Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά: Μια αφορμή για σοβαρό διάλογο για τη θρησκεία, τον πολιτισμό και τη διπλωματία
Οι πόλεμοι του σήμερα δεν είναι μόνο γεωπολιτικοί ή οικονομικοί· είναι συχνά πολιτισμικοί και κυρίως θρησκευτικοί. Η αναβίωση εθνικισμών, η όξυνση των ταυτοτικών αντανακλαστικών και η επανεμφάνιση θρησκευτικών αφηγήσεων στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής δείχνουν ότι η πίστη, αντίθετα με τις προβλέψεις του 20ού αιώνα, δεν εξαφανίστηκε. Επέστρεψε. Και επιστρέφει με δύναμη.
Η συνύπαρξη παραδόσεων όπως το Ισλάμ και η Ορθοδοξία γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη, τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και σε διακρατικό επίπεδο. Η Ευρώπη δυσκολεύεται να ισορροπήσει: να σεβαστεί τις θρησκευτικές ελευθερίες, χωρίς να προσβάλει τον εδραιωμένο πολιτισμικό της πυρήνα, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό παραμένει χριστιανικός. Δεν είναι τυχαίο ότι η φωνή του μουεζίνη, όταν ακούγεται σε ευρωπαϊκές πόλεις μέσω μεγαφώνων από τζαμιά, προκαλεί αντιδράσεις όχι μόνο για τον ήχο, αλλά και ως σύμβολο πολιτισμικής αλλοίωσης. Εξάλλου, η Ευρώπη οικοδομήθηκε σε χριστιανικά θεμέλια, όχι μόνο θεολογικά, αλλά και νομικά, φιλοσοφικά, ανθρωπιστικά. Ολόκληρη η αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού αξιακού συστήματος –ο ανθρωπισμός, το άσυλο, η συγγνώμη, το κοινό καλό– έχει χριστιανική καταγωγή.
Ας ξεκινήσουμε από το θεμέλιο: την παιδεία. Η αντίληψη ότι το μάθημα των Θρησκευτικών είναι αναχρονιστικό ή περιττό αποτελεί επικίνδυνη αυταπάτη. Η εκπαίδευση γύρω από τη θρησκεία, όχι μόνο γύρω από τη δική μας πίστη, αλλά και του άλλου, δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη ειρηνικής συνύπαρξης. Δεν πρόκειται να απαλλαγούμε από τα θρησκευτικά δόγματα, ούτε από την ανθρώπινη ανάγκη για μεταφυσική αναφορά. Αντί να καταργούμε ή να υποβαθμίζουμε το μάθημα, ας το επανασχεδιάσουμε: να γίνει υποχρεωτικό, σύγχρονο, διαθρησκειακό και στοχαστικό.
Στην Αμερική πώς καταφέρνουν να υπάρχουν τόσες θρησκείες χωρίς συγκρούσεις;
Πολλοί προβάλλουν τις ΗΠΑ ως πρότυπο ανεκτικότητας μεταξύ θρησκειών. Αλλά η περίπτωση της Αμερικής είναι ιδιότυπη. Σε αντίθεση με την Ευρώπη, όπου κάθε χώρα είχε έναν ιστορικά κυρίαρχο θρησκευτικό θεσμό (π.χ. καθολικισμός στη Γαλλία, ορθοδοξία στην Ελλάδα, αγγλικανισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο), οι ΗΠΑ δημιουργήθηκαν εξ αρχής ως αποικία προσφύγων και μεταναστών, πολλοί εκ των οποίων διώκονταν για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις στην Ευρώπη. Έτσι, οι θρησκείες εγκαταστάθηκαν ταυτόχρονα και ισότιμα, χωρίς «παλιό καθεστώς». Ο πουριτανός, ο Ιρλανδός καθολικός, ο Εβραίος της Ανατολικής Ευρώπης και ο Αφροαμερικανός ευαγγελικός δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους φορείς της μοναδικής αλήθειας, αλλά μιας από τις πολλές που μπορούσαν να συνυπάρχουν σε ένα νέο ξεκίνημα.
Εξάλλου από το 1791 (με την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος), οι ΗΠΑ καθιέρωσαν την απολυτότητα του χωρισμού κράτους και εκκλησίας:
«Το Κογκρέσο δεν θα θεσπίσει κανέναν νόμο που να αφορά την εγκαθίδρυση θρησκείας ή να απαγορεύει την ελεύθερη άσκησή της».
Αυτό σημαίνει ότι το κράτος δεν αναγνωρίζει καμία επίσημη θρησκεία και ταυτόχρονα δεν μπορεί να απαγορεύσει καμία (εκτός αν παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα). Έτσι διαμορφώθηκε ένα πλαίσιο πλήρους θρησκευτικής ελευθερίας, το οποίο δεν είναι αυτονόητο στην Ευρώπη ή αλλού.
Ο μεγάλος ιμάμης της Αλ-Αζχάρ ζητά την ποινικοποίηση «αντιμουσουλμανικών» ενεργειών, όπως η απεικόνιση του προφήτη Μωάμεθ. Από την πλευρά του Ισλάμ, η απεικόνιση του προφήτη θεωρείται ιεροσυλία. Όμως στη Δύση, ιερή δεν είναι η εικόνα του προφήτη, αλλά η ελευθερία της έκφρασης. Αυτή η σύγκρουση δεν είναι απλώς πολιτική· είναι αξιακή. Όταν συγκρούονται δύο «ιερά», δύο διαφορετικά συστήματα του απόλυτου, τότε η διπλωματία δεν μπορεί να παραμένει αδρανής. Χρειάζεται βαθιά γνώση, εμπιστοσύνη, εξειδίκευση και σεβασμό. Και ακριβώς αυτό είναι το πεδίο της θρησκευτικής διπλωματίας.
Τι πρέπει να γίνει - Προτάσεις πολιτικής
Ίδρυση Ινστιτούτου Θρησκευτικής Διπλωματίας
Διατομεακός οργανισμός που θα συνδέει θεολογία, διεθνείς σχέσεις, πολιτισμό και γεωπολιτική. Επικέντρωση στη Μεσόγειο και την Ορθοδοξία.
Μεταρρύθμιση μαθήματος Θρησκευτικών
Μετάβαση σε σύγχρονη θρησκειολογία με φιλοσοφική, ιστορική και διαπολιτισμική διάσταση. Επιμόρφωση καθηγητών, νέα βιβλία, σύγχρονα εργαλεία.
Ψηφιοποίηση και ανάδειξη της θρησκευτικής κληρονομιάς
Συμμετοχή σε διαθρησκειακές πρωτοβουλίες Βατικανού, Αλ-Αζχάρ, UNESCO, Διάσκεψης για τις Θρησκείες. Ίδρυση αποστολής θρησκευτικού διαλόγου.
Δημιουργία Παρατηρητηρίου Θρησκευτικών Ελευθεριών
Ελληνική διπλωματική αποστολή με ρόλο παρακολούθησης και υπεράσπισης των δικαιωμάτων θρησκευτικών κοινοτήτων σε ευαίσθητες περιοχές
Η πίστη δεν φεύγει - η πολιτική πρέπει να προσαρμοστεί
Η πίστη δεν εκλείπει. Τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα δεν σιωπούν. Το ερώτημα είναι αν η κοινωνία, το κράτος και η εξωτερική μας πολιτική θα συνεχίσουν να αγνοούν τη θρησκεία ή αν θα την ενσωματώσουν σοφά ως εργαλείο διαλόγου, γέφυρας και ειρήνης. Η θρησκευτική διπλωματία δεν είναι θεωρητική έννοια. Είναι πράξη πολιτισμένης επιβίωσης.
13°
