Γιατί αδιαφορούμε για τον πόλεμο στην Ουκρανία και γιατί τελικά η ουκρανική τραγωδία μας αφορά όλους
Το αν μας απασχολεί ή όχι ο πόλεμος στην Ουκρανία στην Ελλάδα είναι ένα ερώτημα με δύο όψεις. Η μία είναι ηθικής τάξης και σχετίζεται με την πληροφόρηση που φτάνει σε εμάς. Γιατί, ενώ όλο αυτόν τον καιρό βλέπουμε καθημερινά εικόνες καταστροφής από τη Γάζα, σχεδόν δεν φτάνουν ποτέ στα μάτια μας εικόνες από τις επιθέσεις σε αμάχους και από την ανθρωπιστική καταστροφή που συντελείται στις ουκρανικές πόλεις. Η «σφαγή αμάχων» στην Ουκρανία δεν έχει ιδιαίτερη θέση στα δελτία ειδήσεων και, βέβαια, ποτέ δεν ονομάζεται έτσι. Ακόμη περισσότερο, απουσιάζει από τη ροή ειδήσεων (newsfeed) στα social media. Κι όμως, ζούμε σε μια εποχή όπου το τι θα σκεφτούμε και ποιον θα νοιαστούμε καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους αλγόριθμους.
Ανήκω στη μειοψηφία των Ελλήνων που τους πονάει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ανατριχιάζω όταν βλέπω βίντεο από πολίτες στο Κίεβο να ακινητοποιούνται όπου κι αν βρίσκονται, κρατώντας ένα λεπτό σιγής στη μνήμη των νεκρών. Συγκλονίζομαι όταν τους βλέπω να γονατίζουν κατά μήκος της αυτοκινητοπομπής που μεταφέρει τις σωρούς των ηρώων υπερασπιστών που έπεσαν στη μάχη, και στα πρόσωπά τους βλέπω τον πόνο και τη γενναιότητα ενός λαού που πολεμάει και θυσιάζεται για την ελευθερία του. Συγκινούμαι βαθιά όταν βλέπω τον πρόεδρο Ζελένσκι να επισκέπτεται τα ακόμα φρέσκα συντρίμμια και να αποτίει φόρο τιμής στα θύματα, όπως έκανε στις 28 Αυγούστου, όταν πύραυλος έπληξε πολυκατοικία προκαλώντας μερική κατάρρευση του κτιρίου και τον θάνατο 22 ανθρώπων – ανάμεσά τους και ένα παιδί δύο ετών. Βλέπω σχεδόν κάθε μέρα εικόνες από την Ουκρανία, επειδή έχω φίλους στο Facebook που αναρτούν φωτογραφίες και βίντεο από τα εγκλήματα πολέμου, αλλά και επειδή ακολουθώ ουκρανικές σελίδες και λογαριασμούς.
Όλο τον Αύγουστο, σκρολάροντας ανάμεσα σε μπάνια και διακοπές, αντίκριζα σπαρακτικές σκηνές στο timeline μου. Μικρά παιδιά δολοφονημένα την ώρα που κοιμούνταν. Οικογένειες θαμμένες στα χαλάσματα. Ηλικιωμένοι να πεθαίνουν περιμένοντας στην ουρά για τις συντάξεις τους. Φορεία με νεκρούς και τραυματίες να βγαίνουν από τα ερείπια. Γονείς να θάβουν τα παιδιά τους, παιδιά να κλαίνε τους γονείς τους στις κηδείες. Έβλεπα μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα να σφυροκοπείται νυχθημερόν από σειρήνες και πυραύλους που κατέστρεφαν ολόκληρες πολυκατοικίες. Στην Ανατολική Ουκρανία, αεροφωτογραφίες έδειχναν πόλεις ισοπεδωμένες, λες και βρισκόμασταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και ακόμη πιο συγκλονιστικές εικόνες και βίντεο έρχονταν από τη Μαριούπολη – μια πόλη άλλοτε ολοζώντανη, με έντονο το ελληνικό στοιχείο, τώρα ένα θέρετρο θανάτου.
Έβλεπα τη ρωσική επιχείρηση συστηματικής βίας και τρομοκράτησης των ανθρώπων. Στο Ντονέτσκ και στη Ζαπορίζια, πολυκατοικίες, σχολεία και παιδικοί σταθμοί χτυπιούνταν αδιάκριτα. Διασώστες έψαχναν στα συντρίμμια για επιζώντες, ακόμα και για ζώα – για την ακρίβεια, βλέπω συχνά ιστορίες με ζώα από την εμπόλεμη Ουκρανία. Σε όλη τη χώρα –ως και στα σύνορα με την Πολωνία, στη Λβιβ– φλεγόμενα κτίρια και υποδομές, νεκροί και τραυματίες. Και πριν λίγες μέρες, σε ζωντανή μετάδοση, η επίθεση στο Πανεπιστήμιο Φαρμακολογίας στο Χάρκοβο. Συχνά βλέπω στιγμιότυπα από τους σταθμούς του Μετρό του Κιέβου, όπου οι πολίτες αναζητούν καταφύγιο μέρα και νύχτα, ακούγοντας σειρήνες και εκρήξεις. Και εικόνες από στρατιώτες που επέστρεψαν από αιχμαλωσία, να θυμίζουν επιζώντες από ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και διάβασα για τη μελέτη που δημοσίευσαν ερευνητές εγκλημάτων πολέμου του Πανεπιστημίου Yale: χιλιάδες κλεμμένα παιδιά της Ουκρανίας, στο πλαίσιο μυστικού προγράμματος εκρωσισμού. Ορφανά πολέμου και παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειές τους σε περιοχές που ελέγχει ο ρωσικός στρατός. Τα παίρνουν, τα κάνουν Ρώσους, και μετά στρατιώτες.
Αν δεν έρχεσαι σε επαφή με όλες αυτές τις συγκλονιστικές εικόνες, αν ο εγκέφαλός σου δεν τροφοδοτείται από τη φρίκη δίπλα σου, το πιο πιθανό είναι ότι θα αδιαφορήσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Και ίσως καταλήξεις να λες πως «η αλήθεια είναι κάπου στη μέση».
Αν ο εγκέφαλός σου δεν τροφοδοτείται από όλη αυτή τη φρίκη, το πιο πιθανό είναι ότι θα αδιαφορείς για τον πόλεμο στην Ουκρανία
Και ενώ οι επιθέσεις στις ουκρανικές πόλεις συνεχίζονται ως στρατηγική τρομοκράτησης αμάχων και καταστροφής υποδομών, η δεύτερη περιοχή της αδιαφορίας μας αφορά στον υβριδικός –μέχρι στιγμής– πόλεμο της Ρωσίας απέναντι στη Δύση. Έναν πόλεμο που τεστάρει διαρκώς τις αντιδράσεις της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ.
Στις 10 Σεπτεμβρίου, ένα σμήνος ρωσικών drones παραβίασε τον εναέριο χώρο της Πολωνίας, κάποια από τα οποία καταρρίφθηκαν. Λίγες μέρες μετά, ένα μη επανδρωμένο σκάφος πέταξε πάνω από κυβερνητικά κτίρια στη Βαρσοβία. Ο Πολωνός πρωθυπουργός παρομοίασε την κατάσταση με το 1939, μιλώντας για σοβαρή απειλή ειρήνης και σκόπιμη πρόκληση κατά του ΝΑΤΟ. Μια βδομάδα αργότερα, τρία ρωσικά μαχητικά εισήλθαν χωρίς άδεια στον εναέριο χώρο της Εσθονίας και παρέμειναν εκεί για δώδεκα λεπτά – μια «εξαιρετικά επικίνδυνη πρόκληση». Σε όλη την Ανατολική Ευρώπη και τις Βρυξέλλες επικρατεί επιφυλακή. Οι ειδικοί προειδοποιούν: «Ο Πούτιν δοκιμάζει την αποφασιστικότητα της Δύσης. Δεν πρέπει να δείξουμε αδυναμία».
Δεν είναι μόνο οι παραβιάσεις εναέριων χώρων. Η Δανία δέχτηκε υβριδική επίθεση με drone σε αεροδρόμιο, που έκλεισε προσωρινά. Δύο μέρες πριν είχαν κλείσει για τον ίδιο λόγο τα αεροδρόμια του Όσλο και της Κοπεγχάγης. Η πρωθυπουργός της Δανίας μίλησε ανοιχτά: «Η Ευρώπη βρίσκεται σε υβριδικό πόλεμο». Την 1η Σεπτεμβρίου, το GPS του αεροπλάνου που μετέφερε την πρόεδρο της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έπαψε να λειτουργεί, αναγκάζοντας το πλήρωμα να προσγειωθεί σε άλλο αεροδρόμιο με μη ψηφιακούς χάρτες. Στη Βαλτική, υποθαλάσσια καλώδια κόπηκαν μυστηριωδώς. Και κάτω από τα ραντάρ, εντείνονται βανδαλισμοί, εμπρησμοί και κυβερνοεπιθέσεις σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Μια πρόσφατη έκθεση δείχνει ότι οι επιχειρήσεις δολιοφθοράς υπερτριπλασιάστηκαν από το 2023 έως το 2024, με την Πολωνία να βρίσκεται στο επίκεντρο λόγω των κρίσιμων υποδομών της. Ο υβριδικός πόλεμος δεν είναι σενάριο· είναι ήδη σε εξέλιξη.
Το βασικότερο όμως κομμάτι αυτού του υβριδικού πολέμου –και το πιο ύπουλο– είναι οι εκστρατείες παραπληροφόρησης, που στοχεύουν εμάς. Για να μη βλέπουμε. Για να αδιαφορούμε. Για να επικρατήσει η ιδέα ότι οι ισχυρισμοί της Ρωσίας έχουν βάση και ότι φταίει το ΝΑΤΟ. Ακόμα και σήμερα, διαβάζεις στα social media για τους «Ουκρανούς ναζί».
Ίσως αυτός είναι ο λόγος που στην Αθήνα δεν βλέπεις ουκρανικές σημαίες, όπως στις περισσότερες μεγαλουπόλεις και πρωτεύουσες της Δυτικής Ευρώπης. Μαζί με την παραδοσιακή συμπάθεια των Ελλήνων για τους ομόδοξους Ρώσους, την έλξη εθνικιστών δεξιών για τον Πούτιν ως «μεγάλο ηγέτη», και την αριστερή νοσταλγία για τον μαρξισμό και τον κομμουνισμό, είναι η ρωσική προπαγάνδα που δουλεύει υπογείως εδώ και χρόνια στα ελληνικά ΜΜΕ και τα social media. Και αυτή η προπαγάνδα μας εμπορίζει να δούμε τους πραγματικούς κινδύνους.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο πόλεμος στην Ουκρανία μας αφορά. Είναι σαν να πολεμά για όλους μας. Την ώρα που τελειώνω αυτό το κείμενο, στο timeline μου εμφανίζεται αυτή η ανάρτηση:
15°
