Ευτυχία Γιαννάκη: Στην τέχνη ζητούμενο είναι το συναίσθημα

Η μία πλευρά της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι αυτή που έχουμε μάθει από συγγραφείς όπως η Αγκάθα Κρίστι, η λογοτεχνία που ασχολείται με την εξιχνίαση ενός εγκλήματος και την αποκάλυψη του ενόχου, αυτή που οι Βρετανοί ονομάζουν «whodunnit», «ποιος το 'κανε», δηλαδή. Υπάρχει όμως και μια άλλη αστυνομική λογοτεχνία που επικεντρώνεται στους τόπους όπου συμβαίνουν τα εγκλήματα, στη σχέση των ηρώων με τους τόπους αυτούς, στα κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν τους τόπους και τους ανθρώπους. Αν η «whodunnit» πλευρά εστιάζει στη λογική, η οποία είναι μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις τραβηγμένη, η κοινωνιοκεντρική-ανθρωποκεντρική αστυνομική λογοτεχνία, μολονότι  ενδιαφέρεται απόλυτα για τη λύση των αινιγμάτων, ανοίγει ένα μεγάλο παράθυρο στη σχέση του ανθρώπου με την περιβάλλουσα πραγματικότητα, στον κόσμο των ιδεών αλλά και στον κόσμο των συναισθημάτων. Η Ευτυχία Γιαννάκη ανήκει ξεκάθαρα σ’ αυτή τη δεύτερη σχολή κι έχει καταφέρει εδώ και τέσσερα βιβλία, να κερδίσει πολυάριθμους αναγνώστες που τώρα περιμένουν με αγωνία το καινούργιο της βιβλίο, αυτό που κυκλοφορεί την ερχόμενη Δευτέρα και λέγεται «Στη Φωλιά του Ιππόκαμπου».

Θα ήθελα να ξεκινήσουμε από την πρώτη σου τριλογία, την «τριλογία της Αθήνας». Ποια είναι τα στοιχεία που αγαπάς στην Αθήνα και ποια σε απωθούν;
Η Αθήνα είναι η πόλη μου και με έναν τρόπο είναι ένας επιπλέον χαρακτήρας σε κάθε ιστορία μου. Τα στρώματα της ιστορίας της, τα μικρά χωριά, οι γειτονιές και οι μικρόκοσμοί της, η συνύπαρξη των ετερόκλητων στοιχείων που τη συνθέτουν και η αίσθηση ότι κάτι πάλλεται μονίμως, ακόμη και στη σιωπή, τις πιο σκοτεινές ώρες της νύχτας, είναι τα στοιχεία της που με γοητεύουν. Έχει μια μυστική ζωή η πόλη, πέρα από την προφανή και αυτό είναι πάντοτε το επιδιωκόμενο στις ιστορίες μου. Να φωτιστεί με έναν ιδιαίτερο τρόπο το γνώριμο και να έρθει στο φως το άγνωστο. Με απωθεί ώρες-ώρες η σκληρότητά της και η έλλειψη σεβασμού στον κοινό μας τόπο. Με ενοχλεί δηλαδή ότι δεν είναι κοινός τόπος για όλους ο σεβασμός απέναντι στον δημόσιο χώρο. Δεν είναι κοινός τόπος ο τόπος μας.

Πώς θα μπορούσες να περιγράψεις με δυο λόγια τον «ντετέκτιβ» σου, τον Χάρη Κόκκινο;
Ο Χάρης Κόκκινος είναι ο καθρέφτης της πόλης και ταυτόχρονα ο δικός μου καθρέφτης. Μέσα από το μάτια του ταξιδεύουμε στις ιστορίες της πόλης, της εποχής, των ανθρώπων μέσα μας και γύρω μας. Είναι το όχημα και το αποτύπωμα της ιστορίας μας εδώ και τώρα. Θα έλεγα ότι ο Χάρης Κόκκινος με το βάθος και την πολυπρισματική οπτική του είναι ο φορέας μιας μυστικής ζωής που μας συναρπάζει και με έναν τρόπο είναι η μυστική ζωή όλων μας. Ο Κόκκινος είναι το σκοτάδι και το φως μέσα μου και μέσα μας.

Με ποιους άλλους «ντετέκτιβ», Έλληνες ή ξένους, νιώθεις ότι βρίσκεται σε έναν διάλογο;
Είναι δύσκολο να πει κανείς που ξεκινάει και καταλήγει αυτό το νήμα. Είμαστε οι ιστορίες που έχουμε διαβάσει, όλοι οι χαρακτήρες με τους οποίους έχουμε ενθουσιαστεί και έχουμε κλάψει. Στα κλασικά έργα συναντά κανείς τους χαρακτήρες μήτρες που με τα αρχετυπικά χαρακτηριστικά τους γεννούν όλους τους υπόλοιπους, στα σύγχρονα συναντά αυτούς που καθρεφτίζουν την εποχή μας και τις κοινωνίες μας. Με έναν τρόπο ο Κόκκινος συνομιλεί με όλους, ξένους και Έλληνες, παλιούς και νέους και κανείς δεν τον αφήνει αδιάφορο. Αλλά δεν θα ταυτιζόταν με κανέναν απόλυτα. Όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους γύρω του, ο Κόκκινος δεν δένεται εύκολα και αυτό είναι στοιχείο του δικού του μυστηρίου.

Πώς προέκυψε ο χωρισμός του ως τώρα έργου σου σε τριλογίες;
Κάθε τριλογία είναι μια ενότητα έργων με συγκεκριμένη στόχευση παρόλο που κάθε βιβλίο διαβάζεται και απολύτως αυτόνομα. Στην «Τριλογία της Αθήνας» ήθελα να μιλήσω για την πόλη σε κρίση και τον άνθρωπο ή την κοινωνία που χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του. Στη νέα «Τριλογία του βυθού» με ενδιαφέρουν βαθύτερα ζητήματα και κυρίως να φωτίσω το πιο μύχιο, το σκοτεινό, το ξένο μέσα μας και γύρω μας. Τον δικό μας βυθό. Όλα όμως είναι ένα κομμάτι παζλ σαν τον κύβο του Ρούμπικ. Μόλις ολοκληρώσεις την κόκκινη πλευρά, έχεις να φτιάξεις την κίτρινη και μετά μια ακόμη για να αντιληφθείς περισσότερα. Η οπτική που αποκτά κανείς με το όλον δεν περιορίζεται στην οπτική των μερών κι αυτό καθιστά τη διαχείριση του παζλ ένα μεγάλο στοίχημα για μένα κάθε φορά, πέρα από τον γρίφο που υπάρχει σε κάθε βιβλίο.

Τι θεωρείς πιο σημαντικό σ’ ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, την πλοκή ή τη γραφή του;
Η σφιχτή πλοκή είναι το δεδομένο στο αστυνομικό μυθιστόρημα, η βάση από την οποία αρχίζει ίσως κανείς να μιλάει για αστυνομικό μυθιστόρημα. Είναι η γλώσσα όμως και ο ρυθμός της, το βάθος των χαρακτήρων, η ουσία και το ζητούμενο της ιστορίας και κυρίως το συναίσθημα που δονείται μέσα από κάθε λέξη, πρόταση, παράγραφο που θα μας κάνει να πούμε αν ένα βιβλίο μας άγγιξε ή όχι. Και στην τέχνη αυτό είναι το ζητούμενο, το συναίσθημα. Ο γρίφος σε επίπεδο λογικής είναι απλά ένα διασκεδαστικό παιχνίδι, αν ντυθεί και με το συναίσθημα γίνεται ένας συναρπαστικός σύντροφος που σε ταξιδεύει σε άγνωστους τόπους ή σου επιτρέπει να δεις με άλλα μάτια τους οικείους.

Στη «Νόσο του Μικρού Θεού» η υπόθεση εξελισσόταν στην Πάρο. Στο νέο σου βιβλίο, στην Ύδρα. Με ποιο κριτήριο διαλέγεις τα νησιά των υποθέσεών σου;
Είναι τόποι που αγαπώ συνήθως και μου μεταφέρουν μια συγκεκριμένη αίσθηση. Τόποι που γνωρίζω και δονούνται με έναν τρόπο μέσα τους οι ιστορίες μου. Είναι όμως και σύμβολα, φορείς σχημάτων και ιδεών. Άλλο είναι η Αθήνα, το μεγάλο αστικό κέντρο, άλλο η τουριστική και φωτεινή Πάρος και άλλο η Ύδρα με την βαριά σαν πέτρα ιστορία της. Είναι το θέμα που επιβάλλει τον τόπο κάθε φορά και ο τόπος στη συνέχεια γίνεται φορέας της ατμόσφαιρας και άρα του συναισθήματος, του ψυχικού πεδίου των χαρακτήρων. Γιατί σημασία δεν έχει απλώς ο τόπος, αλλά πως τον βλέπεις, πως φωτίζεται μέσα από τα μάτια σου. Δεν υπάρχει μία Αθήνα, υπάρχει η Αθήνα που έχει ο καθένας μας μέσα του. Όπως δεν υπάρχει ένα βιβλίο, άλλα όσα βιβλία γέννησαν οι αναγνώστες διαβάζοντάς το.

Στα βιβλία σου θίγεις παράλληλα με την πλοκή και κοινωνικά ζητήματα. Ποια είναι τα ζητήματα που αφορούν την κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας και σε απασχολούν αυτή τη στιγμή;
Αυτά που αποτυπώνονται μάλλον «Στη φωλιά του ιππόκαμπου». Γράφω πάντοτε αυτό που είναι φλέγον μέσα μου, που γυρεύει απαντήσεις και με απασχολεί. Υπάρχει βέβαια μια θεματολογία που επανέρχεται και αυτή έχει να κάνει με το ανοιχτό τραύμα από το παρελθόν που πάντοτε επανέρχεται, ο ρόλος της οικογένειας ως τέλειο εγκληματολογικό εργαστήριο, η αδυναμία του συστήματος να προστατεύσει τον αδύναμο, η αδιαφορία που ξεκινάει από το μικρό και καταλήγει στο μεγάλο, η έλλειψη της ενσυναίσθησης και του γνήσιου ενδιαφέροντος για τον άλλον, για αυτό που δεν μας είναι οικείο ή μας είναι οικείο ενώ δεν θα έπρεπε να το ανεχόμαστε.

Ποιο είναι το κεντρικό ζήτημα που σε απασχολεί στη «Φωλιά του Ιππόκαμπου»;
Το κύριο ζήτημα που με απασχολεί στο νέο μου αστυνομικό είναι η κακοποίηση των γυναικών και η θέση της στην ελληνική κοινωνία, τώρα και στο παρελθόν. Το παρελθόν, η ανοχή στη βία κάθε μορφής, τα κλειστά στόματα πίσω από τους τοίχους, στην οικογένεια, στη γειτονιά, στη μικρή και τη μεγάλη κλίμακα, το μικρό που γεννάει το μεγάλο και το έγκλημα είναι στον πυρήνα του προβληματισμού μου. Πέρα από αυτό είναι το ζήτημα των ορίων στον έρωτα, στην δημιουργία, στην τέχνη και το ίδιο το όριο μυθοπλασίας και πραγματικότητας που θα συναντήσει κανείς σε αυτή την ιστορία.

Πιστεύεις ότι υπάρχει κάποια γραμμή που συνδέει τις γυναίκες-συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας;
Πιστεύω ότι υπάρχει ένα εσωτερικό νήμα που μας συνδέει με όλα τα αναγνώσματα, τη μουσική, τους πίνακες, τις ταινίες που αγαπήσαμε. Άνδρες και γυναίκες δημιουργοί αφήνουν το αποτύπωμά τους εξίσου μέσα μας. Οι γυναίκες του αστυνομικού στην Ελλάδα είμαστε λιγότερες από τους άνδρες δημιουργούς και αυτό από μόνο του πρέπει να μας πει κάτι. Προσωπικά βαριέμαι εξαιρετικά πλέον την ανδρική ματιά στη γυναίκα θύμα που μεταξύ μας, συχνά είναι και ηδονοβλεπτική. Το είδαμε, το χορτάσαμε ως αισθητική σε βιβλία, ταινίες και σειρές. Πώς την βίασε, πώς την σκότωσε, αν την έκανε κομματάκια. Φτάνει. Ίσως έχει έρθει η στιγμή αυτό να αλλάξει. Να μιλήσουν οι γυναίκες για την κακοποίηση των γυναικών και τη βία που έχουν υποστεί. Ας μην ξεχνάμε πάντως ότι η βασίλισσα του αστυνομικού είναι γυναίκα και όχι τυχαία.

Ποιοι είναι οι πιο αγαπημένοι σου συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας;
Κρίστι, Χάισμιθ, Ιζζό, Τάιμπο, Καμιλλέρι, Ιντρίντασον.

Και μη αστυνομικής;
Καμί, Κάφκα, Μπέρνχαρντ, Γέλινεκ

Τι διαβάζεις αυτή την εποχή;
Διάβασα την «Ανωμαλία» του Ερβέ Λε Τελιέ και με ενθουσίασε. Ακολουθεί το καλοκαίρι, οπότε η στοίβα με τα αδιάβαστα περιλαμβάνει πολλούς τίτλους της τρέχουσας παραγωγής κυρίως Ελληνίδων και Ελλήνων συγγραφέων.

Ο Μικρός Μπλε −ως ήρωας χρωματιστός− μοιάζει να έχει μια κάποια σχέση με τον Χάρη Κόκκινο. Είναι έτσι;
Είναι ο ντετέκτιβ που ερευνά το κουκούλι της παιδικής φαντασίας, το χιούμορ, την περιπέτεια και όλα αυτά τα συστατικά που υπάρχουν στην αστυνομική λογοτεχνία των ενηλίκων, αλλά μεταφέρονται στον κόσμο του παιδιού που μαθαίνει να ανακαλύπτει τον κόσμο μέσα από το μυστήριο και να μάχεται τον φόβο του. Λίγο πολύ αυτό που κάνουν και οι ενήλικες, αλλά δοσμένο σε ένα πολύχρωμο σύμπαν όπου η περιπέτεια ξεκλειδώνει τις δεξιότητες και την σκέψη του παιδιού.

Τι είναι αυτό που σε απασχολεί στην παιδική σου λογοτεχνία;
Να είναι επαρκώς ελκυστική ώστε να γεννήσει μελλοντικούς αναγνώστες και να είναι επαρκώς φροντισμένη ώστε να ανακαλύπτει το παιδί τον συναρπαστικό κόσμο του μυστηρίου ξεκλειδώνοντας μηχανισμούς που θα είναι όπλα στη φαρέτρα του στις μελλοντικές του μάχες.

Έχεις αποφασίσει σε ποιο νησί θα εκτυλίσσεται το τρίτο βιβλίο της «τριλογίας του βυθού»;
Είναι νωρίς ακόμη γι’ αυτό. Τώρα φυτεύονται σιγά-σιγά οι σπόροι, οι ιδέες μέσα μου. Θα πρέπει να περιμένω για να τις δω να ανθίζουν και να δουλέψω σκληρά για να πάρω τον καρπό που θα δώσει την απάντηση στην ερώτηση τους επόμενους μήνες.

Τι να περιμένουμε στο άμεσο μέλλον;
Κάποια που γράφει αστυνομικά γνωρίζει ότι το μέλλον επιφυλάσσει εκπλήξεις και ανατροπές. Ακόμη και το άμεσο μέλλον κρατάει καλά κρυμμένα τα μυστικά του τα τελευταία χρόνια. Ας περιμένουμε λοιπόν να έρθει, με την ελπίδα να φέρει νέες ιστορίες, νέα βιβλία, νέες ταινίες και όλα όσα μας υπενθυμίζουν ότι εκεί κάτω στον βυθό, είμαστε τελικά οι ιστορίες μας.