Συνέντευξη με τη Μάντλιν Μίλερ με αφορμή το βιβλίο Κίρκη (εκδόσεις Διόπτρα)
Η Μάντλιν Μίλερ σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Μπράουν Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά, τα οποία και διδάσκει. Επίσης έχει σπουδάσει στη Σχολή Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Γέιλ, με ειδικότητα στην προσαρμογή και τη μεταφορά κλασικών μύθων στη σημερινή εποχή. Η συγγραφέας αντλεί έμπνευση από την ελληνική μυθολογία με έναν απαράμιλλο τρόπο. Μετά το βραβευμένο «Τραγούδι του Αχιλλέα», στο οποίο εστίασε στον έρωτα του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, ηρωίδα του νέου βιβλίου της γίνεται η «Κίρκη». Μια γυναίκα που –αντίθετα με τις υπόλοιπες γυναίκες της εποχής της– έχει δύναμη και είναι ανεξάρτητη. Δεν είναι ούτε μοχθηρή ούτε αθώα, είναι πολυδιάστατη. Αψηφά τους άντρες και τις Μοίρες και τολμά να τα βάλει με θεούς και τιτάνες. Το βιβλίο είναι συναρπαστικό, κατέκτησε την 1η θέση στα best sellers των New York Times, είναι υποψήφιο για το βραβείο THE WOMEN’S PRIZE FOR FICTION 2019 και ήδη ετοιμάζεται να γίνει σειρά 8 επεισοδίων στο HBOMax.
Είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεσαι την Ελλάδα;
Είχα την τύχη να επισκεφτώ την Ελλάδα πιο νέα, αλλά και να ζήσω στην Κέρκυρα για μερικούς μήνες, ενώ σπούδαζα, όπου εργαζόμουν σε μια αρχαιολογική ανασκαφή. Εκείνη την εποχή δεν έχανα ευκαιρία για ταξίδι, ταξίδευα όσο περισσότερο μπορούσα. Αυτές οι εμπειρίες αποδείχθηκαν στην πορεία απολύτως ζωτικής σημασίας για τη συγγραφή των βιβλίων μου – με έμαθαν να αντιλαμβάνομαι με όλες μου τις αισθήσεις τον κόσμο γύρω μου, την αίσθηση του ανέμου πάνω σου ή πώς νιώθεις όταν σκαρφαλώνεις σε απότομα βράχια ή όταν επιπλέεις στη θάλασσα.
Πότε πρωτοδιάβασες Όμηρο; Ήταν η Ιλιάδα ή η Οδύσσεια; Ποιο σου άρεσε περισσότερο; Όταν ήμουν παιδί, η μητέρα μου μού διάβαζε κομμάτια από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Η Ιλιάδα με συνεπήρε από την πρώτη στιγμή – η πρώτη πρόταση που άκουσα ήταν συγκλονιστική: Τραγούδησε, Θεά, για το μένος του Αχιλλέα. Επίσης, είχα ξετρελαθεί με την ιστορία του Πάτροκλου. Λάτρεψα πάντως και τα δυο έργα, με διαφορετικό τρόπο το καθένα. Και αργότερα, όταν για πρώτη φορά διάβασα Όμηρο στα αρχαία Ελληνικά (και πάλι την Ιλιάδα) ήταν ξανά για μένα μια στιγμή έκλαμψης, μια στιγμή καθοριστική. Νόμιζα πως αγαπούσα και καταλάβαινα αυτές τις ιστορίες επειδή τις άκουγα στη γλώσσα μου, αλλά να συνδέεσαι με την ποίηση και την ομορφιά της στην αυθεντική τους μορφή, στην πρωταρχική τους διάσταση, είναι κάτι που μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή.
Πώς αποφάσισες να «αφηγηθείς» αυτές τις ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας με διαφορετικό τρόπο, τον δικό σου;
Ο κόσμος του Ομήρου είναι τόσο ζωντανός και απέραντος και γεμάτος χαρακτήρες που η ζωή του καθενός θα μπορούσε από μόνη της να είναι ένα ξεχωριστό μυθιστόρημα. Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια έχουν εμπνεύσει αμέτρητες επανα-διηγήσεις κι ας έχουν περάσει χιλιετίες από τότε που πρωτογράφτηκαν, οπότε ήταν μάλλον μια φυσική διαδικασία του μυαλού μου να βρίσκει καταφύγιο στις γωνιές της ποίησης του Ομήρου που πάντα έβρισκα συναρπαστικές: εκεί που συναντούσα τον Πάτροκλο και την Κίρκη. Μου πήρε όμως πολύ καιρό να συνειδητοποιήσω πως μπορούσα κι εγώ να τις αφηγηθώ – η ιδέα να βαδίσω στα χνάρια του Ομήρου μού προκαλούσε για χρόνια μια αδιόρατη αγωνία.
Ποιο ήταν ίσως το πιο απροσδόκητο και συναρπαστικό στοιχείο που «ανακάλυψες» διαβάζοντας τις πηγές σου;
Δύο πράγματα: το πρώτο ήταν το δόρυ που η αιχμή του ήταν το δηλητηριώδες κεντρί της ουράς ενός σαλαχιού και το είχε δώσει η Κίρκη στον γιο της Τηλέγονο. Τι τρομερό, μαγικό όπλο! Αυτή η μικρή λεπτομέρεια ήταν ο σπινθήρας που τροφοδότησε μια από τις σπουδαιότερες σκηνές του μυθιστορήματός μου. Και το δεύτερο, που έμαθα τα πάντα γύρω από την τέχνη της ύφανσης. Τα μυστικά, οι τεχνικές, ο εξοπλισμός της εποχής...
Πόσο δύσκολο και συναισθηματικά εξαντλητικό ήταν για σένα να υπάρχουν και στα δύο βιβλία σου αφηγητές σε πρώτο πρόσωπο;
Ήταν σίγουρα δύσκολο να δώσω στη φωνή του αφηγητή τον τόνο και το ύφος που πραγματικά λαχταρούσα να «ακούσω». Από την άλλη δεν θα μπορούσα να το κάνω με άλλο τρόπο. Τόσο η Κίρκη όσο και ο Πάτροκλος είναι δύο χαρακτήρες που δεν αφηγούνταν οι ίδιοι την ιστορία τους στο πρωτότυπο έργο – γι’ αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα να έχουν τη δική τους φωνή στην ιστορία των βιβλίων μου.
Πέρασε ποτέ από το μυαλό σου πως δεν θα κατάφερνες να τελειώσεις «Το τραγούδι του Αχιλλέα»;
Φυσικά. Μου πήρε δέκα χρόνια να το γράψω και σε όλη αυτή τη «διαδρομή» υπήρξαν φορές που σκεφτόμουνα: μα γιατί το κάνω αυτό στον εαυτό μου; Η ιστορία όμως του Αχιλλέα και του Πάτροκλου έβρισκαν πάντα τη δύναμη να με γλιτώνουν από τα αδιέξοδα. Ένιωθα πως τους εγκατέλειπα αν το έβαζα κάτω.
Τι ήταν αυτό που σε τράβηξε περισσότερο στην ιστορία της Κίρκης;
Σα να μάγευε και μένα το τραγούδι της – η Κίρκη ήταν μια συναρπαστική φιγούρα στην Οδύσσεια, τα μαγικά θέλγητρά της, τα λιοντάρια της, η ίδια η υπόστασή της. Για μένα ήταν ένας χαρακτήρας ανάμεσα στους κόσμους, το ένα πόδι στον πραγματικό, το άλλο στον φανταστικό. Ήθελα μάλιστα να τη «λυτρώσω» από τον αρνητισμό που θα τη συνοδέψει στη μεταγενέστερη λογοτεχνία – πολλές ιστορίες αργότερα την παρουσιάζουν σαν μια φυσιογνωμία εγκληματική, πανούργα και κακοήθη. Στον Όμηρο, η εικόνα της είναι διφορούμενη, τόσο απειλητική και ταυτόχρονα καλοκάγαθη και τρυφερή. Ήθελα να αποκαταστήσω αυτή την πολυπλοκότητα, να αναδείξω τον τρισδιάστατο χαρακτήρα της. Τέλος την έβρισκα ανυπέρβλητη ως καλλιτέχνη. Ήταν μάγισσα αλλά και μια αξιέπαινη υφάντρα.
Η ψυχολογική διάσταση των πραγμάτων μοιάζει να παίζει σημαντικό ρόλο στην ιστορία σου. Για σένα, ποιος είναι ο πυρήνας του χαρακτήρα της Κίρκης;
Η ενσυναίσθηση. Το γεγονός ότι «μιλάει σαν άνθρωπος» σημαίνει για μένα πως έχει την ικανότητα να νιώσει τα ανθρώπινα συναισθήματα με τρόπο που οι περισσότερες θεότητες δεν μπορούν. Οι θεοί στις αρχαίες αφηγήσεις εμφανίζονται συνήθως εγωιστές, σκληροί, εκδικητικοί και τρομακτικοί. Η Κίρκη είναι διαφορετική. Όπως ο ξάδελφός της ο Προμηθέας, νοιάζεται κι εκείνη για τους ανθρώπους και τα βάσανά τους. Επίσης, η δική μου Κίρκη, σαν τον Οδυσσέα, αναζητά το σπίτι της. Σε αντίθεση όμως με τον Οδυσσέα, εκείνη δεν έχει μια Ιθάκη να την περιμένει – πρέπει να φτιάξει τη δική της Ιθάκη.
Η Κίρκη κατέχει τεράστια ψυχική δύναμη, οι εμπειρίες της τη μεταμορφώνουν σε αυτό που πραγματικά θέλει να είναι. Πόσο σημαντικό είναι να μην καταθέτουμε εύκολα τα όπλα;
Πολύ σημαντικό. Και φυσικά, ήταν πολύ σημαντικό για τις γυναίκες γενικότερα στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι οποίες έπρεπε να κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες, να επιδεικνύουν υπέρμετρο πάθος και αποφασιστικότητα ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε έναν κόσμο που για τους άντρες ήταν δεδομένος. Τις τιμώ για τις προσπάθειές τους αυτές και για τα υπέροχα πράγματα που οι γυναίκες έχουν καταφέρει σε όλες τους τομείς. Την ίδια στιγμή όμως εύχομαι οι γυναίκες να μη χρειαζόταν να κάνουν τόσα περισσότερα μόνο και μόνο για να επιτύχουν ίση μεταχείριση.
Πίσω στις προσπάθειες, όμως... Η ιστορία του Σίσυφου, που έσπρωχνε τον βράχο του πάνω στον απότομο λόφο για μια αιωνιότητα, παρουσιάζεται συνήθως ως μια ιστορία τιμωρίας και μάταιων κόπων. Εγώ όμως βρίσκω ένα δυνατό κίνητρο, κάτι που εμπνέει μέσα σε όλο αυτό: τη σημασία να πηγαίνουμε πάντα μπροστά, να πιέζουμε τους εαυτούς μας να προχωρούν ακόμη κι όταν αυτό φαντάζει αδύνατο. Είναι η θέληση, η ελπίδα και η επιμονή που μας χάρισαν καταπληκτικά ανθρώπινα επιτεύγματα, που ώθησαν για άλματα, από την ιατρική και τις επιστήμες, στα ταξίδια στο διάστημα, σε εμβληματικά, μοναδικά έργα τέχνης.
Η Κίρκη στο ΗΒΟ Max. Είσαι ενθουσιασμένη;
Είμαι ξετρελαμένη! Τόσο για το ίδιο το ενδιαφέρον να γίνει τηλεοπτική παραγωγή, όσο, κυρίως, επειδή εμπιστεύομαι τυφλά όσους εμπλέκονται στο εγχείρημα, τους παραγωγούς, τους σεναριογράφους. Είναι άνθρωποι παθιασμένοι, με τεράστια εμπειρία, άνθρωποι χαρισματικοί που έχουν καταλάβει απόλυτα το βιβλίο.
Θα μας δώσεις μια ιδέα για το βιβλίο που ετοιμάζεις αυτή την περίοδο;
Για την ακρίβεια δουλεύω πάνω σε δυο βιβλία: Το ένα εμπνέεται από την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ (μια ακόμη ιστορία που λατρεύω) και το άλλο «ακολουθεί» τους πρόσφυγες Τρώες μετά την πτώση της Τροίας.
Ποιο βιβλίο σε έβαλε στη θέση του «αναγνώστη»;
Υπήρξαν τόσο πολλά βιβλία σε διαφορετικές φάσεις της ζωής μου. Ως παιδί, το Watership Down («Στο λόφο του Γουότερσιπ»), μια επική περιπέτεια που αντλούσε στοιχεία από τους ελληνικούς μύθους και την ελληνική λογοτεχνία. Αργότερα, λίγο πιο μεγάλη, η «Παναγία των Παρισίων», το «The Handmaid’s Tale» («Η ιστορία της πορφυρής δούλης»), η «Αινειάδα», η «Αγαπημένη» της Τόνι Μόρισον…
Τι σου δίνει δύναμη στη ζωή;
Με τα χρόνια ανέπτυξα μάλλον μεγάλη αντοχή στην αποτυχία… Μπορεί να μην κάνω κάτι σωστά την πρώτη φορά, αλλά πάντα έχω τη διάθεση να προσπαθήσω ξανά και να σκέφτομαι πως θα το κάνω καλύτερα.
16°
