Υπάρχει μια στιγμή που κάθε συγκάτοικος γάταςτη βιώνει για πρώτη φορά, και δεν την ξεχνά ποτέ του: μια σιωπηλή οπτική μονομαχία, μια αντιπαράθεση με τα μάτια, όταν εκείνη στέκεται απέναντί σου, ακίνητη, και σε κοιτάζει. Δεν υπάρχει τίποτα να ερμηνεύσεις εκεί, είναι ένα σκέτο ζευγάρι γατίσια μάτια — ναι, πράγματι, κάπως έτσι έχουν τα πράγματα. Κι όμως αισθάνεσαι πως μέσα σε αυτό το βλέμμα καθρεφτίζεται κάτι βαθιά, πολύ βαθιά δικό σου. Επειδή η γάτα δεν είναι ένα «ζώο συντροφιάς». Δεν είναι ένα «κατοικίδιο». Αν το καλοσκεφτείς, δεν είναι καν μια γάτα.
Η γάτα είναι ένας καθρέφτης: ο δικός μας καθρέφτης. Μας μοιάζει εκεί όπου δεν το περιμέναμε ότι θα της μοιάζαμε, και μας αποκαλύπτει πράγματα που μας αφορούν. Αν την παρατηρήσουμε αρκετά —και όλοι μας το κάνουμε κάποια στιγμή—, θα δούμε πίσω από το βλέμμα της μια μικρή, απόκρυφη αλήθεια για εμάς τους ίδιους.
Αυτή η μοναδική στιγμή της στενής βλεμματικής επαφής, ή έντονης βλεμματικής αντιπαράθεσης, ή της βλεμματικής ώσμωσης, της μονομαχίας αυτής, θα επαναληφθεί έκτοτε ξανά και ξανά. Πάντα όμως θα μας φαίνεται σαν να ’ναι η πρώτη φορά. Και ποτέ μα ποτέ δεν θα την ξεχάσουμε. Πώς γίνεται; Ε, αυτά είναι κάπως περίεργα πράγματα, και λίγο ανεξήγητα.
Και είναι μέσα σε αυτόν τον κόσμο, ακριβώς, που —με έναν τρόπο μαγικό, κάπως περίεργο, και λίγο ανεξήγητο— καθρεφτίζονται οι ιδιοτροπίες, οι διαθέσεις και οι ψυχικές αποχρώσεις… όχι της γάτας: οι δικές μας· ημών των ανθρώπων που ζούμε μαζί της, που τη φροντίζουμε και την υπηρετούμε
Η σχέση ανθρώπου και γάτας δεν είναι σχέση κυριαρχίας ούτε μαθητείας. Δεν την εκπαιδεύεις όπως εκπαιδεύεις έναν σκύλο, δεν σε βλέπει σαν αφεντικό, δεν σε βλέπει καν σαν κηδεμόνα. Σε αναγνωρίζει σαν κάποιου είδους συνθήκη: σαν μία παρουσία διά τής οποίας διαμορφώνει τον δικό της, μικρό ή μεγάλο, κόσμο. Και είναι μέσα σε αυτόν τον κόσμο, ακριβώς, που —με έναν τρόπο μαγικό, κάπως περίεργο, και λίγο ανεξήγητο— καθρεφτίζονται οι ιδιοτροπίες, οι διαθέσεις και οι ψυχικές αποχρώσεις… όχι της γάτας: οι δικές μας· ημών των ανθρώπων που ζούμε μαζί της, που τη φροντίζουμε και την υπηρετούμε. Όσο περισσότερο τη γνωρίζουμε μάλιστα, όσο περισσότερα επενδύουμε επάνω της, και πάνω στη σχέση μας μαζί της, τόσο περισσότερο καταλαβαίνουμε πως αυτό που αποκαλούμε «χαρακτήρα της γάτας» είναι ένας καθρέφτης των δικών μας επιθυμιών και των δικών μας ορίων.
Αίφνης, ο αγχώδης παρατηρεί τη γάτα του να τινάζεται στον παραμικρό ήχο· ο μοναχικός και εσωστρεφής νιώθει πως η γάτα του τρέφει την ίδια με αυτόν ευλαβική αγάπη για τη ρουτίνα και τη σιωπή· και ο νωχελικός βρίσκει την αδελφή ψυχή του σε ένα πλάσμα που μπορεί να κοιμάται δώδεκα ώρες την ημέρα χωρίς τύψεις — και να ξανακοιμάται αμέσως μετά.
Αυτός που χρειάζεται έλεγχο, θα μαγευτεί —και ταυτόχρονα θα βασανιστεί… αλλά τι να κάνουμε τώρα— από την πλήρη της ανεξαρτησία και την ακαταδεξιά της. Αυτός που δυσκολεύεται να ανοιχτεί συναισθηματικά, θα δηλώνει με περηφάνια δεξιά και αριστερά πως η γάτα του δεν είναι χαδιάρα, λες και καλείται να υπερασπιστεί την ίδια του τη φύση.
Αλλά ας μην περάσει από το μυαλό μας πως η γάτα μιμείται τον άνθρωπο. Αλίμονο. Η γάτα είναι τόσο αυτάρκης εκ φύσεως, που λειτουργεί σαν μία ζωντανή οθόνη προβολής: επάνω της, προβάλλουμε ό,τι κουβαλάμε μέσα μας. Αυτός που λαχταρά να αγαπηθεί επειδή φοβάται τον κόσμο και τη μοναξιά, θα λατρέψει μια γάτα που τον πλησιάζει για να του πει πως, it’s okay, όλα θα πάνε καλά τελικά. Αυτός που δεν αντέχει την ακαταστασία, θα γοητευτεί ανεξίτηλα από την εμμονή της με την καθαριότητα και την τάξη. Αυτός που χρειάζεται έλεγχο, θα μαγευτεί —και ταυτόχρονα θα βασανιστεί… αλλά τι να κάνουμε τώρα— από την πλήρη της ανεξαρτησία και την ακαταδεξιά της. Αυτός που δυσκολεύεται να ανοιχτεί συναισθηματικά, θα δηλώνει με περηφάνια δεξιά και αριστερά πως η γάτα του δεν είναι χαδιάρα, λες και καλείται να υπερασπιστεί την ίδια του τη φύση. Και αυτός που αποζητά αποδοχή, θα καμαρώνει όποτε η γάτα του ξαπλώνει επιτέλους στα πόδια του, δίνοντάς του την πιο μεγάλη επιβεβαίωση στον κόσμο: ότι είναι εκεί, και ότι αυτό αρκεί.
Σε όλους μας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, επιδιορθώνεται μέσα μας χάρη σ’ εκείνην κάτι μικρό και μια στάλα στραπατσαρισμένο.
Η εικόνα είναι φτιαγμένη με το πρόγραμμα Sora.
Πολλοί άνθρωποι, από την άλλη, επιμένουν να εξηγούν τις αντιδράσεις της γάτας τους με ανθρωπομορφικούς όρους —«έχει θυμώσει», «τον ζηλεύει», «είναι κοκέτα», «μας βαριέται»—, ενώ στην πραγματικότητα περιγράφουν τις δικές τους διαθέσεις. Άλλοι, πάλι, φτάνουν στο σημείο να αποκτούν μια σχεδόν συμμετρική ρουτίνα με τη γάτα τους: φτιάχνουν τον καφέ τους την ώρα που εκείνη τρώει, κάθονται στο ίδιο σημείο του καναπέ —δίπλα της— για να διαβάσουν, παίρνουν ένα υπνάκο στον καναπέ όταν εκείνη επιλέγει να ξαπλώσει στο παράθυρο για να χαζεύει έξω, τα πουλιά. Είναι σαν να συντονίζονται σε έναν κοινό, αόρατο ρυθμό, όπου το ποιος επηρεάζει ποιον έχει πια ξεχαστεί — αν είχε και ποτέ σημασία.
Μας υποδέχονται και μας απορρίπτουν με την ίδια πάντα φυσικότητα. Και αυτή ακριβώς η φιλοσοφική τους ελευθερία, η ακριβή τους αδιαφορία, είναι ο λόγος που τις χρειαζόμαστε τόσο.
Οι ψυχολόγοι θα έλεγαν, πιθανόν, πως πρόκειται για έναν μηχανισμό προβολής, για την ανάγκη του ανθρώπου να δει τον εαυτό του σε ένα πλάσμα που δεν θα τον κρίνει ποτέ. Αλλά η αλήθεια είναι ίσως κάπως πιο «ποιητική», και σαφώς πιο γατίσια. Οι γάτες έχουν τη σπάνια ικανότητα να διατηρούν την αυθεντικότητά τους. Δεν μεταμορφώνονται για να μας ευχαριστήσουν. Μας υποδέχονται και μας απορρίπτουν με την ίδια πάντα φυσικότητα. Και αυτή ακριβώς η φιλοσοφική τους ελευθερία, η ακριβή τους αδιαφορία, είναι ο λόγος που τις χρειαζόμαστε τόσο. Γιατί εκεί όπου οι άνθρωποι αλλάζουν συμπεριφορά και συνήθειες για να μας προσεγγίσουν, η γάτα μας παραμένει ες αεί ειλικρινής. Κι έτσι, μέσα από αυτήν, βλέπουμε ίσως και πόση ειλικρίνεια μπορούμε να αντέξουμε.
Αν κάποιος παρατηρήσει αρκετές γάτες με τους ανθρώπους τους, θα διαπιστώσει ότι υπάρχει μια μυστική αντιστοιχία ανάμεσά τους. Γιατί; Γιατί ο καθένας μας, με τρόπο σχεδόν αλάνθαστο, βρίσκει τη γάτα που του ταιριάζει — ή τον βρίσκει εκείνη. Η επιλογή δεν είναι ποτέ τυχαία. Υπάρχει πάντα κάτι στο βλέμμα της, στη στάση του σώματός της, στο πώς πλησιάζει ή απομακρύνεται, που ενεργοποιεί ένα αίσθημα οικειότητας ανάμεσά τους. Κι εκεί, σε εκείνη τη στιγμιαία αναγνώριση, γεννιέται μια σχέση που θα κρατήσει μια ζωή — ή εφτά — ή εννιά. Από τότε και μετά, η ζωή μας εξελίσσεται παράλληλα, με μικρές συναινετικές μεταμορφώσεις: ο άνθρωπος μαθαίνει να σωπαίνει περισσότερο, η γάτα να δείχνει —όσο θέλει να δείξει— τρυφερότητα.
Άλλωστε, η ξινή έκφραση της γάτας είναι περισσότερο δική μας προβολή παρά πραγματική στάση
Ίσως τελικά αυτό να είναι το μυστικό της γοητείας τους: δεν μας προσφέρουν ποτέ αυτό που ζητάμε ευθέως, αλλά αυτό που έχουμε ανάγκη. Μας δείχνουν πόσο ανυπόμονοι είμαστε, πόσο εύκολα πληγωνόμαστε, πόσο επιμένουμε να πιστεύουμε πως η αγάπη πρέπει να επιστρέφεται με τον ίδιο τρόπο. Πόση σημασία έχει αυτό το δούναι και λαβείν.
Αν ζεις δίπλα σε μια γάτα, μαθαίνεις πως η αγάπη μπορεί να είναι και σιωπηλή, απρόβλεπτη, γεμάτη κενά — και, παρ’ όλα αυτά, πηγαία. Και αληθινή. Κι ας φαίνεται πως σου προσφέρεται με το σταγονόμετρο. Άλλωστε, η ξινή έκφραση της γάτας είναι περισσότερο δική μας προβολή παρά πραγματική στάση. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου της —τα γλαρά, μισόκλειστα μάτια, το στόμα που ποτέ δεν χαμογελά, τα μουστάκια που δείχνουν πάντα αυστηρά— δημιουργούν μιαν εντύπωση επίπλαστης ή καλά εγκατεστημένης αδιαφορίας. Στην πραγματικότητα —και σε αντίθεση με τη θεοπάλαβη εκφραστικότητα του σκύλου, που χαμογελάει, γρυλίζει, κλαίει, ζητωκραυγάζει, κουνάει την ουρά του, κάνει τροχό κ.ο.κ.—, η γάτα είναι φτιαγμένη για λεπτές και ακριβείς ενδείξεις, σαν ρολόι τσέπης: της αρκεί μια μικρή κίνηση της ουράς, ένα αδιόρατο τίναγμα του αυτιού, ένα βλέμμα που κρατά μισό δευτερόλεπτο παραπάνω.
Οι γάτες δεν εξημερώθηκαν ποτέ στον βαθμό που εξημερώθηκε —ή καλύτερα: που πλάστηκε καθ’ ομοίωσίν μας— ο σκύλος. Παραμένουν αυτόνομα ζώα, με έντονο ένστικτο ανεξαρτησίας και απόλυτη ελευθερία στη συμπεριφορά τους. Δεν ζουν για να υπακούν, αλλά για να συνυπάρχουν μαζί μας υπό όρους που θέτουν οι ίδιες. Αν δεν θέλουν χάδια, δεν θα τα δεχτούν· αν αποφασίσουν πως θέλουν, θα τα ζητήσουν με τον δικό τους τρόπο. Δεν το κάνουν από καπρίτσιο· το κάνουν επειδή είναι γάτες.
Μολαταύτα, πίσω από τη συνειδητά ψηλομύτικη εικόνα τους, οι γάτες αναπτύσσουν τρομερά ισχυρούς δεσμούς. Το δε γεγονός ότι δεν παραδίδονται αμέσως —όπως οι σκύλοι ακόμη και σε αγνώστους, ακόμη και σε κλέφτες που μπαίνουν στο σπίτι— τις κάνει, όταν τελικά δείξουν τρυφερότητα, να μας φαίνονται το πιο πολύτιμο πράγμα του κόσμου. Η ξινή φάτσα μιας γάτας είναι ένα προσωπείο: η εικόνα της ανεξαρτησίας της. Στην πραγματικότητα, μας χωνεύει πολύ περισσότερο απ’ όσο αφήνει να φανεί.
15°
