Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι κατεστραμμένες βιβλιοθήκες, τα δωρεάν e-books και η αντίσταση της πολιτιστικής βιομηχανίας
Το δικτατορικό καθεστώς του Κρεμλίνου δεν επιχειρεί μόνο να προσαρτήσει περιοχές της Ουκρανίας, δηλαδή της Ευρώπης, στο συμπίλημα της Ρωσικής Ομοσπονδίας για να εκμεταλλεύεται την υπέρογκη αξία τους σε καλλιεργήσιμη γη και σε ορυκτό πλούτο, αλλά και να στραγγαλίσει πολιτιστικά την Ουκρανία, να σβήσει την κουλτούρα της και να οικειοποιηθεί τα πολιτιστικά της επιτεύγματα. Έχουμε να κάνουμε με κανονική, τυπική, εθνοκάθαρση, που βέβαια δεν ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου.
Οι διωγμοί εναντίον των διανοουμένων και των συγγραφέων της χώρας ήταν ανέκαθεν σκληροί και διαρκείς υπό τον ζυγό της Μόσχας. Πλέον όμως, το ρωσικό καθεστώς καταστρέφει, εκτός των άλλων, βιβλιοθήκες, αρχειοθήκες, εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία, με έναν πέρα για πέρα συστηματικό τρόπο: με σχέδιο, και στο φως της ημέρας.
Τουλάχιστον 70 δημόσιες βιβλιοθήκες, δημοτικές και άλλες, έχουν γίνει στάχτη τους τελευταίους μήνες, ενώ περί τις 2.500 άλλες, από ένα σύνολο 15.000, έχουν αναστείλει τις δραστηριότητές τους και είναι κλειστές ήδη από τον Φεβρουάριο για το κοινό. Ομάδα του PEN America και του PEN Ukraine περιόδευσε στις εμπόλεμες περιοχές από τα τέλη Νοεμβρίου μέχρι τις αρχές του τρέχοντος και κατέγραψε τα πάντα. Οι αναφορές της από τις μαρτυρίες που συνέλεγε και από την επιτόπια έρευνα είναι συγκλονιστικές — και τραγικές. Τα βιβλία των Ουκρανών συγγραφέων καίγονται συστηματικά, και κάθε χαρτί γραμμένο στα ουκρανικά καταστρέφεται.
Πέραν τούτου, από την έναρξη του πολέμου, δέκα μήνες πριν, τουλάχιστον 31 συγγραφείς και καλλιτέχνες έχασαν τη ζωή τους, είτε μετά από βασανιστήρια, είτε εκτελεσμένοι με μια σφαίρα στο σβέρκο, είτε στο πεδίο της μάχης…
Η εκδοτική παραγωγή, φυσικά, των Ουκρανών εκδοτών υπέστη ολική καθίζηση. Επί μήνες, οι πωλήσεις δεν έπεσαν απλώς δραματικά, αλλά ουσιαστικά μηδενίστηκαν. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα το 86% των εκδοτικών γύρισε πάλι στην παραγωγή, από ένα 39% που δούλευε —περιστασιακά μόνο, και χωρίς αντίκρισμα— τον περασμένο Απρίλιο, μολονότι ο ένας στους τέσσερις οίκους αναγκάστηκε να αλλάξει πόλη, όπως συνέβη και με εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες. Πάρα πολλοί εκδότες βέβαια έκλεισαν, κυρίως στο Χάρκοβο, το παραδοσιακό κέντρο της εκδοτικής παραγωγής στη χώρα — και κανείς δεν ξέρει πόσοι από αυτούς θα καταφέρουν να ανοίξουν κάποια στιγμή στο μέλλον, και με ποιους όρους. Οι καταστροφές είναι έτσι και αλλιώς πελώριες, καθώς επλήγησαν (από… πυροβολικό!) αποθήκες με εκατομμύρια βιβλία, υπερσύγχρονα τυπογραφεία και βιβλιοδετεία, δεκάδες μονάδες παραγωγής, και πάμπολλα βιβλιοπωλεία, ανεξάρτητα και μη.
To 2021 είχαν εκδοθεί 19.000 νέοι τίτλοι στη χώρα — μια χώρα που διαβάζει πολύ, κατά παράδοση. Μολονότι τους πρώτους δύο-τρεις μήνες του πολέμου η παραγωγή και οι πωλήσεις έπεσαν κοντά στο μηδέν, πολύ γρήγορα οι εκδότες ανέστειλαν το «χάρτινο» πρόγραμμά τους και πέρασαν στην παραγωγή e-books, τα περισσότερα από τα οποία μάλιστα διέθεταν δωρεάν στους αναγνώστες. Ακόμη, εκατοντάδες χιλιάδες αδιάθετα στην αγορά βιβλία δόθηκαν υπό μορφή δωρεάς στο υπουργείο Άμυνας, που τα μοίρασε σε όλους τους στρατιώτες.
Σήμερα όμως το κλίμα έχει σχεδόν αντιστραφεί. Σε πολλές πόλεις οι εκδότες έχουν επανέλθει στα προ της εισβολής νούμερα από άποψη παραγωγής αλλά ΚΑΙ πωλήσεων, μολονότι βέβαια όλοι οι κρίκοι της εκδοτικής αλυσίδας —σε μια χώρα με διαλυμένη οικονομία—πένονται: από τους συγγραφείς και τους μεταφραστές, μέχρι τους υπαλλήλους των βιβλιοπωλείων, όλοι οι άνθρωποι του βιβλίου αντιμετωπίζουν πελώρια προβλήματα επιβίωσης, ακόμη και αν βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τις φλόγες της πρώτης γραμμής…
Μάλιστα, πλέον ισχύει και κάτι ακόμα: οι Ουκρανοί αρνούνται να διαβάσουν βιβλία γραμμένα στα ρωσικά — και αυτό δεν πρόκειται να αντιστραφεί στα χρόνια που έρχονται: οι νέοι Ουκρανοί θα κόψουν διά παντός κάθε σχέση τους με τη Ρωσία. Έτσι, δημιουργείται ένα κενό εδώ, καθώς η εισαγωγή βιβλίων από τη Ρωσία δεν θα ξαναρχίσει ποτέ — ένα κενό που με χαρά θα καλύψουν σύντομα οι Ουκρανοί εκδότες.
Θα χαιρόμασταν πολύ να βλέπαμε τους Έλληνες εκδότες και βιβλιοπώλες να στέκονται στο πλευρό των Ουκρανών συναδέλφων τους.
15°
