Kodokushi: Στα Ιαπωνικά είναι το φαινόμενο, που άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι στους προσωπικούς τους χώρους και τους ανακαλύπτουν μετά από καιρό. Μία γυναίκα αποφάσισε να δείξει σε μακέτες αυτούς τους χώρους.
Μας αρέσει να σκεφτόμαστε την πόλη σαν να τη βλέπουμε μέσα από τον φωτογραφικό φακό του «Σιωπηλού μάρτυρα» του Χίτσκοκ: κουτιά στη σειρά μέσα στα οποία ζουν άνθρωποι κάθε είδους, πολλοί από αυτούς μόνοι, κι εμείς καθηλωμένοι στην πολυθρόνα μας (από κάποιο ατύχημα; ψυχολογική αδράνεια;) να μη μπορούμε να τους βοηθήσουμε όταν βλέπουμε ότι κινδυνεύουν ή ακόμα και όταν πεθαίνουν.
Αυτό στην καλύτερη περίπτωση σημαίνει ότι ειδοποιούμε, τουλάχιστον, κάποιον.
Στη χειρότερη -και πιο συνηθισμένη περίπτωση- δεν κάνουμε τίποτα, ούτε καν γνωρίζουμε ότι συμβαίνει κάτι περίεργο εκεί, δεν μας ενδιαφέρει, «είναι προσωπική ζωή του καθένα» και μετά οι γνωστές κλισέ ατάκες: «Ήταν καλός άνθρωπος, δεν ενοχλούσε κανέναν, δεν τον ξέραμε, ένα γεια λέγαμε μόνο…»
Όλο και πιο συχνά, σε αυτά τα μικρά κουτιά στη σειρά, πεθαίνουν άνθρωποι μόνοι ή μοναχικοί, άνθρωποι αποσυρμένοι από τη ζωή αλλά και άλλοι σε πλήρη δράση που έτυχε να βρεθούν σε «μοναχικό χώρο» και κανείς δεν τους αναζήτησε.
Στην Ιαπωνία, το φαινόμενο απέκτησε ονομασία: Kodokushi. Και μία γυναίκα της οποίας η εργασία είναι να καθαρίζει αυτούς τους χώρους, δημιούργησε μία σειρά από μακέτες θέλοντας να εκφράσει τι είναι αυτό που αντικρίζουν τα μάτια της αλλά και να ευαισθητοποιήσει εκείνους που της έλεγαν «Αποκλείεται, δεν συμβαίνουν τέτοια πράγματα».
Η Kojima Miyuεργάζεται στην Ιαπωνική εταιρεία To-Do Company, που ειδικεύεται στον καθαρισμό διαμερισμάτων και σπιτιών θανόντων, από το 2014. Η επίσημη ονομασία αυτού που κάνει είναι «καθαρισμός τραύματος».Το 2016 άρχισε να κατασκευάζει διοράματα, δηλαδή ρέπλικες σκηνών, μακέτες των κατοικιών όπου άνθρωποι έχουν πεθάνει «χωρίς επίβλεψη». Μεταφέρει σε μινιατούρα την πραγματικότητα του kodokushi, εντυπωσιάζοντας τα μίντια της Ιαπωνίας αλλά και διεθνώς, όχι μόνο γιατί βλέπουν αυτό το γεγονός σαν μία «σκοτεινή εκτροπή στο κουκλόσπιτο» αλλά, θα έλεγε κανείς, και για την καλλιτεχνική ψυχραιμία της Kojima να πραγματοποιήσει με σοκαριστική λεπτομέρεια την μακετοποίηση της αστικής μοναξιάς. Αυτό θέλει να κάνει, όπως γράφει και η ίδια σε ένα άρθρο της: να δημιουργήσει μαρτυρίες για το αυξανόμενο ζήτημα της κοινωνικής απομόνωσης.
Μακέτα της Kojima Miyu.
30.000 περιπτώσεις kodokushi κάθε χρόνο στην Ιαπωνία
Στην Ιαπωνία, τα τελευταία χρόνια, οι περιπτώσεις kodokushi, μοναχικοί θάνατοι οι οποίοι ανακαλύπτονται μετά από μέρες ή και περισσότερο, έχουν τραβήξει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης γιατί είναι ολοένα και πιο συχνό φαινόμενο. Η Δύση, μη έχοντας ξεπεράσει ακόμα τη διαχείριση του θανάτου μέσα στην καθημερινότητά της, δεν έχει αναγνωρίσει την κοινωνική απομόνωση ως ζήτημα που χρειάζεται να την απασχολήσει άμεσα. Η Ιαπωνία, τουλάχιστον, την έκανε διοράματα. Μόνο που οι μοναχικοί θάνατοι ή, για να είναι πιο πολιτικά ορθό: θάνατοι χωρίς επίβλεψη, είναι πιο κοντά από όσο νομίζουμε.
Εκτιμάται ότι υπάρχουν 30.000 περιπτώσεις τέτοιων θανάτων στην Ιαπωνία κάθε χρόνο, αλλά μόνο από το 2019 περίπου το θέμα του kodokushi έχει αναγνωριστεί ευρέως. Νωρίτερα, λίγοι γνώριζαν τι σήμαινε ο όρος και ακόμη λιγότεροι γνώριζαν τι είναι ο «καθαρισμός τραύματος».
Η Kojima Miyu λέει: «Όταν ένα άτομο πεθαίνει μόνο του στο σπίτι, οι συνάδελφοί μου και εγώ καθαρίζουμε το δωμάτιο και το κάνουμε ξανά κατοικήσιμο. Αυτό περιλαμβάνει τη συλλογή τυχόν αντικειμένων που άφησε πίσω του ο αποθανών, την αφαίρεση σκουπιδιών και τυχόν βιολογικών υλικών, την εξάλειψη των λεκέδων και των οσμών και την απολύμανση του χώρου. Οι κατοικίες είναι συχνά σε κατάσταση σοκαριστικής ακαταστασίας, αλλά φροντίζουμε ιδιαίτερα να μαζεύουμε και να ξεχωρίζουμε τα υπάρχοντα του κατοίκου, διαλέγοντας προσωπικά αντικείμενα —ιδιαίτερα αντικείμενα με χρηματική και συναισθηματική αξία— και μεταφέροντάς τα στα επιζώντα μέλη της οικογένειας».
Η εταιρεία αναλαμβάνει επίσης να βοηθήσει την οικογένεια των πενθούντων απέναντι στις συναισθηματικές επιπτώσεις του kodokushi, από το να ακούσει ιστορίες για το αγαπημένο τους πρόσωπο μέχρι να τους μιλήσει με παρηγορητικά λόγια – όσο τυπικό κι αν ακούγεται αυτό, μάλλον τονίζοντάς τους ότι δεν φταίνε αυτοί που ο άνθρωπός τους πέθανε μόνος του. Στο πακέτο περιλαμβάνονται και προσφορές με λουλούδια και θυμίαμα στον χώρο καθώς και προσευχές.
Ως εξειδικευμένο πεδίο που απαιτεί μεγάλη ευαισθησία και διακριτικότητα, ο «καθαρισμός τραυμάτων» είναι ελάχιστα κατανοητός. Η εταιρεία To-Do Company, το 2015, δημιούργησε ένα περίπτερο στην εμπορική έκθεση κηδειών Endex Japan, στο οποίο συμμετείχε και η Miyu τονίζοντας στους επιφυλακτικούς επισκέπτες ότι κανένας δεν έχει ανοσία στον κίνδυνο. Προς έκπληξή της, πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησε, τόσο άτομα στην επιχείρηση κηδειών όσο και μέλη του ευρύτερου κοινού, χασκογελούσαν ανοιχτά με την ιδέα, διαψεύδοντας την πιθανότητα ότι σε μια χώρα όπως η Ιαπωνία ο θάνατος ενός ατόμου θα περνούσε απαρατήρητος για μέρες, εβδομάδες ή μήνες, και ισχυρίζονταν ότι είναι ελάχιστοι – και κυρίως όχι οι ίδιοι – που θα είχαν ποτέ μια τέτοια μοναχική μοίρα.
Μακέτα της Kojima Miyu.
Η Miyu αποφάσισε μια διαφορετική προσέγγιση για να μεταφέρει το μήνυμά της: μικροσκοπικά μοντέλα kodokushi που θα εικονογραφούσαν τις εμπειρίες της, τη στοιχειωμένη, μοναχική ατμόσφαιρα των χώρων που αντίκρυζε, αλλά διατηρώντας ταυτόχρονα την αξιοπρέπεια και την ιδιωτικότητα των αποθανόντων και των οικογενειών τους.
Χωρίς να γνωρίζει τίποτα για την κατασκευή διοραμάτων, παρακολούθησε εκπαιδευτικά βίντεο στο διαδίκτυο, έμαθε να κατασκευάζει κουφώματα και δωμάτια, μικρά έπιπλα αλλά και κόλπα όπως το να εφαρμόζει σκιά ματιών για να μιμηθεί τη σκόνη και τη βρωμιά των χώρων που παρουσίαζε. Κάθε σκηνή ήταν και μία ιστορία.
«Kodokushi, ηλικία 50–60»
Το πρώτο διόραμα, «Kodokushi, ηλικία 50–60», απεικονίζει τον αφύλακτο θάνατο ενός ατόμου και θίγει το θέμα των «όσων διατηρούσαν επαφή». Αυτή η ηλικιακή ομάδα αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό μέρος των κρουσμάτων kodokushi, ιδιαίτερα εκείνων που δεν ανακαλύφθηκαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Είναι οι ηλικίες που μπορεί πλέον να μην έχουν τακτική επικοινωνία με την οικογένεια, αλλά να μην είναι και τόσο μεγάλοι στην ηλικία ώστε να μπορούσαν να δημιουργήσουν ανησυχίες στους δικούς τους, οικογένεια, φίλους ή και γείτονες. Στις μοντέρνες κοινωνίες των μεγάλων πόλεων μπορεί να μη κάνεις check-in με φίλους ή συγγενείς τόσο συχνά, μη θέλοντας να επιβάλλεις ένα καταπιεστικό ενδιαφέρον σε αυτούς. Όπως μπορεί και κάποιοι να επιλέγουν τη μοναξιά, αγνοώντας ακόμη και την πόρτα όταν χτυπούν επισκέπτες, δημιουργώντας μία παρατεταμένη απουσία που έχει σαν αποτέλεσμα και την αργοπορία της ανακάλυψής του μετά θάνατον. Στα ψιλά των εφημερίδων περνούν συχνά «τραγικές ειδήσεις» για νεκρούς ανθρώπους που βρέθηκαν μετά από καιρό -και κυρίως επειδή οι γείτονες διαμαρτυρήθηκαν για τη δυσοσμία.
Με αυτό το πρώτο διόραμα, η Miyu «ελπίζει όσοι το βλέπουν να καταλάβουν καλύτερα τη σημασία των μικρών αλληλεπιδράσεων στη ζωή, όπως τηλεφωνήματα, επισκέψεις, χαιρετισμούς από τους γείτονες και άλλες μορφές καθημερινής επικοινωνίας».
Μακέτα της Kojima Miyu.
Το δεύτερο διόραμα είναι το «Kodokushi από θερμικό σοκ». Η Miyu επισημαίνει: «Κατά τη διάρκεια του κρύου του χειμώνα, ένα άτομο που πηγαίνει από ένα θερμαινόμενο δωμάτιο σε μια μη θερμαινόμενη περιοχή, όπως διάδρομο, τουαλέτα ή μπάνιο, θα βιώσει μια ταχεία αύξηση της αρτηριακής πίεσης καθώς τα αιμοφόρα αγγεία του συστέλλονται ως αντίδραση στον παγωμένο αέρα. Το να μπείτε σε ένα ατμόλουτρο θα ανακουφίσει το ρίγος, αλλά οι ξαφνικές μεταβολές της αρτηριακής πίεσης που προκαλούνται από αυτές τις δραματικές αλλαγές θερμοκρασίας μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό ή άλλη ιατρική κατάσταση. Έχω καθαρίσει πολλά διαμερίσματα όπου ο κάτοικος πνίγηκε στην μπανιέρα ή κατέρρευσε ενώ βρισκόταν στην τουαλέτα ως αποτέλεσμα θερμικού σοκ».
Και συμβουλεύει: «Η λήψη απλών μέτρων, όπως η τοποθέτηση ενός ζευγαριού παντόφλες για την προστασία των ποδιών από το κρύο δάπεδο του διαδρόμου, η θέρμανση της τουαλέτας και του χώρου αλλαγής του μπάνιου με μικρές θερμάστρες μπορεί να σας βοηθήσει να προστατευθείτε από θερμικό σοκ. Είναι επίσης καλή ιδέα να διατηρείτε το νερό του μπάνιου μέτρια ζεστό, όχι περισσότερο από 40 βαθμούς Κελσίου, και να τοποθετήσετε ένα θερμαινόμενο κάθισμα τουαλέτας ή να αγοράσετε ένα πιο ζεστό κάλυμμα. Τέτοιες μικρές προφυλάξεις μπορεί να σώσουν ζωές».
Το τρίτο διόραμα είναι το «Kodokushiσε δωμάτιο ψυχαναγκαστικού ρακοσυλλέκτη». Πολλοί άνθρωποι σοκάρονται με τις στοίβες από σακούλες με άχρηστα πράγματα, πεταμένα κουτιά και χάος ακαταστασίας αλλά, ξέρετε, δεν γεννιούνται όλοι οι άνθρωποι με έφεση σε αυτή τη διαταραχή. Δεν είναι όλοι από τη φύση τους έτσι. Κάτι συνέβη. Κάποια τραγωδία στη ζωή τους -ένα διαζύγιο ή μια αποτυχημένη σχέση, η απώλεια εργασίας, ο εκφοβισμός, η υπερβολική εργασία, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή κατοικίδιου ζώου - ή η εμφάνιση ψυχικής ασθένειας. Γεγονότα που μπορεί να σε οδηγήσουν στην απώλεια της θέλησης να αντιμετωπίσεις το χάος της ζωής σου. Η Miyu θέλει, οι θεατές να συνειδητοποιήσουν ότι οποιοσδήποτε, δεδομένων των κατάλληλων συνθηκών, μπορεί απροσδόκητα να βρεθεί στην ίδια κατάσταση.
Άραγε όλοι οι άνθρωποι που πεθαίνουν μόνοι τους «χωρίς επίβλεψη» γνώριζαν από την αρχή ότι θα έφευγαν έτσι από τη ζωή; Θα φαντάζονταν ποτέ ότι θα έμεναν τα σώματά τους εκεί, μέσα στα κουκλόσπιτα, να κείτονται ακάλυπτα;
Ο θάνατος είναι μία ιδιότροπη, σκοτεινή υπόθεση. Κανείς μας δεν μπορεί να πει πότε και πώς θα έρθει το τέλος. Ένα άτομο μπορεί να αισθάνεται σίγουρο ότι ο σύζυγος, η σύζυγος ή τα παιδιά του θα είναι δίπλα του όταν έρθει η ώρα, αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση πώς θα εξελιχθεί η ζωή.
Πολλοί από τους νεκρούς τα σπίτια των οποίων καθαρίζει η Miyu, σίγουρα ζούσαν μόνοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν άγαμοι ή ότι δεν είχαν παιδιά. Απλώς, για κάποιον λόγο, πέθαναν μόνοι τους. Δεν «φταίνε» πάντα κάποιοι αδιάφοροι συγγενείς. Το kodokushi δεν είναι εγγενώς κακό. Πολλοί επιλέγουν να πεθάνουν στο σπίτι τους, σε οικείο περιβάλλον. Είναι παρηγορητικό αυτό.
Και είναι άδικο να χαρακτηρίζεται ως «μοναχικός θάνατος» αβλεπεί για όλους όταν οι περισσότεροι μπορεί να απολάμβαναν μία ζωή όπως των άλλων στα διπλανά κουτάκια: να είχαν ζωντανές σχέσεις, να έκαναν ταξίδια, να έπαιζαν με τα εγγόνια τους, να είχαν χόμπι και να ζούσαν πλούσιες, ικανοποιητικές ζωές
Ίσως για την απόλυτα προγραμματισμένη ζωή στην Ιαπωνία, το ενδιαφέρον των μίντια για το kodokushi να σημαίνει ότι κάτι αλλάζει προς την ευαισθητοποίηση για τον διπλανό. Η Ελλάδα ίσως να μη κατανοεί ακριβώς πώς μπορεί να συμβεί αυτό αν και οι μεγάλες πόλεις φανερώνουν συχνά τέτοια τραγικά παραδείγματα.
Όμως η Miyu με το άρθρο της ελπίζει να αναγκάσει τους αναγνώστες της να προσεγγίσουν αυτούς που αγαπούν. Είναι εύκολο να βρεις δικαιολογίες για να αναβάλεις τα πράγματα, αλλά η ευκαιρία δεν θα υπάρχει πάντα και μπορεί να εξαφανιστεί νωρίτερα από όσο νομίζεις. Δες τη μέρα σου σαν να είναι θησαυρός.
13°
