν νέα δεινά, στα οποία η ίδια δεν έχει καμία ανάμειξη, ανενδοίαστα όλοι οι «πολιτισμένοι», «ενάρετοι» Έλληνες, την κατονομάζουν ως την υπαίτια, τη φθοροποιό δύναμη που απορρύθμισε την «όσια» κοινότητά τους.
Η παραδοξότητα της σύλληψης του έργου – μία Μήδεια που δεν σκοτώνει τα παιδιά της και άρα δεν είναι η απόλυτα παραβατική ηρωίδα της αρχαιότητας, η παιδοκτόνος που μένει ατιμώρητη – λειαίνεται, όταν κανείς αντιλαμβάνεται την επικαρικότητά της: ως γέφυρα με το κλίμα που βιώνουμε, της αποδόμησης, του κρημνίσματος, της ερήμωσης. «Ο ομφαλός της γης είναι νεκρός/ Στη θέση του μαντείου μόνο ερείπια και στάχτες», αναφωνεί στην αρχή του «Πολιτισμού» ο Αιγεύς, αντηχώντας την καταστροφή που βιώνουμε – κι εν μέρει, νοερά κατασκευάζουμε – και την οποία ο Δημητριάδης είχε οραματιστεί ήδη από το 1978, με τις αποκαλυψιακές εικόνες του «Πεθαίνω σαν χώρα».
Το αποτέλεσμα στα χέρια του Σκουρλέτη είναι αναμενόμενα εντυπωσιακό: η υψηλή αισθητική μεταφράζεται σε εμπνευσμένες εικονογραφίες και υπέροχες εικαστικές συνθέσεις. Το μπαρόκ, εκπληκτικής λεπτομέρειας, κατεστραμμένο σύμπαν που έπλασε με τον «Πολιτισμό» σχεδόν αμέσως φέρνει στο νου τη φαρμακερή ομορφιά της ποίησης του Λωτρεαμόν, του οποίου τα «Άσματα του Μαλντορόρ» είχε ζωντανέψει η Bijoux de Kant επί σκηνής πριν από δύο χρόνια. Τόσο η Καραμπέτη όσο και οι υπόλοιποι ταλαντούχοι ηθοποιοί - έκαστος σε πολλαπλούς ρόλους - υπηρέτησαν επάξια το κείμενο του Δημητριάδη.
Ο «Πολιτισμός» κυκλοφορεί σε μορφή βιβλίου στη σειρά θεάτρου των εκδόσεων (.poema..), με ένα εξώφυλλο-σημειολογική αναφορά στο συμβολικό βάρος που φέρει η Μήδεια (ρωμαϊκή σαρκόφαγος στην Πέργαμο εμπνευσμένη από τον μύθο της) και που με την όμορφη ψυχρότητά του, αθέλητα ή μη, μοιάζει να εκπέμπει την «εκλεπτυσμένη γλαυκότητα» και «επεξεργασμένη λευκότητα» που ειρωνικά χρησιμοποιεί ο Δημητριάδης στο έργο, όταν αναφέρεται στο κλέος των πολιτισμένων Ελλήνων σε αντιπαραβολή με τη βάρβαρη Μήδεια.
Η συνεργάτις του Δημητριάδη, θεατρολόγος και σκηνοθέτις, Δήμητρα Κονδυλάκη, εξηγεί στην εισαγωγή του βιβλίου γιατί, ένα έργο σαν τον «Πολιτισμό» που θα ήταν σχεδόν ακατανόητο δέκα χρόνια πριν, την εποχή της εικονικής ευμάρειας, γίνεται απόλυτα εμφανές σήμερα, στην Ελλάδα της ερήμωσης, των «καμένων μαντείων», όπου, ερήμην θεού, οι ευθυνόφοβοι άνθρωποι ψάχνουν απεγνωσμένα τον αποδιοπομπαίο τράγο. Και ο Άλλος – αυτός που διαφοροποιείται εμφανώς, π.χ. σε φυλή ή σεξουαλικότητα – είναι πάντα ο πιο εύκολος στόχος. Και συγκεκριμένα το πώς «η κρίση του δυτικού πολιτισμού αποκαλύπτεται σε όλη της την ωμότητα, όσο βαθαίνουν οι αντιθέσεις», όπως για παράδειγμα στην «με όχημα την περιφρόνηση του Άλλου, ευκολία της εκτροπής, του γλιστρήματος από το κέντρο στο περιθώριο, από την ευτυχία στη δυστυχία». Η Μήδεια είναι ο Άλλος, το σκιάχτρο που καλούμαστε να λιθοβολήσουμε για να τακτοποιήσουμε, κατά το εικός και το αναγκαίον, τις ενοχές μας. Να επιβεβαιώσουμε τον «πολιτισμό» μας. Άλλωστε, όπως λέει και η ίδια η ηρωίδα στο έργο «μια ολόκληρη μέρα αρκεί για να εξολοθρεύσεις ολόκληρη την ανθρωπότητα».
Info Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης» (Πειραιώς 206). Τετάρτη-Σάββατο στις 20:30, Κυριακή στις 19:00.
10°
