Πυρηνικά όπλα: Τι ακριβώς δημιουργεί ανησυχία σε πολιτικούς και επιστήμονες; Ο ρόλος της Ρωσίας.
Έχοντας συμπεριλάβει την πολιτική των πυρηνικών όπλων στα μεταπτυχιακά μου μαθήματα των τελευταίων 25 χρόνων, είχα την αίσθηση ότι το αντικείμενο αυτό είχε κυρίως θεωρητικό χαρακτήρα. Δεν άγγιζε ιδιαίτερα τα ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες των, κατά κανόνα, νεαρής ηλικίας σπουδαστών. Η σημασία αυτών των όπλων, του διεθνούς καθεστώτος που τα διέπει, αλλά και οι παρεκκλίσεις από το εν λόγω καθεστώς δεν έμοιαζαν πράγματα απτά, από εκείνα που μας «χαλάνε τον ύπνο». Σήμερα όμως, η χαλαρή, ακαδημαϊκή συζήτηση για τα πυρηνικά μοιάζει με ασυγχώρητη ανεμελιά.
Το «Ρολόι της Συντέλειας» είναι ένας προγνωστικός δείκτης για το ενδεχόμενο καταστροφής του πλανήτη από πυρηνικές εκρήξεις ή άλλες αιτίες
Το ξυπνητήρι έχει ήδη σημάνει. Κυριολεκτικά: Τον Ιανουάριο του 2023, οι δείκτες στο «Ρολόι της Συντέλειας» (Doomsday Clock) μετακινήθηκαν στα 90 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα. Το «Ρολόι» είναι ένας προγνωστικός δείκτης για το ενδεχόμενο καταστροφής του πλανήτη από πυρηνικές εκρήξεις ή άλλες αιτίες. Δημιουργήθηκε το 1947 από ένα διεθνές φόρουμ πυρηνικών φυσικών και άλλων επιστημόνων (μεταξύ αυτών και νομπελίστες), το Συμβούλιο Επιστήμης και Ασφάλειας Ατομικών Επιστημόνων (SASB). Τη διαχρονική κίνηση του «Ρολογιού» μπορεί να παρακολουθήσει κανείς στον ιστότοπο του Bulletin of the Atomic Scientists. Σήμερα βρίσκεται στο πλησιέστερο σημείο προς τη Συντέλεια από οποτεδήποτε στο παρελθόν, καθώς τον περασμένο Ιανουάριο μετακινήθηκε άλλο ένα δευτερόλεπτο προς το μεσονύχτι. Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, η ώρα του ρολογιού του 2025 σηματοδοτεί ότι ο κόσμος βρίσκεται σε πορεία πρωτοφανούς κινδύνου και ότι η συνέχιση της τρέχουσας πορείας είναι μια μορφή τρέλας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία έχουν την κύρια ευθύνη να τραβήξουν τον κόσμο πίσω από το χείλος του γκρεμού. Ο κόσμος εξαρτάται από την άμεση δράση (τους).
Και δεν είναι μονάχα επιστήμονες αυτοί που ανησυχούν. Στη διάρκεια γεύματος εργασίας στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, τον Ιούλιο του 2022, ο Τζο Μπάιντεν ρωτήθηκε ποιο πρόβλημα τον κρατά ξάγρυπνο τη νύχτα. Χωρίς δισταγμό, απάντησε: «Ο πυρηνικός πόλεμος». Η ανθρωπότητα διένυε τότε μόλις τον πέμπτο μήνα του πολέμου της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας. Η ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή ανήκε ακόμα στο μέλλον.
Πριν από λίγες ημέρες, o Ντόναλντ Τραμπ προανήγγειλε ότι οι ΗΠΑ θα επαναλάβουν τις δοκιμές πυρηνικών όπλων, τις οποίες είχαν διακόψει το 1992
Όμως ο Μπάιντεν δεν είναι πλέον πρόεδρος και ο διάδοχός του δεν μοιάζει να χάνει τον ύπνο του. Μάλιστα, πριν από λίγες ημέρες, ο Ντόναλντ Τραμπ προανήγγειλε ότι οι ΗΠΑ θα επαναλάβουν τις δοκιμές πυρηνικών όπλων (τις οποίες είχαν διακόψει το 1992) «σε ισότιμη βάση» με τους βασικούς ανταγωνιστές τους, τη Ρωσία (τελευταία δοκιμή το 1990) και την Κίνα (τελευταία δοκιμή το 1996). Να σημειωθεί ότι αφορμή για την εξαγγελία Τραμπ ήταν η επιδεικτική δοκιμή ρωσικού διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου (ικανού να πλήξει οποιοδήποτε σημείο της υδρογείου), ενέργεια που θεωρήθηκε αντίδραση στην ακύρωση, εκ μέρους του Αμερικανού προέδρου, της συνάντησής του με τον Πούτιν στη Βουδαπέστη.
Δεν είναι βέβαιο ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είχε ξεκάθαρη εικόνα για τα διακυβεύματα: Η Ρωσία δοκίμασε έναν πύραυλο, που από μόνος του δεν είναι πυρηνικό όπλο αλλά σύστημα μεταφοράς. Για να θεωρηθεί πυρηνικό όπλο πρέπει να φέρει γόμωση (μια τουλάχιστον πυρηνική κεφαλή). Αναφερόμενος σε δοκιμές πυρηνικών όπλων, ο Τραμπ απειλεί να τερματίσει ένα άτυπο μορατόριουμ τριών δεκαετιών μεταξύ των τριών κρατών με τα μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια στον πλανήτη. Ίσως, πάλι, μα μην ήταν αυτή η πρόθεσή του· ίσως, όπως συνηθίζει, επιδιώκει να «τζαρτζάρει» τον αντίπαλό του.
Βέβαια, τα όπλα αυτά υπάρχουν εδώ και πολλές δεκαετίες και δεν προορίζονται για χρήση, τουλάχιστον όσο οι κάτοχοί τους σέβονται το δόγμα της Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής (MAD). Τι είναι, λοιπόν, αυτό που δημιουργεί στους επιστήμονες (και τον πρώην πρόεδρο Μπάιντεν) την αίσθηση του επείγοντος; Δύο είναι οι κύριες πηγές ανησυχίας:
2) Η εξασθένηση του διεθνούς καθεστώτος για τον έλεγχο και τον περιορισμό των πυρηνικών εξοπλισμών. Με αφετηρία τη Συνθήκη για τη Μερική Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών (LTBT, 1963) και με αποκορύφωμα τη Νέα Συνθήκη για τη Μείωση και Περιορισμό των Στρατηγικών Επιθετικών Όπλων (New START, 2010), σταδιακά οικοδομήθηκε ένα πλέγμα συμφωνιών για να περιοριστεί κάπως ο κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου. Αφορμή στάθηκε η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας (1962), στη διάρκεια της οποίας οι ηγεσίες ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης ήρθαν αντιμέτωπες με το φάσμα μιας πυρηνικής αναμέτρησης. Σήμερα, μεγάλο μέρος από το συμβατικό αυτό «πουλόβερ» έχει ξηλωθεί – με πρωτοβουλία άλλοτε των ΗΠΑ και άλλοτε της Ρωσίας. Τι παραμένει σε ισχύ; Κυρίως η LTBT, η Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών (ΝΡΤ, 1968) και η New START, η τελευταία που δεσμεύει τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, αλλά λήγει στις 5 Φεβρουαρίου 2026.
Eλλοχεύει ένας καινούργιος κίνδυνος: Το ενδεχόμενο μια μηχανή, με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, να πάρει την απόφαση για τη χρήση ενός πυρηνικού όπλου
Μέχρι να αναδειχθούν ηγεσίες πρόθυμες να αποκαταστήσουν το διεθνές πλέγμα προστασίας από τον ανεξέλεγκτο πυρηνικό ανταγωνισμό, οι ελπίδες μας στηρίζονται κυρίως στο ένστικτο αυτοσυντήρησης των ανθρώπων που παίρνουν τις τελικές αποφάσεις – ένστικτο που συμβαδίζει με το ταμπού στη χρήση αυτών των όπλων και υπαγορεύει αυτοσυγκράτηση. Εδώ, όμως, ελλοχεύει ένας καινούργιος κίνδυνος, τον οποίο, πάντως, είχε συλλάβει η φαντασία δημιουργών του Χόλιγουντ, από την εποχή του «Dr. Strangelove» του Κιούμπρικ μέχρι το πρόσφατο «A House of Dynamite» του Netflix: Το ενδεχόμενο μια μηχανή, με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, να πάρει την απόφαση για τη χρήση ενός πυρηνικού όπλου. Ενδεχόμενο υπαρκτό, για την αποτροπή του οποίου οι ηγέτες όφειλαν να έχουν μεριμνήσει χθες.
15°
