Γάζα: Η στρατηγική και οι πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ, η πρόταση του ΟΗΕ, ο διεθνής αντίκτυπος.
Αν και στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο η φράση «ού γαρ οίδασιν τι ποιούσιν» συνοδεύεται από έκκληση για συγχώρεση, τον τελευταίο καιρό ταιριάζει στην ισραηλινή πολιτική στη Γάζα — όπου δεν τίθεται ζήτημα συγχώρεσης: οι Ισραηλινοί παριστάνουν ότι εφαρμόζουν υψηλή πολεμική τέχνη· αλλά δεν ξέρουν τι κάνουν. Ο δεδηλωμένος στόχος τους είναι η εξόντωση της Χαμάς: πλην όμως, εκτός του ότι εκ φύσεως μια τρομοκρατική οργάνωση συνιστά «φάντασμα», η άσκηση βίας σε τέτοια κλίμακα γεννά καινούργιες γενιές φανατικών και τρομοκρατών. Το Ισραήλ δεν φαίνεται να λαμβάνει υπόψη του ούτε την ουσία της τρομοκρατίας, ούτε τον παράγοντα του διεθνούς Ισλάμ, ούτε την τρομερή επιρροή της αριστεράς —κομμάτων, οργανώσεων και ΜΚΟ— στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση μέσω της οποίας διαμορφώνονται συνειδήσεις βασισμένες, ως συνήθως, σε διεστραμμένη αντίληψη της πραγματικότητας. Έτσι κι αλλιώς, το Ισραήλ ενεργεί καθιστώντας τη στήριξη εκ μέρους των δημοκρατικών και αντι-ισλαμιστικών δυνάμεων στον κόσμο όλο και δυσκολότερη. Να μερικές σκέψεις γύρω από το έξαλλο overkill που παρατηρούμε στη Γάζα.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ είναι περισσότερο πράξεις εκδίκησης παρά εφαρμογή στρατηγικής και τακτικής. Αν και το θέμα της εκδίκησης στην εβραϊκή θρησκεία είναι σύνθετο και περιλαμβάνει αντιφάσεις —όπως συμβαίνει συνήθως στις θρησκείες— οι Εβραίοι θεωρούν την εκδίκηση θεμιτή: το Ισραήλ, θεωρητικά κοσμικό κράτος αλλά βαθιά διαποτισμένο από την ιουδαϊκή θρησκεία, ενεργεί με θεϊκές προτροπές. Στις άγιες γραφές η προσωπική εκδίκηση αποδοκιμάζεται αλλά η συλλογική —υπό θεϊκή καθοδήγηση— δικαιολογείται· πολλοί Ισραηλινοί βλέπουν τον κόσμο μέσα από το Δευτερονόμιο και από τις ιδέες της «ανταπόδοσης» σύμφωνα με τον Ησαΐα και τον Ιεζεκιήλ. Η θρησκεία ως πίστη, τελετουργία και πολιτισμός δεν πρέπει να υποτιμάται σε καμία ανάλυση. Ο μαρξισμός και η δήθεν επιστημονική ιστορική πρόσληψη του κόσμου που βασίζεται στις οικονομικές σχέσεις ως σχέσεις εξουσίας συσκοτίζουν τον ίδιο τον πυρήνα του Ισραήλ, μιας οντότητας θεμελιωμένης στις εσωτερικές αντινομίες της ραβινικής παράδοσης.
Από την πλευρά της, η θεολογική βάση της Χαμάς δεν εμφανίζει αντινομίες: η εκδίκηση είναι απολύτως σαφής και ανελέητη. Οι ισλαμιστές κρατούν πεισματικά τους Ισραηλινούς ομήρους —η τύχη των οποίων είναι σχεδόν βέβαιη: είτε έχουν αποβιώσει, είτε βρίσκονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας σε κάποια σκοτεινή σήραγγα— τόσο για να εκδικηθούν το μισητό Ισραήλ όσο και για να το εκβιάζουν μαζί με όλους του τους συμμάχους. Ταυτοχρόνως, αυτή η στάση νομιμοποιεί την ισραηλινή εκστρατεία εξόντωσης των Παλαιστινίων στη Γάζα η οποία συνεχίζεται εξαιτίας της μη παράδοσης των ομήρων. Όσο η Χαμάς δεν απελευθερώνει ομήρους και δεν παραδίδει, έστω, τις σορούς, οι Ισραηλινοί θα διαθέτουν τουλάχιστον ένα επιχείρημα για τη συνέχιση των στρατιωτικών επιθέσεων στη Γάζα.
Υπενθυμίζω ότι από τους περίπου 250 απαχθέντες τον Οκτώβριο του 2023, γύρω στους 110 απελευθερώθηκαν (κυρίως γυναίκες, παιδιά και αλλοδαποί), ενώ τουλάχιστον 41 έχουν επιβεβαιωθεί ως νεκροί. Το Ισραήλ εκτιμά ότι παραμένουν υπό κράτηση περίπου 120, εκ των οποίων λιγότεροι από τους 80 είναι ζωντανοί. Οι συνθήκες κράτησης είναι άγνωστες, αλλά, καθώς εκτιμάται ότι οι όμηροι βρίσκονται διασκορπισμένοι σε υπόγειες εγκαταστάσεις, η ζωή τους κινδυνεύει σε περίπτωση εκτεταμένης ισραηλινής επίθεσης. Η Χαμάς έχει δηλώσει (μέσω του Κατάρ) ότι δεν θα τους απελευθερώσει χωρίς συνολική συμφωνία που να περιλαμβάνει κατάπαυση του πυρός, πλήρη αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα και απελευθέρωση όλων των Παλαιστινίων κρατουμένων. Θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο το Ισραήλ; Δεδομένου ότι μέρος της εκδίκησης έχει ήδη εκτελεστεί, θα μπορούσε —αν απέναντί του βρισκόταν ένας άλλος συνομιλητής, όχι η Χαμάς.
Σ’ αυτή την πολυετή διένεξη, ο κόσμος, είτε μέσω του δόγματος «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» είτε μέσω πολιτικών και πολιτιστικών συγγενειών, επιλέγει πλευρά. Το Ισραήλ, ως φιλοδυτική, καπιταλιστική, τεχνολογικά ανεπτυγμένη χώρα που μοιράζεται πολιτιστικές και θρησκευτικές ρίζες με ολόκληρο τον ευρωαντλαντικό κόσμο, έχει ερείσματα σε πληθυσμούς, κοινωνικές τάξεις και παρατάξεις οι οποίες αντιτίθενται στην ισλαμιστική επεκτατική πολιτική — αλλά, ούτε αυτή η τοποθέτηση είναι απλή εφόσον τίθεται ο παράγοντας του αντισημιτισμού, ο οποίος παίρνει πολλές μορφές.
Από την άλλη πλευρά, οι παλαιστινιακές οργανώσεις, ήδη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, υποστηρίζονταν από τη Σοβιετική Ένωση, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, καθώς κι από τα ομόθρησκα δορυφορικά καθεστώτα (Συρία, Αίγυπτο επί Νάσερ, Ιράκ επί Μπάαθ, Λιβύη επί Καντάφι). Τότε, όπως και τώρα, το Ισραήλ θεωρείτο «προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης» στον αραβικό κόσμο, και οι αμερικανικές ηγεσίες, ιδιαίτερα μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967, κατέστησαν τη χώρα βασικό τους εταίρο στην περιοχή. Αυτό ήταν απολύτως λογικό. Ωστόσο, ως φίλος των ΗΠΑ, το Ισραήλ προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση της αριστεράς, η οποία παραδοσιακά συστρατευόταν με τους Άραβες: ο αριστερός φιλοαραβισμός και γενικότερα οι παραλλαγές του «προοδευτικού» οριενταλισμού (συνήθως καταγγέλλεται μόνο ο «αποικιοκρατικός» οριενταλισμός) αποτελούν μακρά συζήτηση· η ουσία είναι ότι η αριστερά στράφηκε εναντίον του Ισραήλ — το αν σ’ αυτή τη στάση έπαιξε κεντρικό ρόλο ο εξίσου παραδοσιακός αντισημιτισμός πρέπει να κριθεί κατά περίπτωση. Πάντως, η αριστερά ταυτιζόταν εξαρχής με τον αραβικό εθνικισμό, τον οποίο εξάγνισε από τα θρησκευτικά και αντιδραστικά του στοιχεία και εξύψωσε σε επαναστατικό απελευθερωτικό κίνημα. Η αριστερά δεν ενοχλείται από σκοταδιστικά πολιτικά οράματα· ενδιαφέρεται για τον αντι-ιμπεριαλισμό, τον αντικαπιταλισμό, τον αντιαμερικανισμό· καθώς αυτοπροσδιορίζεται ως «αντί», δεν προσφέρει λύσεις· επιδεινώνει προβλήματα.
Εξάλλου, στο πέρασμα του χρόνου, ιδιαίτερα με την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979, ενώ ο ισλαμισμός γινόταν όλο και πιο επιθετικός, η αριστερά έθεσε σε προτεραιότητα τον αγώνα κατά της «ισλαμοφοβίας» επιτείνοντας την εχθρότητα κατά του Ισραήλ και υποβαθμίζοντας την τρομοκρατική φύση πολλών αραβικών οργανώσεων και ισλαμικών καθεστώτων. Ανέκαθεν, η ανάλυσή της έδειχνε φανατισμό και τυφλότητα, αποτυγχάνοντας να διακρίνει την εξέλιξη της παλαιστινιακής τρομοκρατίας και του μαξιμαλισμού, που έγιναν αιτία να μην εφαρμοστούν τα σχέδια διευθέτησης στη δεκαετία του 1990 (Oslo I, Oslo II) και η συμφωνία του Camp David του 2000. Εφαρμόζοντας το δόγμα «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου», οι αριστεροί εναγκαλίστηκαν με τους τρελούς του Αλλάχ. Οι οποίοι ωστόσο είχαν κι αυτοί τα δίκια τους: το Ισραήλ ροκάνιζε το έδαφος των Παλαιστινίων με παράνομες (σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης) εποικίσεις, ενισχύοντας την ιδέα ότι πρόκειται για ιμπεριαλιστές που επιδιώκουν να εκτοπίσουν τον αραβικό πληθυσμό από τη Γάζα.
Έχει το Ισραήλ σχέδιο για το «μετά»; Τι θέλει, επιτέλους, να γίνει με τη Γάζα και συνολικά με τους Παλαιστινίους;
Εξαρτάται από το ποιο Ισραήλ εννοούμε — δηλαδή από τη σύνθεση της εκάστοτε κυβέρνησης, τον πολιτικό χώρο και τις κοινωνικές και γεωπολιτικές πιέσεις που το επηρεάζουν. Η θέση της σημερινής κυβέρνησης του Μπενιαμίν Νετανιάχου είναι ακραία εθνικιστική· αν και πάντοτε υπάρχει κάποιος δεξιότερος και πιο εθνικιστής, πρόκειται για τη δεξιότερη και πιο εθνικιστική στην ιστορία της χώρας, η οποία, με υπουργούς όπως ο Itamar Ben-Gvir και ο Bezalel Smotrich, προβάλλει τις εξής θέσεις:
Καταστροφή της Χαμάς σε στρατιωτικό, πολιτικό και διοικητικό επίπεδο (εντάξει…)
Μη αποκατάσταση της εξουσίας της Παλαιστινιακής Αρχής (Ραμάλα) στη Γάζα (λάθος)
Εποικισμός της Λωρίδας από Εβραίους εποίκους: αν και αυτό δεν δηλώνεται επισήμως, αποτελεί casus belli, όχι λύση
Καμία παραχώρηση κυριαρχίας στους Παλαιστινίους (λάθος, λάθος, λάθος)
Επέκταση των εποικισμών στη Δυτική Όχθη (έγκλημα).
Με λίγα λόγια, το Ισραήλ απορρίπτει τη λύση των δύο κρατών, αν και στο εσωτερικό του ακούγεται ακόμα η πιο ορθολογική μετριοπαθής–κεντρώα θέση: καταστροφή της Χαμάς χωρίς επ’ αόριστον κατοχή της Γάζας, ανάθεση της διοίκησης στη διεθνή κοινότητα ή στην Παλαιστινιακή Αρχή, στήριξη παλαιστινιακού κράτους με αφοπλισμό και διεθνή εποπτεία, αναστολή εποικισμών. Όσο για την ισραηλινή αριστερά, προτείνει άμεση κατάπαυση του πυρός, αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα του 1967 με την Ιερουσαλήμ κοινή πρωτεύουσα, επαναπατρισμό των εποίκων από τα κατεχόμενα, επαναφορά του ΟΗΕ και της διεθνούς προστασίας. Αυτές οι απόψεις έχουν υποχωρήσει πολύ· σήμερα, αν και, όπως είπα, υπάρχει οργανωμένη και έναρθρη αντιπολίτευση, η κυβέρνηση Νετανιάχου στηρίζεται σε κάποια σιωπηρή πλειοψηφία, σε ευρεία ανοχή που του επιτρέπει σχεδόν τα πάντα. Παραλλήλως, στο Ισραήλ έχουν παγιωθεί ακροδεξιές, μεσσιανικές τάσεις για κατάληψη όλης της Γάζας και εκδίωξη μεγάλου μέρους των Παλαιστινίων προς την Αίγυπτο (προς το Σινά), κατάργηση της Παλαιστινιακής Αρχής και δημιουργία «ισραηλινής κυριαρχίας» σε ολόκληρη «τη γη του Ισραήλ». Εδώ μιλάμε για επίκληση της Βίβλου, για την επιθυμία της μεταφυσικής επανένωσης του προγονικού τόπου, αγνοώντας ότι ο «προγονικός τόπος» είναι εξίσου αραβικός. Παρ’ όλ’ αυτά, το Ισραήλ δεν έχει ενιαία και σαφή απάντηση στο «τι θέλει». Αντί για συνολικό σχέδιο, προς το παρόν ενδιαφέρεται μόνο για την ασφάλειά του· δεν διαθέτει συγκεκριμένο ρεαλιστικό πρόγραμμα· εκφράζει «επιθυμίες», «πόθους», «φιλοδοξίες».
Η στάση του Ισραήλ ήταν μυωπική: προτιμούσαν να μην έχουν συνομιλητή παρά να υπάρχει απέναντί τους μια οντότητα που θα ζητούσε ενιαίο παλαιστινιακό κράτος
Έτσι, παρά την πρόταση του ΟΗΕ για συνεργασία με την Παλαιστινιακή Αρχή (Ραμάλα–Φατάχ) —η οποία, όπως όλοι ξέρουμε, δεν έχει καμία επιρροή στη Γάζα— το Ισραήλ δεν θέλει να ακούσει για συνομιλίες με τον δύσμοιρο Μαχμούντ Αμπάς. Απ’ ό,τι φαίνεται, προσπαθεί ακόμα —ματαίως— να δημιουργήσει φιλοϊσραηλινή παλαιστινιακή δύναμη στη Γάζα, αποτελούμενη από πληροφοριοδότες: αν όντως οι Ισραηλινοί πιστεύουν ότι μια τέτοια ομάδα θα μπορούσε να εκπροσωπήσει τους Παλαιστινίους σε ενδεχόμενες συνομιλίες, είναι λιγότερο έξυπνοι απ’ όσο νομίζουμε. Ήδη έχουν κάνει γκάφες μεγάλης ολκής όπως εκείνη του 2007, όταν δεν υποστήριξαν τη Φατάχ έναντι της Χαμάς, η οποία τότε απέκτησε τον έλεγχο στη Γάζα. Εκείνη την εποχή οι Ισραηλινοί, επιδιώκοντας τον διχασμό των Παλαιστινίων, χαίρονταν με την άνοδο της Χαμάς, την οποία η Παλαιστινιακή Αρχή δεν ήθελε να βλέπει ούτε ζωγραφιστή —και τούμπαλιν. Η στάση τους ήταν μυωπική: προτιμούσαν να μην έχουν συνομιλητή παρά να υπάρχει απέναντί τους μια οντότητα που θα ζητούσε ενιαίο παλαιστινιακό κράτος.
Το Ισραήλ, με το να απορρίπτει τη διαπραγμάτευση με φορείς που έχουν, έστω μερική, λαϊκή νομιμοποίηση, θέτει τον εαυτό του και όλους εμάς σε κίνδυνο: το έχω γράψει επανειλημμένως· η διάχυση του κινδύνου σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο είναι μέρος του «ού γαρ οίδασιν τι ποιούσιν». Η δε αναζήτηση διαπραγματευτών σε φορείς που δεν εκπροσωπούν τους Παλαιστινίους μπορεί να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο τύπου Λιβύης, ο οποίος —reality check!— δεν θα καταλήξει στην εξόντωση όλων των Παλαιστινίων, όπως ίσως εύχονται οι εξτρεμιστές στο Ισραήλ: οι Παλαιστίνιοι δεν μπορούν να εξαφανιστούν· μια τέτοια προαίρεση ισοδυναμεί με γενοκτονία. Ούτε μπορεί η Λωρίδα της Γάζας να γίνει προτεκτοράτο του Ισραήλ· κάτι τέτοιο θα προκαλούσε έκρηξη όχι μόνο στην παλαιστινιακή κοινότητα αλλά σε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο.
Αν η «αρχή» στη Γάζα δεν ήταν η Χαμάς, οι απαιτήσεις της θα είχαν κάποιο νόημα. Εξαιτίας της Χαμάς ο χρόνος μένει μετέωρος.
Η Χαμάς είναι ακόμα πιο δύστροπη. Εκτός του ότι απορρίπτει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ, της Αιγύπτου, του Κατάρ, των ΗΠΑ, της Ιορδανίας, της Αιγύπτου (να σημειωθεί ότι η καθεμιά από αυτές τις χώρες έχει τη δική της ατζέντα), προβάλλει μια σειρά απαιτήσεων: μόνιμη κατάπαυση του πυρός (όχι μόνο προσωρινή εκεχειρία)· αποχώρηση όλων των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα και πλήρη εθνική κυριαρχία των Παλαιστινίων στον θύλακα· συνεχή και ανεμπόδιστη παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας προς όλο τον πληθυσμό της Γάζας· δικαίωμα ένοπλης αντίστασης όσο διαρκεί η κατοχή (έχει χαρακτηρίσει ως «ένα εκατομμύριο κόκκινες γραμμές» οποιοδήποτε αίτημα αφοπλισμού)· ανταλλαγή των ομήρων με όλους τους Παλαιστίνιους κρατουμένους. Κι όλα τούτα, με τη βασική προϋπόθεση τη διεθνή αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα του 1967 με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Αν η «αρχή» στη Γάζα δεν ήταν η Χαμάς, όλα αυτά θα είχαν κάποιο νόημα. Εξαιτίας της Χαμάς ο χρόνος μένει μετέωρος.
Υπάρχει ένα ακόμη σοβαρό ζήτημα σχετικά με το «μετά». Σύμφωνα με την πρόταση του ΟΗΕ, η λύση περιλαμβάνει ενοποίηση της Ραμάλα με τη Γάζα υπό την Παλαιστινιακή Αρχή: αλλά βεβαίως η Χαμάς θεωρεί την Παλαιστινιακή Αρχή (μαζί με τη συνιστώσα της Φατάχ) προδοτική και, από την πλευρά της, η Παλαιστινιακή Αρχή φοβάται μήπως θεωρηθεί μαριονέτα των Ισραηλινών. Υπενθυμίζω ότι οι περισσότερες χώρες στον κόσμο έχουν ταχθεί υπέρ της δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους με κάποιου είδους διάδρομο μεταξύ Λωρίδας της Γάζας και της Δυτικής Όχθης που θα επιτηρείται από δυνάμεις του ΟΗΕ: αυτό υπαγόρευε η λογική και για πολύ καιρό το αποδέχονταν, εκόντες άκοντες, οι περισσότεροι Ισραηλινοί· αλλά δεν το αποδέχονταν οι Παλαιστίνιοι της Γάζας που προσκολλώνταν στη Χαμάς. Τώρα πια, οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν άλλη επιλογή πέρα από την απελευθέρωση των ομήρων, την αποστρατικοποίηση της Χαμάς κι ένα αναπτυξιακό σχέδιο με διεθνή έλεγχο. Όσο καθυστερούν αυτές οι αποφάσεις, τόσο δυσχεραίνει η θέση όλων: οι Παλαιστίνιοι ταλαιπωρούνται, οι Ισραηλινοί επιδίδονται σε overkill και χάνουν κάθε νομιμοποίηση. Ο Yair Lapid, επικεφαλής του κόμματος Yesh Atid, έχει δίκιο όταν προειδοποιεί ότι το Ισραήλ εξελίσσεται σε κράτος-παρία που διαπράττει εγκλήματα εξοργίζοντας ολόκληρο τον κόσμο.
Από την πλευρά του, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου κατηγορεί την αντιπολίτευση ότι «τροφοδοτεί την αναρχία» με τις κινητοποιήσεις της, κι ότι υπονομεύει μια κυβέρνηση που αγωνίζεται για την επιβίωση της χώρας. Το μήνυμα έχει απήχηση: παρότι πολλοί Ισραηλινοί αντιλαμβάνονται την ασυμμετρία και την ηθική χρεοκοπία της επίθεσης στη Γάζα, καθώς και τον διεθνή αντίκτυπο που είτε ζωντανεύει τον αντισημιτισμό είτε τον δημιουργεί, συσπειρώνονται —όπως συνηθίζουν— προκειμένου να περάσουν μαζί τη δύσκολη φάση. Είναι σχεδόν αδύνατο να παραδεχτεί η ισραηλινή πλειοψηφία ότι στη Γάζα εκτυλίσσεται μια διαδικασία που μοιάζει με μαζική εξόντωση και που ικανοποιεί τα κριτήρια του ορισμού της γενοκτονίας σύμφωνα με τον ΟΗΕ (1948). Οι Ισραηλινοί εμφανίζουν δυσανεξία σε οποιαδήποτε κριτική: ο μύθος του περιούσιου λαού είναι δομικό στοιχείο της χώρας τους και της ιστορίας τους.
15°
