Σχολιάζοντας έξι φωτογραφίες του Πάνου Κουτρουμπούση

Ο Ηλίας Πετρόπουλος, στα «Ρεμπέτικα Τραγούδια» του (γ' έκδοση, «Κέδρος», 1983), μέσα στο λοιπό πλούσιο υλικό του, περιλαμβάνει μια ενότητα από 16 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, στις οποίες προτάσσει τα εξής: «Το 1961 ο Πάνος Κουτρουμπούσης τράβηξε μια σειρά φωτογραφιών που σήμερα, ανέτως, μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιστορικές. Εδώ πρωτοδημοσιεύουμε μερικές από τις φωτογραφίες του Πάνου Κουτρουμπούση».

Εμείς με τη σειρά μας, επιλέγουμε 6 από τις 16, και, ξεκινώντας από τις ελάχιστες λεζάντες του Πετρόπουλου, επιχειρούμε ένα «λοξό» σχολιασμό, in memoriam του σημαντικού συγγραφέα και εικαστικού.

1. «Πέραμα, 1961. Ενώ χορεύουν στο κέντρο Η Μαρίδα», μας πληροφορεί ο Πετρόπουλος. Κρίνοντας από το διάκοσμο, θα πρέπει να είναι Απόκριες. Υπάρχει χαμηλό πάλκο, μικροφωνική και ντραμς (αυτό το τελευταίο δείχνει ότι πρόγραμμα δεν ήταν αμιγώς λαϊκό), ο ακορντεονίστας είναι γραβατωμένος, ενώ η χαμογελαστή τραγουδίστρια είναι αρκετά σεμνή, για τα μέτρα του επαγγέλματος και της εποχής. Είναι ασαφές τι χορό εκτελούν οι δυο λαϊκοί νεαροί, σίγουρα όχι χασάπικο, ζεϊμπέκικο ή χασαποσέρβικο, πιθανότερο μοιάζει καρσιλαμά ή ακόμα και τσιφτετέλι – ενίοτε το χόρευαν και άντρες. Το μαγαζί χαμηλοτάβανο. (Για την εξωτερική όψη του κέντρου, δες τη φωτό αρ. 6).

2. Πετρόπουλος: «Πέραμα 1961. Σκηνή στο Μπλε τρεχαντίρι». Άλλο κλίμα: έντονα υπερυψωμένο πάλκο, οι κυρίες φοράνε τα καλά τους ενώ χορεύουν (τσιφτετέλι; Συρτό η μια μόνη της κι άλλη κρατάει ρυθμό; Ποιος ξέρει), το μαγαζί πιο ψηλοτάβανο.

3. «Πέραμα 1961. Μια χορεύτρια στη Μαντουμπάλα του Αγγελόπουλου. Παλιά Κοκκινιά», λέει ο Πετρόπουλος. Η ονομασία του κέντρου από περιβόητο λαϊκό σουξέ του Καζαντζίδη, που γνώρισε πολλές επανεκτελέσεις. Μιχάλης Αγγελόπουλος ή Γύφτος ήταν λαϊκός βάρδος της εποχής, πρώτο όνομα στον καιρό του. Αποκριάτικη διακόσμηση και δω, αλλά με δωρική κολόνα. Όλα τα όργανα γραβατωμένα, η τραγουδίστρια με ζακέτα, φούστα πολύ κάτω απ' το γόνατο και «μοντέρνα» γυαλιά εποχής, τα μπουζούκια τετράχορδα, ντραμς πίσω αριστερά. Η χορεύτρια με κάτι μεταξύ φουρό και φορέματος, χαμηλό ντεκολτέ που δεν έχει και τίποτα το ιδιαίτερο να υπομνήσει κρύβοντάς το, κότσο, σταυρουδάκι και πολλά βραχιόλια.

4. Πετρόπουλος: «Πέραμα 1961. Ένας κουλοχέρης χορεύει ζεϊμπέκικο». Η φωτογραφία τραβήχτηκε, προφανώς, με το τέλος του χορού, αλλά η λεζάντα του Κουτρουμπούση πάνω στην εκτύπωση φυλάει τη μνήμη της πρότερης πράξης. Ακόμα, η φωτογραφία δεν επιβεβαιώνει τη χωλότητα (ούτε όμως και την αποκλείει, επομένως βασιζόμαστε ξανά στο ετερόχρονο της λεζάντας). Ο νέας, αξύριστος λαϊκός άντρας με το τσιγάρο στο αφτί είναι, πιθανότατα, γύφτος. Στο βάθος πεδίου, αν ερμηνεύω σωστά το θαμπό πίσω θέμα, βλέπουμε ένα τζουκ μποξ.

5. «Πέραμα 1961. Ο μπουζουξής Γιάννης Πολίτης και μια άγνωστη τραγουδίστρια, στο κέντρο Το κέφι», γράφει ο Πετρόπουλος. Παρατηρούμε μερικές εξαιρετικές λεπτομέρειες: δεν υπάρχει υπερυψωμένο πάλκο (το τραπέζι με το κρασοπότηρο δεξιά είναι στο ίδιο επίπεδο με την ορχήστρα), το μπουζούκι είναι τετράχορδο, στην ορχήστρα περιλαμβάνεται και ντραμς. Η κοπέλα, από την άλλη, χαρακτηριστική όμορφη νταρντάνα «ντιζέζα» εποχής (τέτοιο γυναικείο πρότυπο έχει από δεκαετίες εξαφανιστεί), με χαμηλό ντεκολτέ, παίζει κλακέτες και έχει τη γλώσσα εν μέρει έξω – δείγμα της προσπάθειας που καταβάλλει. Τα μικρόφωνα απουσιάζουν.

6. «Από τα σκυλάδικα που υπήρχαν στο Πέραμα», λέει ο Πετρόπουλος. Σημειώνω την ταπεινότητα της Μαρίδας, τις χειρόγραφες πινακίδες, τα μικρά κλειστά παράθυρα που παραπέμπουν σε κρύο, χειμωνιάτικο λιμάνι. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη χειμωνιάτικη στολή που φοράει ο ναύτης, αβέβαιος στο να μπει ή να μη μπει κι από ποια πόρτα. (Για το πώς ήταν μέσα το κέντρο, δες τη φωτό αρ. 1).

Κατακλείδα: Το εντονότατο λαϊκό στοιχείο στο έργο του Κουτρουμπούση (περισσότερο στο πεζογραφικό, λιγότερο στο θεατρικό, εικαστικό ή μεταφραστικό) είχε, προφανέστατα, αντληθεί και από τέτοιες νυχτερινές τσάρκες που δεν ήταν ακριβώς συμβατές με το μέσο απόφοιτο του Αμερικάνικου Κολλεγίου.

Δείτε το μεγάλο αφιέρωμα της ATHENS VOICE στον Πάνο Κουτρουμπούση εδώ