Μεσοπολεμικοί έρωτες σε καιρό εθνικής κρίσης

Ένα από τα εμβληματικότερα μυθιστορήματα της γενιάς του ’30, «Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια» (1933) του Στράτη Μυριβήλη, τυγχάνει μιας ικανοποιητικής διασκευής για το θέατρο από τον σκηνοθέτη της παράστασης, τον Πέτρο Ζούλια. Μυθιστόρημα δύσκολο να δραματοποιηθεί, καθώς είναι όχι μόνο πολυπρόσωπο αλλά και πολυτοπικό που μόνον ένα εμπορικό θέατρο με μεγάλη σκηνή, όπως το Θέατρο Βέμπο θα μπορούσε να φιλοξενήσει. 

Πράγματι, η περιστρεφόμενη, στο κέντρο της, σκηνή εξασφάλισε τις γρήγορες εναλλαγές εικόνων-τόπων των οποίων οι εξαιρετικοί φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου δημιούργησαν  τις αναγκαίες χρονοτοπικές μετατοπίσεις. Καλοβαλμένα σκηνικά, χωρίς υπερβολική αναπαραστατική εκζήτηση, ως λειτουργικοί δείκτες των εναλλασσόμενων χώρων από την Αθανασία Σμαραγδή, επέτρεπαν το άνοιγμα της φαντασίας του θεατή. 

Η μουσική της Ευανθίας Ρεμπούτσικα έντυνε διακριτικά την όλη παράσταση με οικείους ήχους, τονίζοντας, όταν έπρεπε, δραματικές καταστάσεις. 

Το μυθιστόρημα του Μυριβήλη τοποθετείται στην αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή περίοδο, όταν ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Λεωνής Δρίβας επιστρέφει στην πατρίδα του Μυτιλήνη, έχοντας αναλάβει την υποχρέωση να παραδώσει στη χήρα του νεκρού συμπολεμιστή του Βρανά κάποια ενθύμια. Η γνωριμία του με την αρχικά απόμακρη και επιθυμητή από τους άντρες του χωριού δασκάλα Σαπφώ Βρανά, αμφίθυμη στην αρχή, σύντομα θα μεταστραφεί σε ανομολόγητο έρωτα που πρέπει να παραμείνει κρυφός λόγω του επαρχιακού κακεντρεχούς περιβάλλοντος του χωριού. 

Το αντιπολεμικό έργο του Μυριβήλη, όπως εκφράζεται μέσα από τις αιρετικές, για τον αστικό περίγυρο, απόψεις του Λεωνή, συναντά μια μάλλον πατριωτική σκηνοθετικά έναρξη –με τους στρατιώτες να άδουν τον εθνικό ύμνο– ή μπολιάζεται από δημοτικούς χορούς στρατιωτών – οράματα του ετοιμοθάνατου Βρανά. Σύντομα, ωστόσο, τα μάλλον περιττά αυτά στοιχεία εκλείπουν για να δώσουν τη θέση τους σε μετρημένες, σε σχέση με το μυθιστόρημα, αλλά αποκαλυπτικές πολιτικές και κοινωνικές νύξεις, ενώ μετριάζεται και ο αντικομμουνισμός του Μυριβήλη, καθώς απουσιάζουν στην παράσταση οι εκτενείς επιχειρηματολογίες κατά του κομμουνισμού που εκθέτει ο Λεωνής σε νεαρούς φιλοκομμουνιστές φοιτητές, οι οποίοι, έχοντας εκτιμήσει τις θέσεις του, τον εκλαμβάνουν ως  συνοδοιπόρο τους, επιχειρώντας να τον κάνουν μέτοχο των (ματαιωμένων τελικά) διεκδικήσεων σχετικά με τους εκεί πρόσφυγες. 
Γύρω από τα δύο κεντρικά πρόσωπα κινείται ένας ολόκληρος κόσμος που φέρει όλα τα επαρχιακά χαρακτηριστικά και νοοτροπίες της μεσοπολεμικής Ελλάδας, χαρακτηριστικά που δεν διαφέρουν πολύ από τα σημερινά, του ρουσφετιού και της διαφθοράς  συμπεριλαμβανομένων.  

Εκείνο που λείπει από τη διασκευή είναι, ωστόσο, η χαρακτηριστική γλώσσα του Μυριβήλη όπως και η ιδιόλεκτος των προσώπων που στερεί το έργο από την ταυτότητά του αλλά και την εποχή του. Παρόλα αυτά, τα κοστούμια της Ντένης Βαχλιώτη δημιουργούν πλουσιοπάροχα τις δέουσες αναφορές στην εποχή χωρίς να χάνουν τη θεατρικότητά τους. 
Σε αυτό το πλαίσιο, οι ερμηνείες των ηθοποιών ρέουν χωρίς προσκόμματα, υποβοηθούμενες από την κινησιολογία/χορογραφία  του Φώτη Διαμαντόπουλου. Οι μάλλον αναγκαίες για τον χώρο ψείρες στερούν, ως συνήθως, τις τονικότητες της φωνής τους, μεταφέροντας μια μάλλον διεκπεραιωτική εκφορά λόγου που στις πολυπρόσωπες σκηνές δεν είναι εμφανές ούτε ποιο πρόσωπο μιλάει. Παρόλα αυτά, η παράσταση στηρίζεται σε ένα καλοδουλεμένο και σωστά ενορχηστρωμένο από τον σκηνοθέτη σύνολο, ενώ η υπόθεση ξετυλίγεται με σαφήνεια. 

Στις επιμέρους ερμηνείες, η Λένα Παπαληγούρα υιοθετεί μια εξ αρχής και έως τέλους σκληρή προσέγγιση του ρόλου της Δασκάλας, αγέρωχη, άκαμπτη και ανέκφραστη ακόμη και στις πιο ευάλωτες στιγμές της. Έτσι, ακόμη και η αποδοχή του έρωτά της προς τον Λεωνή δεν αλλάζει τη μονοδιάστατη ερμηνεία της, κάνοντάς τη να μοιάζει ως αναγκαστική υποχώρηση χωρίς συναίσθημα. Διαγράφει τον ρόλο, δεν τον ενσαρκώνει, παραμένοντας πρώτιστα η Παπαληγούρα. Περισσότερο ευέλικτη, αντίθετα, η προσαρμοσμένη εντυπωσιακά στον ρόλο της ως καλόβουλη αδελφή του Λεωνή, Αδριανή, η Γιούλικα Σκαφιδά, ενώ ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης δίνει, σε κάποιες σκηνές, περισσότερο με τη γλώσσα του σώματος και λιγότερο με την εκφραστικότητα του προσώπου του τις συναισθηματικές εναλλαγές του Λεωνή, αποφεύγοντας ευσυνείδητα την ηθογραφία του προσώπου.

Πλήρως ενταγμένοι στις ανάγκες μιας μεγάλης σκηνής και φιλόδοξης παραγωγής βρίσκονται ο έμπειρος Γιώργος Κωνσταντίνου (Δήμαρχος), η πληθωρική Χριστίνα Τσάφου (γυναίκα του), ο Γιώργος Γιαννόπουλος (Εργοστασιάρχης Δαφνής), ο εύπλαστος Σταύρος Μερμήγκης, η Αλεξία Μουστάκα (κ. Δαφνή), ο Ντίνος Σπυρόπουλος (Νομάρχης), παραπέμποντας σε οικείες από τον παλιό κινηματογράφο διαγραφές προσώπων και συμπεριφορών. 

Στο ίδιο πλαίσιο, ευχάριστες νότες οι κόρες του Δημάρχου Άννα Κωνσταντίνου και Αλίκη Ζαχαροπούλου, σωστός ο Αλμπέρτο Φάις (Δάσκαλος), πειστικός ο Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης (Βρανάς). Πατρίκιος Κωστής (Γιατρός), Ευφροσύνη Σακελλαρίου (Σουλτάνα), Μιχάλης Λεβεντογιάννης (Μένος) συμπληρώνουν την πολυπρόσωπη διανομή μαζί με τους Β. Λέμπερο, Χρ. Ζαχαριάδη, Όλγα Σκιαδαρέση, Αν. Λόντου, Β. Κρανιώτη. 

Μια παράσταση εμπορικών προδιαγραφών που επικοινωνεί με τον δέοντα σεβασμό προς το ευρύ κοινό της ένα από τα σημαντικότερα μυθιστόρημα του Μυριβήλη. 

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice