Τζο Νέσμπο: Από τo Όσλο στη Μινεάπολη κι από τα ράφια των βιβλίων στο Netflix

Ένας Νορβηγός συγγραφέας προσγειώνεται στη Μινεάπολη των ΗΠΑ λίγο πριν τη δεύτερη εκλογή Τραμπ, για να ερευνήσει μια υπόθεση που συνέβη λίγο πριν την πρώτη θητεία του προέδρου των ΗΠΑ. Ένας Αμερικανός ντετέκτιβ νορβηγικής καταγωγής συναντά έναν μυστηριώδη ταριχευτή σε μια πόλη που έχει για καμάρι της την ομάδα των Vikings. Ένα υποδόριο σχόλιο περί οπλοκατοχής, παράνοιας και διαφθοράς και η ανατομία μιας βαθιά μεσοδυτικής πολιτείας: οι συμμορίες που κυκλοφορούν δίπλα στις οικογένειες, καλοκουρεμένα γρασίδια δίπλα σε πορνοσινεμά, η καταπατημένη γη των Ινδιάνων κάτω από το δικαστικό και αστυνομικό μέγαρο της πόλης. Τα φαντάσματα, οι δολοφονίες, τα όπλα, η νοσταλγία της παιδικής ηλικίας όλο καραμέλες, ηλιοβασιλέματα και φως. Και στο κέντρο όλων αυτών; Ο Μισισιπής. Που «με κάθε πολιτεία που διέσχιζε, ο αριθμός των πτωμάτων ανέβαινε, μέχρι που τα αιματοβαμμένα νερά συναντούσαν τη θάλασσα κι η πιθανότητα να πεθάνει κανείς από σφαίρα τριπλασιαζόταν».

Καλώς ήρθατε στο νέο βιβλίο του Τζο Νέσμπο (Γιου Νέσμπε είναι η σωστή προφορά στα νορβηγικά), την «Ώρα του λύκου». Ή, όπως κυκλοφορεί στα νορβηγικά, «Μινεσότα». Ρωτάω τον συγγραφέα γιατί άλλαξαν τον τίτλο στα αγγλικά και ποιον από τους δύο προτιμά. «Το “Μινεσότα” φέρνει πάντα στο μυαλό των Σκανδιναβών τη μαζική μετανάστευση των παππούδων και προπάππων μας στις μεσοδυτικές ΗΠΑ. Μαζί και των δικών μου» [σ.σ.: μεταξύ 1825 και 1925, 800.000 Νορβηγοί μετανάστευσαν στις ΗΠΑ. Φέτος γιορτάστηκαν με κάθε επισημότητα τα 200 χρόνια νορβηγικής μετανάστευσης στην απέναντι μεριά του Ατλαντικού].

«“Η ώρα του λύκου” είναι ο αγγλόφωνος τίτλος που διάλεξαν ατζέντηδες και μεταφραστές γιατί παραπέμπει στην ιδέα ενός “μοναχικού λύκου”-δολοφόνου αλλά και στη συμμορία των Μαύρων Λύκων που λυμαίνεται την πόλη», εξηγεί. «Εμένα όμως μου αρέσει ο πρωτότυπος τίτλος: φέρνει στον νου κάτι από Νότια Ντακότα, “Badlands”, Τέρενς Μάλικ… Σαν να υπονοείται κάτι το σκοτεινό, το υποχθόνιο. Κι αφού με ρωτάς, πάντα οι πρωτότυποι νορβηγικοί τίτλοι μού αρέσουν περισσότερο. Αλλιώς δεν θα τους είχα επιλέξει», λέει μ’ ένα χαμόγελο από την οθόνη του υπολογιστή.

Όλο και πιο συχνά τώρα τελευταία βρίσκεται στην Κάλυμνο, στο σπίτι του, για να μπορέσει να κάνει αναρρίχηση, να διαβάσει και να γράψει με την ησυχία του, «μακριά απ’ όλες τις υποχρεώσεις που έχω στη Νορβηγία». Από εκεί συνομιλούμε. Τον ρωτώ πώς του ήρθε η ιδέα για την ιστορία του «Λύκου» – που ξεφεύγει γεωγραφικά όχι μόνο από τη σειρά του Χάρι Χόλε, αλλά κι από τα υπόλοιπα, standalone, βιβλία του, που διαδραματίζονται κυρίως στην πατρίδα του.

«Ήθελα πολύ να γράψω για τις ΗΠΑ. Ο πατέρας μου γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, εγώ έχω περάσει πάρα πολύ καιρό στη χώρα τα τελευταία 20 με 30 χρόνια. Μεγάλωσα διαβάζοντας αμερικανική λογοτεχνία: Μαρκ Τουέιν, τις “Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν”, τον “Τομ Σόγιερ”, αλλά και Τζέιμς Φένιμορ Κούπερ [σ.σ.: η γειτονιά του Κούπερ στη Μινεάπολη, που πήρε τ’ όνομά της από τον συγγραφέα, έχει ξεχωριστεί θέση στο μυθιστόρημα του Νέσμπο]. Από παιδί, λοιπόν, η Αμερική καταλάμβανε ένα μεγάλο μέρος του φαντασιακού μου και, όταν μεγάλωσα, τη γύρισα ολόκληρη· τολμώ να πω ότι έχω μάλλον δει ένα πολύ μεγαλύτερο μέρος των ΗΠΑ απ’ ό,τι ο μέσος Αμερικανός».

Και η Μινεάπολη; «Η Μινεάπολη ήταν μια πόλη μέσω της οποίας μπορούσα, ως ξένος –παρά τον Αμερικανό μου πατέρα– να έχω inside info για την αμερικανική εμπειρία, ακριβώς λόγω των σκανδιναβικών ριζών μεγάλου μέρους του πληθυσμού της. Ξέρεις, καμιά φορά νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε μια κουλτούρα επειδή έχουμε περάσει χρόνια σε μια χώρα. Μα είναι άλλο πράγμα να έχεις γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα στις σιωπηρές κοινωνικές συμβάσεις ενός λαού: εσύ στη Νορβηγία, εγώ στις ΗΠΑ, θα είμαστε πάντα outsiders. Έπρεπε, λοιπόν, να βρω έναν τρόπο να μην είμαι ξένος, να βάλω τον αφηγητή μου έστω και με το ένα πόδι μέσα στην Αμερική. Και τον βρήκα: τον έστειλα σε μια νορβηγική μεταναστευτική φωλιά».

Η δράση ξεκινάει ως εξής: ο Νορβηγός συγγραφέας Ρούντι Χόλγκερ προσγειώνεται στη Μινεσότα για να ακολουθήσει μια σειρά από φόνους που έγιναν το 2016 κι ερευνήθηκαν από τον Νορβηγο-αμερικανό ντετέκτιβ Μπομπ Οζ. Βρισκόμαστε, φυσικά, στην προ-Black Live Matters Μινεάπολη, αλλά η τοπική αστυνομία έχει από τότε ράμματα για τη γούνα της, παρά το μότο που στέκει γραμμένο σε όλα της τα περιπολικά: «To Protect with Courage, to Serve with Compassion».

Τα φλας-μπακ μεταξύ 2022 και 2016 επιτρέπουν στον Νέσμπο να εισάγει έξυπνα και διακριτικά πολιτικά σχόλια περί οπλοκατοχής, τραμπισμού, ρατσισμού μες στην αφήγηση, δίνοντας και μια άλλη διάσταση στο κλασικό whodunnit. Ο Μπομπ Οζ θα βρει στις έρευνές του έναν αναπάντεχο βοηθό: τον ταριχευτή Μάικ Λούντε (επίσης σκανδιναβικής καταγωγής, όπως δηλώνει το επώνυμό του, αλλά μάλλον Σουηδό, αφού το βράδυ στο σπίτι τρώει «σουηδικά κεφτεδάκια με καφετιά σάλτσα») Αυτοί οι δύο θα αναπτύξουν μια σχέση εμπιστοσύνης και φιλίας που θα ζηλέψει κι ο καλύτερος ψυχοθεραπευτής. (Κι άλλο σχόλιο: τι ωραία να διαβάζεις για την τρυφερή φιλία δύο ανδρών σ’ έναν κόσμο όπου προσπαθεί να κάνει κουμάντο το λόμπι της οπλοκατοχής με τα τσιτάτα του.)

Έχουμε συνηθίσει τον Νέσμπο να μας μαθαίνει ένα σωρό καινούργια πράγματα με κάθε νέο του βιβλίο, ανάλογα με την εκάστοτε εμμονή του: από τους ροζ γυμνοσάλιαγκες της Νέας Ζηλανδίας και τον τρόπο να επενδύσει κανείς κερδοφόρα σε εργοτάξια λούνα παρκ, μέχρι την αποικιακή ιστορία του Κονγκό και τα βουνά της Καλύμνου. Στην «Ώρα του λύκου» θα μάθουμε για την τέχνη της ταρίχευσης, και μάλιστα της rogue taxidermy, όπως λέγεται: της συνένωσης μελών διαφορετικών ταριχευμένων πλασμάτων, μαζί με άλλα υλικά, για τη δημιουργία νέων, φανταστικών μορφών που αποτελούν από μόνα τους έργα τέχνης. Τι φάση;

«Το να πειραματίζονται καλλιτέχνες και ταριχευτές με την τέχνη της ταρίχευσης δεν είναι κάτι νέο. Στο βιβλίο κάνω μια σύντομη ιστορική αναφορά στη φιλοσοφία της ταριχευτικής τέχνης. Όμως εδώ και κάποιες δεκαετίες εμφανίστηκαν διάφοροι νέοι καλλιτέχνες που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν ως υλικά τους και ταριχευμένα ζώα, δημιουργώντας μια νέα, εννοιολογική τέχνη. Κοιτάζοντας φωτογραφίες από ανθρωπόμορφα ζώα ή ζώα με ενσωματωμένα υλικά όπως το γυαλί, οι χάντρες, το σίδερο, βρήκα το αποτέλεσμα διασκεδαστικό και ανατριχιαστικό συνάμα. Δηλαδή συναρπαστικό. Επισκέφτηκα λοιπόν κι εγώ ένα τέτοιο κατάστημα και ανακάλυψα ότι εκεί μέσα κυριαρχεί μια πάρα πολύ ιδιαίτερη ατμόσφαιρα: είναι σαν γραφείο τελετών, με τον θάνατο παρόντα, γεμάτο σιωπή και σεβασμό για τους νεκρούς. Μόνο που οι νεκροί είναι ζώα, ταριχευμένα ζώα. Κι ήθελα πολύ να καταγράψω και να μεταφέρω αυτή την ατμόσφαιρα μέσα απ’ την ιστορία του “Λύκου”».

Ο Νέσμπο έκανε επιτόπια έρευνα στη Μινεάπολη και σε όλα τα μέρη όπου διαδραματίζεται το μυθιστόρημά του, παρόλο που πολλά από αυτά παρουσιάζονται λίγο αλλαγμένα για λόγους πλοκής. Διάβασα, μάλιστα, σε μια νορβηγική εφημερίδα, ότι είχε και μια μικρή περιπέτεια με την Αστυνομία της Μινεάπολης που ήθελε να τον συλλάβει ως ύποπτο για τρομοκρατία…

«Αχ, ναι», λέει, «κυκλοφορούσα με δύο ευγενέστατους εκπαιδευτικούς που είχαν έρθει να παρακολουθήσουν το φεστιβάλ αστυνομικού μυθιστορήματος, στο οποίο συμμετείχα και προσφέρθηκαν να με συνοδεύσουν σε μέρη που ήθελα να επισκεφτώ για την έρευνά μου. Βρεθήκαμε, λοιπόν, μπροστά σε ένα εμπορικό κέντρο κι από εκεί είδα ένα πολυώροφο γκαράζ που ταίριαζε μούρλια στα σχέδιά μου: να βάλω έναν ελεύθερο σκοπευτή να πυροβολεί από την ταράτσα του.

Απέναντι από το γκαράζ, μπροστά από μια κλινική, έκαναν εργασιακή κινητοποίηση κάτι νοσοκόμες. Άρχισα να τις ρωτώ διάφορα, εξηγώντας ότι ήμουν Νορβηγός συγγραφέας και σκόπευα να τοποθετήσω στο μυθιστόρημά μου έναν σκοπευτή στην ταράτσα για να δολοφονήσει κάποιον. Δεν φάνηκαν να αντιδρούν ιδιαιτέρως σε αυτά που τους έλεγα. Αλλά επειδή η Αμερική είναι μια χώρα γεμάτη βία και παράνοια, τα κορίτσια κράτησαν την πινακίδα του αυτοκινήτου μας και κάλεσαν την Αστυνομία, εξηγώντας τι τους είχα πει.

Χτύπησε κόκκινος συναγερμός σε όλη την Αστυνομία της Μινεάπολης για χάρη μας. Εκ των υστέρων, μάλιστα, έμαθα ότι είχε φτάσει μήνυμα μέχρι το γραφείο του κυβερνήτη της πολιτείας πως κυκλοφορεί, λέει, ένας τρομοκράτης ή τρελός που σχεδιάζει να πυροβολήσει από την ταράτσα του τάδε πάρκινγκ! [σ.σ.: θυμάστε τον Τιμ Γουόλτζ, υποψήφιο αντιπρόεδρο των Δημοκρατικών με την Κάμαλα Χάρις; Αυτός.] Τελικά μας εντόπισαν και μου μίλησαν στο τηλέφωνο, αλλά μέχρι τότε είχαν κάνει την έρευνά τους και βρει ποιος είμαι και το ζήτημα δεν πήγε παραπέρα. Για κάποιες ώρες, βεβαίως, τα πράγματα ήταν πραγματικά δραματικά. Παρόλο που εγώ είχα μεγάλη περιέργεια να δω τι θα έκαναν αν μ’ έπιαναν και νόμιζαν ακόμα ότι ήμουν τρομοκράτης, όσοι με συνόδευαν, όχι και τόσο. Νομίζω ήταν πραγματικά χαρούμενοι που δεν έφτασαν ως εκεί τα πράγματα». (γελάει)

Ωραία πάσα αυτή η ιστορία για να μιλήσουμε για τα διάφορά του σχόλια περί οπλοκατοχής και πολιτικής διαφθοράς στις ΗΠΑ. Τι θέλει να μας πει; «Το έχω ξαναπεί: δεν μου αρέσει να έχω συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα όταν γράφω. Προφανώς και ως συγγραφέας κάποιου είδους ατζέντα θα έχω: αν θες να πεις μια ιστορία, σημαίνει ότι κάτι θες να πεις. Αλλά εγώ δεν θέλω να πείσω κανέναν ότι ξέρω δήθεν κάτι που δεν ξέρουν οι άλλοι. Θέλω απλώς να θέσω ορισμένα ερωτήματα, ελπίζοντας πως εσείς, ως έξυπνοι αναγνώστες που είστε, θα θελήσετε να τα εξερευνήσετε μαζί μου. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγώ δεν έχω πολιτικές απόψεις ή πεποιθήσεις ως άνθρωπος.

»Όμως προσπαθώ να είμαι ανοιχτός και ανεκτικός σε διάφορες απόψεις, να βλέπω τα πράγματα από πολλές γωνίες, ελπίζοντας και οι αναγνώστες μου να κάνουν το ίδιο. Για να δώσω ένα παράδειγμα, φυσικά και ασχολούμαι με το λόμπι της οπλοκατοχής στην Αμερική και τις συνέπειες της οπλοκατοχής στον τεράστιο όγκο δολοφονιών της χώρας, αλλά γράφω και για ένα νεαρό κορίτσι από το νότιο Σικάγο, για το οποίο το περίστροφο που έχει κάτω από το μαξιλάρι είναι ο μόνος τρόπος να κρατάει σε απόσταση τον τρόμο και την κακοποίηση.

Οι ΗΠΑ είναι μια κοινωνία όπου σκοτώνονται αδιανόητα πολλοί άνθρωποι όχι επειδή είναι διαφορετικοί, αλλά επειδή υπάρχουν οι νόμοι που το επιτρέπουν. Πέρνα στον Καναδά, ας πούμε, και θα δεις σχεδόν ίδιους ανθρώπους, με την ίδια σχεδόν κουλτούρα, να έχουν εντελώς διαφορετικές στατιστικές ανθρωποκτονιών, επειδή έχουν διαφορετικούς νόμους περί οπλοκατοχής και συνεπώς διαφορετική κουλτούρα βίας. Πιστεύω πως οι νόμοι έχουν διαμορφώσει δυο εντελώς διαφορετικές κοινωνίες. Σε όσους ζούμε εκτός ΗΠΑ, αυτό φαίνεται σαν μια πολύ διεστραμμένη πλευρά της αμερικανικής κοινωνίας».

Και συνεχίζει: «Αλλά, και πάλι, εγώ συνεχίζω να αγαπώ την Αμερική. Φαίνεται και από το βιβλίο, νιώθω φοβερά κοντά της. Κι έτσι με λυπεί αφάνταστα να βλέπω τη μεσαία τάξη της να καταρρέει, να μην μπορεί να βγάλει τα προς το ζην, να είσαι δάσκαλος και να μην μπορείς να στηρίξεις μια οικογένεια, να είστε δύο δάσκαλοι και πάλι να μην τα βγάζετε πέρα. Το ότι οι Αμερικανοί στρέφονται προς έναν ηγέτη που στηρίζει τα όπλα είναι μια φοβερά θλιβερή εξέλιξη. Όμως δεν χρησιμοποιώ τα μυθιστορήματά μου για να προωθήσω αυτή μου την άποψη. Αυτό που προσπαθώ να “προωθήσω” είναι τα ερωτήματα που γεννιούνται από αυτή την ιστορία: γιατί να εκλέξεις έναν πρόεδρο που είναι υπέρ των όπλων; Γιατί να θες νόμους που στηρίζουν την οπλοκατοχή; Τι ακριβώς στον αμερικανικό ορισμό της ελευθερίας δεν καταλαβαίνω εγώ ως Σκανδιναβός;»

Έχω την αίσθηση, του λέω, πως όσο περισσότερα βιβλία γράφει, τόσο πιο σύνθετοι γίνονται οι χαρακτήρες του. Ειδικά στα τελευταία του αυτοτελή βιβλία («Ο βασιλιάς», «Το βασίλειο», «Ο άρχοντας της ζήλιας», «Το νησί των αρουραίων») έχουν συχνά πρωταγωνιστές που κάνουν και το κακό ή «κακούς» που είναι συμπαθείς. Έτσι κι εδώ, στην «Ώρα του λύκου». Αυτό διαφέρει από τα ασπρόμαυρα πλαίσια στα οποία κινείται ο θρυλικός του ήρωας Χάρι Χόλε και οι Απόλυτοι Κακοί του.

Άραγε, όταν επιστρέφει στον Χόλε (όπως και θα κάνει συντόμως) νιώθει τους χαρακτήρες του λειψούς; «Όχι, δεν νομίζω», απαντά. «Τα μυθιστορήματα του Χάρι Χόλε ανήκουν σ’ ένα συγκεκριμένο είδος, το genre της αστυνομικής λογοτεχνίας, κι εγώ λατρεύω το genre, σε ποπ μπάντα παίζω μουσική! Λατρεύω την ιδέα των τριών στίχων + ρεφρέν και να τραγουδάει μαζί σου ολόκληρο στάδιο (γελάει). Και δεν εννοώ ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι κάτι το απλό, γιατί μου αρέσει να είμαι δημιουργικός και να βρίσκω νέες ανατροπές και διεξόδους εντός των περιορισμών του genre του αστυνομικού, εντός του whodunnit. Το γεγονός ότι απαιτεί κάπως πιο… ασπρόμαυρους χαρακτήρες είναι αληθές. Αλλά αυτό είναι εν μέρει και ανακουφιστικό. Νομίζω ότι, αφ’ ης στιγμής μπορώ να κάνω και τα δύο, και αστυνομικό και πιο πολύπλοκη μυθοπλασία, είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος».

Κάπου στον φανταστικό του κόσμο ο Χάρι Χόλε χαμογελάει: όχι μόνο επειδή ξέρει ότι είναι ακόμα το αγαπημένο τέκνο του πατέρα του, όχι μόνο επειδή εκείνος επεξεργάζεται μια νέα περιπέτειά του στο χαρτί, αλλά κι επειδή θα δει τον εαυτό του να παίρνει σάρκα και οστά στις οθόνες του Netflix, στο πρόσωπο του ηθοποιού Τομπίας Σάντελμαν. Η σειρά των 9 επεισοδίων, βασισμένη κυρίως στο μυθιστόρημα «Το αστέρι του Διαβόλου», βγαίνει στην πλατφόρμα κάποια στιγμή το 2026. «Εν αντιθέσει με παλιότερα πρότζεκτ βασισμένα στα βιβλία μου, όπου δεν ήμουν σχεδόν καθόλου εμπλεκόμενος, τώρα είμαι μέσα μέχρι τον λαιμό: έχω γράψει το σενάριο, είμαι show runner σε όλη τη σειρά, ενεργός από την αρχή ως το τέλος. Κι αν τα προηγούμενα πρότζεκτ δεν πήγαν, ας πούμε, τόσο εξαιρετικά, μπορούσα τουλάχιστον να πω ότι το λάθος δεν ήταν δικό μου», λέει. «Ενώ τώρα, αν δεν λειτουργήσει ο Χάρι Χόλε στο Netflix, θα φταίω πραγματικά εγώ».

Δεν νομίζω ότι πρέπει να ανησυχεί. Αν κρίνουμε από τα βιβλία του, το σενάριο της σειράς του Χάρι Χόλε στο Netflix θα πάει… σφαίρα.

Η «Ώρα του λύκου» κυκλοφορεί στις 4 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο