«Teatro Grottesco» του Τόμας Λιγκότι: Παρουσίαση του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες
Έχουν αποκαλέσει το έργο του «το πιο καλά φυλαγμένο μυστικό στη λογοτεχνία τρόμου». Κάποιοι τον συγκαταλέγουν στην παρα-λογοτεχνία, άλλοι διαφωνούν λέγοντας ότι εγκαινιάζει ένα καινούργιο είδος, τον «φιλοσοφικό τρόμο». Άλλοι, τέλος, προσπερνούν τις ειδολογικές κατατάξεις και ασχολούνται με το έργο καθ’ αυτό.
Οι περιγραφές του λεπτομερείς και μεθοδικές, διαπνέονται ωστόσο από μια εξίσου μεθοδευμένη αοριστία: το ανίερο που εδρεύει στον πυρήνα του κάθε διηγήματος ουδέποτε παίρνει σάρκα και οστά. Βλέπουμε τις αντανακλάσεις του, τις συνηχήσεις και τις μετωνυμίες του, ποτέ το ίδιο. Ξανά και ξανά, λέγεται για τις πληροφορίες στις οποίες μας κάνει μέτοχους ο αφηγητής, ότι είναι από ανώνυμες πηγές, πάντα φήμες, πάντα ομιχλώδεις. «Πρόκειται για παραπλάνηση ή σκόπιμη επινόηση;» Η ερώτηση επιστρέφει σαν μόνιμη επωδός. Έτσι, έχουμε ατμόσφαιρες κι εντυπώσεις μάλλον παρά γεγονότα, μετεικάσματα μάλλον παρά περιγράμματα. Τα εξαμβλώματα, τοξικά περιβάλλοντα και οι σκιώδεις φιγούρες που κατοικοεδρεύουν εδώ είναι αφορμές για να ειπωθεί κάτι άλλο. Η πλοκή θολή, κυρίως χρησιμεύει σαν υπόβαθρο για την ανέλιξη (ή, πιο σωστά, πύκνωση) ενός αποτυπώματος. Θυμόμαστε εδώ κάποια έργα του Πόε, φτιαγμένα σαν από ιστό αράχνης, όπου είναι αδύνατον να διαχωρίσει κάποιος τα γεγονότα από το παραλήρημα.
Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι ο Λιγκότι εννοεί αυτά που λέει. Παρ’ ότι τα διηγήματα προέρχονται από πολλές διαφορετικές περιόδους, η αφηγηματική φωνή έχει διακύβευμα, το ύφος και το περιεχόμενο είναι ενιαία. Γι’ αυτόν τον λόγο, και παρά τη ματαίωση του αφηγηματικού πόθου για αποκάλυψη (εκπλήρωση/κάθαρση), οι αναγνώστες του Αμερικανού συγγραφέα μένουν ζεμένοι στο λογοτεχνικό άρμα του. Ούτε είναι τυχαίο, ίσως, ότι ο ίδιος έχει υπάρξει σκανδαλωδώς απών από δημόσιες σχέσεις και συνεντεύξεις. Αφανής και ο ίδιος, όπως και οι δυνάμεις που κινούν τα νήματα στις ιστορίες του, χωρίς ούτε μία φωτογραφία του στο διαδίκτυο! Αξιοσημείωτη, ως εκ τούτου, η συνεργασία του με τους Current 93 που έχουν ντύσει πολλά κείμενά του με μουσική μετατρέποντάς τα σε αιρετικές προσευχές και μηδενιστικούς χρησμούς.
Ένας από τους λόγους, νομίζω, που συνεχίζει κάποιος να ξεφυλλίζει το «Teatro Grottesco» (εκδ. Αντίποδες) είναι, ακριβώς, το στοιχείο της ιερουργίας που υποβόσκει στη λαβυρινθώδη γραφή (όπως επισημαίνει και ο μεταφραστής, Χρυσόστομος Τσαπραΐλης, στο ιδιαίτερα κατατοπιστικό επίμετρο) Π.χ. οι τελετουργικές επαναλήψεις φράσεων («η γκρίζα και άγονη ερημιά» στο υπέροχο «Κόκκινος πύργος») λειτουργούν σαν προειδοποίηση στον αναγνώστη να βάλει φρένο στην κεκτημένη προσδοκία να μάθει τι θα γίνει παρακάτω. Τίποτα δεν θα γίνει, όλα έχουν ήδη, ανέκαθεν, συντελεστεί. Ο ιστορικός χρόνος δεν υφίσταται ή είναι Μπεκετικός, δηλαδή έχει κι αυτός εκλείψει, μαζί όλες τις άλλες άγκυρες της ανθρώπινης ύπαρξης (λογική, νόημα, σχέσεις στοργής).
Το καύσιμο των ιστοριών είναι η τρομώδης διέγερση που μοιράζεται ο αφηγητής με τον αναγνώστη. Αφ’ ης στιγμής αυτή αρχίζει να κλιμακώνεται (συνήθως νωρίς στο διήγημα), η λογική είναι ανίκανη να τη συγκρατήσει. Οποιαδήποτε λογική ανακολουθία εκ μέρους των χαρακτήρων είναι πλέον πταίσμα μπροστά σε αυτό που εκτυλίσσεται σε υπαρξιακό-φαντασιακό επίπεδο. Και σε αυτό έγκειται η μεγάλη αρετή του βιβλίου, ο μαγνητισμός που ασκεί. Αριστοτεχνικά συναρμοσμένες ιστορίες του παραλόγου, η μία πιο δυσοίωνη από την άλλη, με μια αυθεντική φωνή που αρνείται κάθε παρηγοριά και στηλιτεύει την ελπίδα ως την πιο τιμωρητική ψευδαίσθηση. Μια λογοτεχνική εκδοχή της ματαιότητας και δυστυχίας του να είσαι ζωντανός (Σόπενχαουερ). Και η πλέον ψυχαγωγική εκδοχή του αντιναταλισμού, δηλαδή της προτροπής προς το είδος μας να σταματήσει να αναπαράγεται. Στοίχημα διόλου αμελητέο εν έτη 2024, με 75 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους στον πλανήτη από πέρυσι, και αδιάλειπτο το κάλεσμα για ευεξία και αυτοπραγμάτωση.
