Ο Ηλίας Πετρόπουλος, στα «Ρεμπέτικα Τραγούδια» του (γ' έκδοση, «Κέδρος», 1983), μέσα στο λοιπό πλούσιο υλικό του, περιλαμβάνει μια ενότητα από 16 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, στις οποίες προτάσσει τα εξής: «Το 1961 ο Πάνος Κουτρουμπούσης τράβηξε μια σειρά φωτογραφιών που σήμερα, ανέτως, μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιστορικές. Εδώ πρωτοδημοσιεύουμε μερικές από τις φωτογραφίες του Πάνου Κουτρουμπούση».
Ηλίας Πετρόπουλος, «Ρεμπέτικα Τραγούδια» του (γ' έκδοση, «Κέδρος», 1983)
Εμείς με τη σειρά μας, επιλέγουμε 6 από τις 16, και, ξεκινώντας από τις ελάχιστες λεζάντες του Πετρόπουλου, επιχειρούμε ένα «λοξό» σχολιασμό, in memoriam του σημαντικού συγγραφέα και εικαστικού.
1. «Πέραμα, 1961. Ενώ χορεύουν στο κέντρο Η Μαρίδα», μας πληροφορεί ο Πετρόπουλος. Κρίνοντας από το διάκοσμο, θα πρέπει να είναι Απόκριες. Υπάρχει χαμηλό πάλκο, μικροφωνική και ντραμς (αυτό το τελευταίο δείχνει ότι πρόγραμμα δεν ήταν αμιγώς λαϊκό), ο ακορντεονίστας είναι γραβατωμένος, ενώ η χαμογελαστή τραγουδίστρια είναι αρκετά σεμνή, για τα μέτρα του επαγγέλματος και της εποχής. Είναι ασαφές τι χορό εκτελούν οι δυο λαϊκοί νεαροί, σίγουρα όχι χασάπικο, ζεϊμπέκικο ή χασαποσέρβικο, πιθανότερο μοιάζει καρσιλαμά ή ακόμα και τσιφτετέλι – ενίοτε το χόρευαν και άντρες. Το μαγαζί χαμηλοτάβανο. (Για την εξωτερική όψη του κέντρου, δες τη φωτό αρ. 6).
2. Πετρόπουλος: «Πέραμα 1961. Σκηνή στο Μπλε τρεχαντίρι». Άλλο κλίμα: έντονα υπερυψωμένο πάλκο, οι κυρίες φοράνε τα καλά τους ενώ χορεύουν (τσιφτετέλι; Συρτό η μια μόνη της κι άλλη κρατάει ρυθμό; Ποιος ξέρει), το μαγαζί πιο ψηλοτάβανο.
3. «Πέραμα 1961. Μια χορεύτρια στη Μαντουμπάλα του Αγγελόπουλου. Παλιά Κοκκινιά», λέει ο Πετρόπουλος. Η ονομασία του κέντρου από περιβόητο λαϊκό σουξέ του Καζαντζίδη, που γνώρισε πολλές επανεκτελέσεις. Μιχάλης Αγγελόπουλος ή Γύφτος ήταν λαϊκός βάρδος της εποχής, πρώτο όνομα στον καιρό του. Αποκριάτικη διακόσμηση και δω, αλλά με δωρική κολόνα. Όλα τα όργανα γραβατωμένα, η τραγουδίστρια με ζακέτα, φούστα πολύ κάτω απ' το γόνατο και «μοντέρνα» γυαλιά εποχής, τα μπουζούκια τετράχορδα, ντραμς πίσω αριστερά. Η χορεύτρια με κάτι μεταξύ φουρό και φορέματος, χαμηλό ντεκολτέ που δεν έχει και τίποτα το ιδιαίτερο να υπομνήσει κρύβοντάς το, κότσο, σταυρουδάκι και πολλά βραχιόλια.
4. Πετρόπουλος: «Πέραμα 1961. Ένας κουλοχέρης χορεύει ζεϊμπέκικο». Η φωτογραφία τραβήχτηκε, προφανώς, με το τέλος του χορού, αλλά η λεζάντα του Κουτρουμπούση πάνω στην εκτύπωση φυλάει τη μνήμη της πρότερης πράξης. Ακόμα, η φωτογραφία δεν επιβεβαιώνει τη χωλότητα (ούτε όμως και την αποκλείει, επομένως βασιζόμαστε ξανά στο ετερόχρονο της λεζάντας). Ο νέας, αξύριστος λαϊκός άντρας με το τσιγάρο στο αφτί είναι, πιθανότατα, γύφτος. Στο βάθος πεδίου, αν ερμηνεύω σωστά το θαμπό πίσω θέμα, βλέπουμε ένα τζουκ μποξ.
5. «Πέραμα 1961. Ο μπουζουξής Γιάννης Πολίτης και μια άγνωστη τραγουδίστρια, στο κέντρο Το κέφι», γράφει ο Πετρόπουλος. Παρατηρούμε μερικές εξαιρετικές λεπτομέρειες: δεν υπάρχει υπερυψωμένο πάλκο (το τραπέζι με το κρασοπότηρο δεξιά είναι στο ίδιο επίπεδο με την ορχήστρα), το μπουζούκι είναι τετράχορδο, στην ορχήστρα περιλαμβάνεται και ντραμς. Η κοπέλα, από την άλλη, χαρακτηριστική όμορφη νταρντάνα «ντιζέζα» εποχής (τέτοιο γυναικείο πρότυπο έχει από δεκαετίες εξαφανιστεί), με χαμηλό ντεκολτέ, παίζει κλακέτες και έχει τη γλώσσα εν μέρει έξω – δείγμα της προσπάθειας που καταβάλλει. Τα μικρόφωνα απουσιάζουν.
6. «Από τα σκυλάδικα που υπήρχαν στο Πέραμα», λέει ο Πετρόπουλος. Σημειώνω την ταπεινότητα της Μαρίδας, τις χειρόγραφες πινακίδες, τα μικρά κλειστά παράθυρα που παραπέμπουν σε κρύο, χειμωνιάτικο λιμάνι. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη χειμωνιάτικη στολή που φοράει ο ναύτης, αβέβαιος στο να μπει ή να μη μπει κι από ποια πόρτα. (Για το πώς ήταν μέσα το κέντρο, δες τη φωτό αρ. 1).
Κατακλείδα: Το εντονότατο λαϊκό στοιχείο στο έργο του Κουτρουμπούση (περισσότερο στο πεζογραφικό, λιγότερο στο θεατρικό, εικαστικό ή μεταφραστικό) είχε, προφανέστατα, αντληθεί και από τέτοιες νυχτερινές τσάρκες που δεν ήταν ακριβώς συμβατές με το μέσο απόφοιτο του Αμερικάνικου Κολλεγίου.
Δείτε το μεγάλο αφιέρωμα της ATHENS VOICE στον Πάνο Κουτρουμπούση εδώ
«Ίσως το λεύκωμα αυτό να είναι η πιο ήσυχη μορφή αλήθειας, είναι αυτό που δεν το βλέπεις με τα μάτια, αλλά με το πνεύμα, που σε ακουμπά χωρίς θόρυβο – μόνο με φως»
28°
