Η εμφάνιση του Αχμέντ αλ-Σάραα στην 80ή Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και οι σχέσεις του με τη Δύση
Η εικόνα του Προέδρου της Συρίας, Αχμέντ αλ-Σάραα, στο βήμα των Ηνωμένων Εθνών ώστε να απευθυνθεί στη διεθνή κοινότητα, παρουσιάζοντας το πολιτικό του όραμα για το μέλλον της χώρας του, αποτέλεσε μακράν την πλέον σουρεαλιστική ομιλία της 80ης Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού. Βλέποντας τον αλ-Σάραα να κάνει λόγο για τους τρεις πυλώνες της διακυβέρνησής του –ισορροπημένη διπλωματία, οικονομική ανάπτυξη, και ασφαλής σταθερότητα– γεμάτος αυτοπεποίθηση, εύκολα μπορούσε κανείς να ξεχάσει πως, μόλις έναν χρόνο νωρίτερα, ο ίδιος κυκλοφορούσε δικάβαλο στη συριακή επαρχία, οργανώνοντας την αντεπίθεση της τζιχαντιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης, Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ. Καταφέρνοντας το αδιανόητο: να ρίξει το δικτατορικό καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ.
Σ’ ένα εξίσου μυθικό στιγμιότυπο, ο Αχμέντ αλ-Σάραα –που έκανε το όνομά του στους τζιχαντιστικούς κύκλους υιοθετώντας το nom de guerre, Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι– πραγματοποίησε μια μακροσκελή συζήτηση με τον πρώην τετράστερο στρατηγό του Αμερικανικού Στρατού, αλλά και πρώην διευθυντή της CIA, Ντέιβιντ Πετρέους.
Το εξωφρενικό του πράγματος είναι πως, πίσω στο 2006, στο πλαίσιο του Πολέμου στο Ιράκ, ο Πετρέους είχε συλλάβει τον αλ-Σάραα, ο οποίος τότε αποτελούσε ένα από τα πλέον ανερχόμενα μέλη της Αλ Κάιντα, που βρισκόταν πίσω από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η συζήτηση των δύο ανδρών, σε συνάρτηση με την ομιλία του Σύριου Προέδρου στα Ηνωμένα Έθνη –αλλά και με τις φωτογραφίες που ανέβασε ο ίδιος κατά την παρουσία του στις ΗΠΑ, την οποία έδειξε να απολαμβάνει– κατέκλυσαν τα κοινωνικά δίκτυα, καθιστώντας τον αλ-Σάραα ως έναν σύγχρονο καλτ ήρωα· το μέλλον της Συρίας, ωστόσο, δεν θα μπορούσε να μοιάζει περισσότερο αβέβαιο.
Η ζόρικη εξίσωση της διεθνούς αναγνώρισης
Ως επικεφαλής της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, ο νυν Σύριος πρόεδρος κατάφερε να αξιοποιήσει στον απόλυτο βαθμό την εξάντληση των συριακών ενόπλων δυνάμεων από τον ατελείωτο συριακό εμφύλιο πόλεμο, δημιουργώντας ένα μομέντουμ στη βορειοδυτική περιφέρεια της χώρας, από το οποίο ξεκίνησε η επέλαση του προς τη Δαμασκό. Παράλληλα, ο αλ-Σάραα εκμεταλλεύτηκε το πρωτοφανές παράθυρο ευκαιρίας που άνοιξε στους Σύριους τζιχαντιστές το γεγονός πως οι δύο προστάτιδες δυνάμεις του Άσαντ –η Ρωσία και Ιράν– δεν μπορούσαν να σπεύσουν προς τη διάσωσή του. Κι αυτό γιατί, στο δεύτερο εξάμηνο του 2024, η Μόσχα παρέμενε απολύτως αφοσιωμένη στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, τη στιγμή που η Τεχεράνη απειλούσε τη Μέση Ανατολή με μια ολέθρια ανάφλεξη λόγω της εμπλοκής της στη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. Στην πραγματικότητα, το καθεστώς Άσαντ δεν είχε την παραμικρή ελπίδα, κάτι που αποδεικνύεται και από την ταχύτητα με την οποία οι Σύριοι τζιχαντιστές πήραν τον έλεγχο της χώρας. Παρά το ότι, πλην του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά και του Ιρανού ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, κανείς δεν στεναχωρήθηκε ιδιαίτερα –κάθε άλλο– με την πτώση του δολοφονικού καθεστώτος Άσαντ, το οποίο μετρούσε συνολικά 54 χρόνια, με τον Χαφές αλ-Άσαντ να κληρονομεί την απόλυτη εξουσία της χώρας στον γιο του, Μπασάρ αλ-Άσαντ, η πρότερη κυβερνητική κατάσταση στη Συρία έχαιρε μιας συνθήκης που το καθεστώς του αλ-Σάραα επιθυμεί όσο τίποτα να επιτύχει: της διεθνούς αναγνώρισης.
Με τον Άσαντ να φυγαδεύεται εσπευσμένα προς τη Ρωσία, τον Ιανουάριο του 2025, ο αλ-Σάραα ανακήρυξε εαυτόν μεταβατικό πρόεδρο της Συρίας, εκδηλώνοντας αμέσως την πρόθεσή του να υιοθετήσει μια μετριοπαθή στάση τόσο σε ό,τι αφορά το εσωτερικό της χώρας, όσο όμως και σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής. Επιθυμώντας, επί της ουσίας, να καθησυχάσει τη Δύση σχετικά με την επόμενη μέρα στη χώρα. Προφανώς, η ταχύτητα με την οποία ο αλ-Σάραα αντικατέστησε τον Άσαντ έπιασε τη Δύση εξαπίνης, προκαλώντας στις ΗΠΑ και στους εταίρους τους ένα μίγμα σοκ, αμηχανίας και εγγενούς επιφυλακτικότητας.
Το κρίσιμο είναι ότι η Δύση απέφυγε να προχωρήσει σε οποιαδήποτε δραματική αντίδραση, κρατώντας στάση αναμονής ώστε να μετρήσει τα πεπραγμένα του αλ-Σάραα ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της χώρας. Παράλληλα, το νέο συριακό καθεστώς κληρονόμησε τις δυτικές κυρώσεις που είχαν επιβληθεί στο καθεστώς Άσαντ, με την Ουάσιγκτον, τις Βρυξέλλες και το Λονδίνο, να επιλέγουν να τις διατηρήσουν ως μοχλό πίεσης απέναντι στη νέα κυβερνητική κατάσταση στη Δαμασκό. Στην ουσία, η αντίδραση της Δύσης στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ από έναν πρώην τρομοκράτη της Αλ-Κάιντα ήταν όντως υποδειγματική: με τις επώδυνες μνήμες του δυτικού παρεμβατισμού στην ευρύτερη Μέση Ανατολή να παραμένουν νωπές, η Δύση επέλεξε να ασκήσει οικονομική και διπλωματική πίεση στη Δαμασκό, αρνούμενη να αναγνωρίσει τη νέα κυβέρνηση ακριβώς λόγω του τζιχαντιστικού παρελθόντος του επικεφαλής της, ακόμα και αν αυτός την απάλλαξε από έναν εκ των φονικότερων δικτατόρων της ιστορίας.
Η αντίδραση της Δύσης στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ από έναν πρώην τρομοκράτη της Αλ-Κάιντα ήταν υποδειγματική
Στην πραγματικότητα, και παρά την παρουσία του στην 80η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο αλ-Σάραα αποτελεί de facto ηγέτη της Συρίας, αντί για de jure, καθώς κάτι λιγότερο από ένα χρόνο μετά και την κατάληψη της Δαμασκού, κανένα μέλος της διεθνούς κοινότητας δεν έχει αναγνωρίσει την κυβέρνησή του. Ο βασικός λόγος που εξηγεί τη χαρακτηριστική άνεση με την οποία ο αλ-Σάραα ελίσσεται εντός του διεθνούς συστήματος είναι πως τόσο η Δύση όσο και ο –απολύτως διχασμένος επί του συριακού ζητήματος Αραβικός κόσμος– αναγνωρίζει από μια αμιγώς ρεαλιστική προοπτική πως, τη δεδομένη χρονική στιγμή, το νέο συριακό καθεστώς παρέχει ένα επίπεδο σταθερότητας στη χώρα. Κανείς δεν θέλει να αποδώσει νομιμοποίηση σε έναν τζιχαντιστή –και πρώην τρομοκράτη της Αλ Κάιντα–, όπως δεν επιθυμεί να κληθεί να διαχειριστεί άλλη μια πρωτοφανή εσωτερική κρίση στη Συρία, της οποίας τα απόνερα θα προκαλέσουν για ακόμα μια φορά πρωτοφανείς διεθνείς αναταράξεις. Με αυτά τα δεδομένα, το νέο καθεστώς στη χώρα –όπως και ο αλ-Σάραα προσωπικά– βρίσκεται σε ένα διπλωματικό καθαρτήριο, γνωρίζοντας πως η εξουσία του δεν απειλείται από οποιονδήποτε εξωτερικό παράγοντα, αλλά και ότι δεν πρόκειται να την εξασφαλίσει εύκολα τη διεθνή νομιμοποίηση την οποία αναζητά.
Πώς ο αλ-Σάραα επιχειρεί να επανεφεύρει τον εαυτό του – μερικώς
Από την πλευρά του, ο νέος Σύριος πρόεδρος έχει αποφύγει τις υπερβολές σε κάθε επίπεδο, καθώς από τη στιγμή που έχει εξασφαλίσει πως καμία εσωτερική ομάδα συμφερόντων δεν έχει τη δυνατότητα να του στερήσει την εξουσία, κινείται με έναν εξαιρετικά προσεκτικό τρόπο εντός του διεθνούς συστήματος. Αξίζει να εστιάσει κανείς στη σημειολογία της παρουσίας του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, όπου προσπάθησε να παρουσιάσει μια αμιγώς θεσμική εικόνα. Σε αντίθεση με μια σειρά ανεκδιήγητων αυταρχικών ηγετών του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου, οι οποίοι στο παρελθόν είχαν εμφανιστεί στα Ηνωμένα Έθνη λες και απευθύνονταν σε μια συγκέντρωση άτακτων –με το παράδειγμα του Μουαμάρ Καντάφι να ξεπερνάει κάθε επίπεδο γραφικότητας–, ο αλ-Σάραα κατέβαλε μια συνειδητή προσπάθεια ώστε να αποτρέψει τις όποιες πιθανές αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας.
Σε ό,τι αφορά την ουσία, ο πρώην τρομοκράτης της Αλ Κάιντα πέρασε την πρώτη πραγματική διεθνή του δοκιμασία, παραθέτοντας μια αντικειμενικά μετρημένη ομιλία, στην οποία σκοπίμως επιχείρησε να κατευνάσει τη διεθνή κοινότητα, υποσχόμενος να σεβαστεί τα δικαιώματα των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων εντός της συριακής επικράτειας. Επιχειρώντας παράλληλα ένα σαφές άνοιγμα στα γειτονικά αραβικά κράτη. Προφανώς, ο αλ-Σάραα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο δρόμος προς μια ευρύτερη διεθνή νομιμοποίηση του καθεστώτος του προϋποθέτει την αρχική αποδοχή του εντός του Αραβικού Κόσμου. Με την Ιορδανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να δείχνουν μια θετική στάση απέναντι του, τη στιγμή ωστόσο που η Σαουδική Αραβία –της οποίας η ήπια ισχύς ξεπερνά μακράν εκείνη των υπόλοιπων αραβικών κρατών– εξακολουθεί να τον αντιμετωπίζει με καχυποψία.
Την ίδια στιγμή, καθώς ο αλ-Σάραα επενδύει στη σύναψη σταθερών διπλωματικών περιφερειακών διαύλων, επιχειρεί να αποδείξει τη χρησιμότητά του προς τη Δύση, παράγοντας απτά αποτελέσματα στο επίπεδο του περιορισμού της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Σκίζοντας μια σελίδα από το εγχειρίδιο της διεθνούς επιβίωσης του νέου καθεστώτος των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, κατά τη διάρκεια του 2025, ο αλ-Σάραα έχει προχωρήσει σε μια σειρά στοχευμένων επιθετικών πρωτοβουλιών εναντίον στρατηγικών στόχων, καταυλισμών, και πάσης φύσεως θυλάκων του Ισλαμικού Κράτους. Πετυχαίνοντας ένα καθοριστικό αποτέλεσμα διττής σημασίας: πρώτον, να ενισχύσει την εξουσία του στο εσωτερικό της χώρας και, δεύτερον, να αποδείξει στη Δύση όπως ο ίδιος αποτελεί εγγύηση σταθερότητας και αποτροπής της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Ο αλ-Σάραα επιχειρεί να αποδείξει τη χρησιμότητά του προς τη Δύση, παράγοντας απτά αποτελέσματα στο επίπεδο του περιορισμού της ισλαμιστικής τρομοκρατίας
Σε αυτό το επίπεδο, ο αλ-Σάραα έχει καταφέρει να αποδειχθεί εξαιρετικά κρίσιμος. Παρότι το καθεστώς του δεν έχει αναγνωριστεί εντός του διεθνούς συστήματος, εν τούτοις φαίνεται πως οι δυτικές μυστικές υπηρεσίες έχουν προχωρήσει σε ανταλλαγή εξαιρετικά χρήσιμων πληροφοριών με το νέο καθεστώς στη Δαμασκό, καθώς η εξάλειψη του κινδύνου του Ισλαμικού Κράτους αποτελεί αμοιβαίο κομβικό στόχο. Παράλληλα, με όσα μέσα έχει στη διάθεση του, ο αλ-Σάραα φαίνεται πως έχει επενδύσει στρατηγικά στην ανοικοδόμηση των κρίσιμων συριακών υποδομών, επιχειρώντας να αποδείξει στη Δύση πως ο ίδιος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει την ισλαμιστική ριζοσπαστικοποίηση μιας μερίδας του συριακού πληθυσμού, ενισχύοντας το προσωπικό του προφίλ ως εγγυητή της εσωτερικής και περιφερειακής σταθερότητας.
Προς το παρόν, οι πρωτοβουλίες στις οποίες έχει προχωρήσει ο Σύριος πρόεδρος δεν έχουν παράξει κάποιο αποτέλεσμα που να εξυπηρετεί τον στρατηγικό –υπαρξιακής σημασίας– στόχο της διεθνούς νομιμοποίησης, παρά τις αδιαμφισβήτητες και συνεπείς προσωπικές του προσπάθειες να επανεφεύρει τον εαυτό του με κάθε τρόπο. Ωστόσο, φαίνεται πως, ανεπισήμως, βρισκόμαστε σε μια συγκυρία όπου ο αλ-Σάραα έχει καταφέρει να αποδείξει τη χρησιμότητά του στη διατήρηση μιας στοιχειώδους περιφερειακής σταθερότητος. Γεγονός το οποίο ενδεχομένως να αποτελεί τη βάση για μια μελλοντική χαλάρωση των δυτικών κυρώσεων που αντιμετωπίζει, και οι οποίες φυσικά είναι απολύτως απαραίτητες σε βάθος χρόνου σε ό,τι αφορά τις δυτικές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με το νέο συριακό καθεστώς για οποιοδήποτε ζήτημα.
Παράλληλα, οι δυτικές κυρώσεις αποσκοπούν στην κινητροδότηση ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στο εσωτερικό της χώρας, που σε βάθος χρόνου θα εγγυηθούν μια εσωτερική σταθερότητα η οποία θα αποτρέψει ένα νέο κύμα εμφύλιας βίας. Εφόσον ο αλ-Σάραα εξακολουθήσει να αποδεικνύει την περιφερειακή του χρησιμότητα, και αποδείξει την πρόθεσή του να εξασφαλίσει μια ποιοτικότερη πραγματικότητα για τους Σύριους πολίτες.
Για οποιαδήποτε δυτική κυβέρνηση μεμονωμένα, αλλά και για τη Δύση στο σύνολό της, η αναγνώριση του νέου συριακού καθεστώτος θα θέσει ένα εξαιρετικά επικίνδυνο προηγούμενο. Επικοινωνώντας, επί της ουσίας, πως η κατάληψη της εξουσίας μέσω της βίας, αλλά και η αδιαμφισβήτητη ύπαρξη ενός τρομοκρατικού παρελθόντος, δεν αποτελούν πλέον κόκκινες γραμμές, εφόσον τα δυτικά γεωπολιτικά συμφέροντα εξυπηρετούνται. Παράλληλα, η διεθνής αναγνώριση του –τυπικά μεταβατικού– καθεστώτος αλ-Σάραα θα ήταν αδιανόητα δύσκολη σε επίπεδο επικοινωνιακής διαχείρισης σε οποιαδήποτε δυτικού τύπου δημοκρατία, καθώς θα οδηγούσε στην πλήρη απαξίωση του δυτικού αξιακού συστήματος, προκαλώντας έντονες κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις σε έναν ήδη εξαιρετικά τεταμένο πολιτικό χρόνο τόσο για τις ΗΠΑ, όσο και για την Ευρώπη.
Αδιαμφισβήτητα, το γεγονός πως το καθεστώς αλ-Σάραα έχει αποφύγει μέχρι στιγμής κάποιο σφάλμα τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και διεθνώς, δεν μπορεί παρά να του πιστωθεί. Το στοίχημα για τον ίδιο θα είναι να εξακολουθήσει να κυβερνά με αυτό τον τρόπο, αποφεύγοντας τα ολέθρια λάθη του Άσαντ, και γνωρίζοντας παράλληλα πως αυτό που επιθυμεί περισσότερο από οτιδήποτε, ίσως είναι και το μοναδικό που δεν θα κατακτήσει ποτέ.
15°
