Όταν διαλέγεις να ξεκινήσεις το βιβλίο σου με τη φράση «Δεν είναι εύκολο να γράφεις για το τίποτα», δεν μπορεί παρά να είναι –με κάποιον τρόπο– δηλωτικό του περιεχομένου και των προθέσεών σου.
Μπορεί να είναι μια φράση που λέει ένας καουμπόης σε ένα από τα πολλά όνειρά της, που η Πάτι Σμιθ περιγράφει σε αυτό το βιβλίο, αλλά είναι και μια δήλωση που την καταλαβαίνεις όταν αρχίσεις να διαβάζεις και καθώς το βιβλίο κυλάει.
Αν το «Just Kids» ήταν μια ρυθμική και πυρετώδης περιγραφή της ζωής στη Νέα Υόρκη όταν ξεκινούσε, το «M Train» (εκδ. Κέδρος) είναι το πώς κατέληξε. Περιγράφει στιγμές της καθημερινότητάς της που ρίχνουν φως στο πώς σκέφτεται, τι της αρέσει, με τι ασχολείται, τι την απασχολεί και πώς κυλάει μία ήρεμη καθημερινότητα σημαδεμένη από την απώλεια του άντρα της, του σπουδαίου μουσικού Fred «Sonic» Smith, που ήταν βασικό μέλος του θρυλικού ροκ συγκροτήματος των MC5, αλλά και του αδελφού της λίγο αργότερα.
Κι αν στο πρώτο βιβλίο υπήρχε «συμπρωταγωνιστής» ο τρομερός φωτογράφος Robert Mapplethorpe, εδώ κυριαρχεί η μοναχικότητα, μια γωνιά στο καφέ Ινο, οι αναμνήσεις, το κόλλημα με τις αστυνομικές σειρές στην τηλεόραση, οι γάτες, οι πένες και τα μελανοδοχεία και πολλά, πάρα πολλά βιβλία, ενώ η μουσική είναι –σχεδόν– απούσα.
Οι αναφορές της σε βιβλία είναι δεκάδες, μπορεί και εκατοντάδες, και είναι φανερό πως το διάβασμα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της. Από τον Βιτγκενστάιν ως τον Ρεμπό και από τον Μουρακάμι ως τον Μπουλγκάκοφ, περνάνε από το «M Train» οι περισσότεροι από τους συγγραφείς και τα βιβλία που «πρέπει να έχεις διαβάσει», αν είσαι φίλος του βιβλίου, της λογοτεχνίας και της ποίησης. Η σχέση της με τους λογοτέχνες είναι τέτοια που φτάνει ως τους τάφους του Ζενέ, του Ρεμπό, της Σίλβια Πλαθ, για να αφήσει κάτι.
Στον τάφο του Burroughs, Μάιος 2013
Φωτογραφίζει διαρκώς, γράφει, διαβάζει, ταξιδεύει, βλέπει όνειρα, συχνά με τον άντρα της, που είναι φανερό πως είναι ακόμη ολοζώντανος μέσα της και πίνει καφέδες.
Όμως όλα αυτά δεν κρύβουν κάτι μποέμικο και περιπετειώδες, αλλά την ήσυχη, στοχαστική ζωή που καθορίζεται από μνήμες, από όνειρα, από «κολλήματα», από ένα πλαίσιο που τους κανόνες τους βάζει η ηλικία.
Κι ενώ τα συμμερίζομαι όλα αυτά, καθώς είμαι πιο κοντά στην ηλικία της Πάτι Σμιθ απ’ ό,τι μακριά της, ως αναγνώστης (και θαυμαστής της) δεν μπορώ να πω πως βρήκα το βιβλίο ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, απ’ αυτά που σε απορροφούν και δυσκολεύεσαι να τα αφήσεις από τα χέρια σου, κάτι που μου συνέβη με το προηγούμενο βιβλίο της.
Παρ’ όλα αυτά εδώ η γραφή είναι πιο δουλεμένη και «λογοτεχνικά» είναι καλύτερο από το «Just Kids», αλλά η «κούραση της μέσης ηλικίας» περνάει υποδόρια μέσα στο «M Train» και το χρωματίζει. Όπως γράφει και η ίδια: «Όταν ήμουν παιδί νόμιζα πως δεν θα μεγάλωνα ποτέ, πως θα μπορούσα να το επιβάλω με τη θέλησή μου. Έπειτα, πολύ πρόσφατα, συνειδητοποίησα ότι είχα περάσει κάποια διαχωριστική γραμμή, καλυμμένη ασυνείδητα από την αλήθεια του χρονοδιαγράμματός μου. “Πώς στην ευχή μεγαλώσαμε έτσι;” λέω στις αρθρώσεις μου και στα μαλλιά, που έχουν την απόχρωση του σίδερου. Τώρα είμαι μεγαλύτερη από την αγάπη μου, από τους εκλιπόντες φίλους μου. Ίσως ζήσω τόσο πολύ που η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης θα υποχρεωθεί να μου δώσει το μπαστούνι της Βιρτζίνια Γουλφ. Θα το αγαπούσα και θα το νοιαζόμουν για λογαριασμό της, όπως και τις πέτρες στην τσέπη της. Όμως, επίσης, θα συνέχιζα να ζω, και θα αρνιόμουν να παραδώσω την πένα μου».
Patti Smith
Όπως πάντα οι μουσικές αλλά και ευρύτερες γνώσεις του Αλέξη Καλοφωλιά για την ποπ κουλτούρα κάνουν τη μετάφρασή του εύστοχη και τις σημειώσεις του πολύτιμες για την κατανόηση του περιεχομένου.
Patti Smith
