Συνήθειες | Σε μια μελέτη ρώτησαν ανθρώπους γιατί έπιναν καφέ. Οι επιστήμονες έχουν την εξήγηση
Είμαστε πλάσματα συνήθειας, και ενώ μπορεί ενίοτε να καταριόμαστε τη ρουτίνα μας, και να γκρινιάζουμε ότι μας έχει φάει τη ζωή, κατά βάθος είναι αυτή που μας προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας στη ζωή μας. Η μητέρα μου πάντα με προειδοποιούσε, από μικρή ηλικία, με το αρχαίο ρητό «ουδέν μονιμότερο του προσωρινού», και πάντα με εκνεύριζε. Μου πήρε χρόνια να αντιληφθώ πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει το προσωρινό.
Τα περισσότερα πράγματα που κάνουμε σε καθημερινή βάση είναι τόσο αυτοματοποιημένα που δεν τα συνειδητοποιούμε καν. Μερικά παραδείγματα είναι το τι θα κάνουμε με το που ξυπνήσουμε ή πριν κοιμηθούμε, πως βουρτσίζουμε τα δόντια μας, και κάποιες συνήθειες είναι τόσο έντονες και βαθιά καταγεγραμμένες που ξεχνάμε ότι τις κάναμε ― να βάλουμε ζώνη, να βάλουμε τα κλειδιά στην τσάντα μας, να βάλουμε κάτι «στη θέση του», κτλ. Ο κίνδυνος όμως παραμονεύει ακόμα και σ’ αυτές ― έχω κλειδώσει άνθρωπο μέσα στο σπίτι μου φεύγοντας χωρίς να το καταλάβω, ή να το θυμάμαι (εκείνος δεν κατάλαβε τίποτα, οπότε όλα καλά. Κάποιες, δε, επιμένουν σε τέτοιο βαθμό που δεν ξέρουμε πια τι της ξεκίνησε, ή αν μας εξυπηρετούν, ή ακόμα και αν μας αρέσουν πια.
Συχνά πυκνά μας πιάνει μια μανία «κάθαρσης» και ρίχνουμε μια ματιά στις συνήθειες μας για να δούμε τι μπορούμε να αλλάξουμε, ή αποφασίζουμε να εισάγουμε κάποιες καινούργιες, κυρίως για την υγείας μας. Το πιο γνωστό παράδειγμα αυτού είναι τα κλάσσικ NewYear’sResolutions, οι υποσχέσεις που κάνουμε στον εαυτό μας στην αρχή του χρόνου για να χάσουμε κιλά, να πηγαίνουμε πιο τακτικά στο γυμναστήριο, να μειώσουμε την κατανάλωση κάποιου βλαβερού φαγητού ή ποτού, κτλ. Παρεμπιπτόντως, είναι μέσα Φλεβάρη… πόσα από αυτά έχετε ήδη παρατήσει;
Οι συνήθειές μας δεν υπάγονται στις επιθυμίες μας
Ωστόσο, η επιστήμη των συνηθειών αποκαλύπτει ότι δεν υπάγονται στις επιθυμίες μας. ΗΓουέντι Γουντ, επίτιμη καθηγήτρια που μελετάει τις συνήθειες στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια λέει πως μας αρέσει να πιστεύουμε ότι κάνουμε πράγματα για κάποιο λόγο, και ότι όλα οδηγούνται από έναν στόχο. Αυτό που συμβαίνει όμως είναι ότι οι στόχοι απλά μας φαίνονται σαν το πρωταρχικό μας κίνητρο γιατί τους γνωρίζουμε και τους αντιλαμβανόμαστε καλύτερα, και πιο ξεκάθαρα, σε αντίθεση με τις συνήθειες μας, οι οποίες δεν συνειδητοποιούμε πόσο ισχυρές είναι. Αυτό που η Γουντ προτείνει είναι να αντιληφθούμε καλύτερα τις αόρατες συνήθειες, αυτές που στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουμε καν ότι έχουμε, γιατί έτσι μπορεί να ενισχύσουμε τις πιθανότητές να διαμορφώσουμε επιτυχώς καινούργιες και πιο αποτελεσματικές συνήθειες, ή βεβαίως να σταματήσουμε τις πιο επιβλαβείς ώστε ό,τι κάνουμε να υπαγορεύεται περισσότερο από αυτά που πραγματικά απολαμβάνουμε και λιγότερο από αυτά που έχουμε απλά συνηθίσει.
Διαβάζοντας τις διάφορες έρευνες που έχουν διεξαχθεί γύρω από το θέμα της συνήθειας στη ζωή μας, προβληματίζει και ενίοτε σοκάρει το γεγονός ότι κάποια από τα πράγματα που κάνουμε έχουν πάψει καιρό να είναι ευχάριστα, ή να μας προσφέρουν οποιοδήποτε όφελος ή ικανοποίηση, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν σταματάμε να το κάνουμε, ακόμα και αν η συνειδητοποίηση αυτή υπάρχει. Σε μια μελέτη στην οποία εργάστηκε ηΓουντ με τον ΝτέιβιντΝίαλ, έναν ψυχολόγο που ειδικεύεται στην αλλαγή συμπεριφοράς, και άλλους συναδέλφους, τα άτομα που είχαν τη συνήθεια να τρώνε ποπ κορν στον κινηματογράφο έτρωγαν πιο μπαγιάτικο ποπ κορν από αυτά που δεν είχαν τη συνήθεια αυτή. Όσοι είχαν τη συνήθεια, είπαν ξεκάθαρα ότι είχαν καταλάβει ότι το ποπ κορν ήταν μπαγιάτικο, αλλά συνέχισαν να το τρώνε παρ’ όλα αυτά. Αυτό δείχνει ότι ενώ ήξεραν ότι δεν τους άρεσε, η συμπεριφορά τους, και κατ’ επέκταση η πράξη του να το φάνε, προκαλείται από το πλάισιο στο οποίο βρίσκονται ― είμαι στον κινηματογράφο, άρα πρέπει να φάω ποπ κορν.
Και προφανώς το ολίγον μπαγιάτικο ποπ κορν δεν θα μας κάνει τόσο κακό, η Γουντ όμως προειδοποιεί ότι θα πρέπει να αναλογιστούμε τις συνέπειες πιο περίπλοκων συνηθειών, όπως για παράδειγμα αυτές που έχουν να κάνουν με τη δουλειά ή τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, γιατί ενδεχομένως να εμμένουμε σε κάτι τοξικό ή προβληματικό μόνο και μόνο επειδή ακριβώς έχει γίνει συνήθεια.
Οι συνήθειες δημιουργούνται όταν οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν μια ενέργεια που προκαλείται από κάποιο έναυσμα σε ένα περιβάλλον. Αφού επαναλάβουμε μια ενέργεια αρκετές φορές, θα φτάσει η στιγμή που θα την κάνουμε χωρίς σκέψη αν αναγνωρίσουμε το «σύνθημα» και το περιβάλλον. Αυτό προφανώς δεν σημαίνει ότι δεν θυμόμαστε τι κάναμε, αλλά ότι το συνειδητό μυαλό μας δεν χρειάζεται να συμμετέχει στην έναρξη ή την εκτέλεση της συμπεριφοράς αυτής πια.
Οι διατροφικές συμπεριφορές εξηγούνται από τη συνήθεια
Οι διατροφικές συμπεριφορές εξηγούνταν συχνά από τη συνήθεια. Σε μια μελέτη του 2022, η Γουντ και οι συνεργάτες της ρώτησαν ανθρώπους γιατί έπιναν καφέ. Οι συμμετέχοντες είπαν ότι το έκαναν όταν ήταν κουρασμένοι, αλλά στην πραγματικότητα, η κούραση δεν είχε να κάνει με την κατανάλωση καφέ. Δεν ήθελαν πραγματικά να πιουν καφέ, απλά είχε έρθει η ώρα, ή η στιγμή, που το έκαναν συνήθως κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Και, ναι, υπάρχουν και άλλα επιστημονικά στοιχεία, στον αντίποδα, που μας λένε πόσο ευεργετικές μπορεί να είναι οι συνήθειες, και πως οι άνθρωποι με συνήθειες είναι πιο χαρούμενοι γιατί έχουν βρει τρόπους να μειώσουν το στρες, αλλά θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, γιατί ακόμη και οι συνήθειες που ξεκινούν σκόπιμα, θα πρέπει μια στο τόσο να επαναξιολογούνται, γιατί μόλις παγιωθούν, μπορούν να ξεφύγουν από τους στόχους που τις ενέπνευσαν, και έτσι θα αρχίσουν να λειτουργούν εναντίον μας, και όχι προς όφελός μας.
15°
