Ο Μάνος Χαριτάτος κηδεύτηκε με ένα μολυβένιο στρατιωτάκι στην τσέπη του σακακιού του: ωραίος συμβολισμός για το δημιουργό του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου. Ο κάθε άνθρωπος ένα στόχο έχει στη ζωή του. Συνήθως δεν είναι προφανής καθότι δεν προκύπτει ως αυτονόητος από την επαγγελματική του επιλογή – η οποία συχνά κρύβει ανάγκες για κοινωνική ή οικογενειακή αποδοχή, καλοζωία ή κάτι άλλο. Ή, καλύπτει ανασφάλειες και φόβους.
Ποιος ήταν ο στόχος του Μάνου Χαριτάτου; Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1944. Συγκυρίες τον έφεραν στα εννιά του χρόνια στη μελαγχολική εξορία της Αθήνας. Έμαθε να σέβεται την τύχη, αλλά να μην εμπιστεύεται τίποτε σε αυτή. Στα είκοσί του, ξεκίνησε με τον παιδικό του φίλο Δημήτρη Πόρτολο το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Αφιερώθηκε σε αυτό που τον ενδιέφερε να κάνει: στη διάσωση και συλλογή ελληνικών τεκμηρίων. Προβίβασε την αξία των σκόρπιων –κατ’ όνομα– «εφήμερων». Επέλεξε πορεία που δύσκολα οι σύγχρονοί του θα μπορούσαν να εκτιμήσουν. Έπεισε λογοτέχνες, ιστορικούς, ερευνητές και κληρονόμους, διέκρινε άξιους συνεργάτες, εξασφάλισε χρηματοδότηση, ηγήθηκε, διοίκησε και οργάνωσε. Κατέστησε το Αρχείο αυτό προσβάσιμο στο κοινό. Φρόντισε για τη συνέχειά του, αφού εντάχθηκε το 2009 στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Εξαιρουμένης της τύχης, για να πετύχει κάποιος χρειάζεται να συσπειρώσει τα ταλέντα του σε μία κατεύθυνση. Μάλιστα, πρέπει να νιώθει άνετα με την επιλογή της ασχολίας του ώστε να εστιάζει σε αυτή. H δυνατότητα εστίασης προκύπτει ως ένα ιδιαίτερο ταλέντο. Όλοι έχουμε μεγάλα και μικρά χαρίσματα – όλα μπορούν να χρησιμεύσουν στην επίτευξη του ενός στόχου μας. Αρκεί να ξέρουμε ποιος είναι.
Ο Μάνος Χαριτάτος ήθελε να βάλει σε τάξη το παρελθόν. Ένα αρχείο, και μάλιστα τακτικό, γίνεται εφαλτήριο για τις επόμενες γενεές. Κάθε γενιά οφείλει να γνωρίζει από πού ξεκινάει. Όχι διαισθητικά, αλλά μελετώντας. Χωρίς μύθους, αλλά με τεκμήρια και στοιχεία. Για να κατανοεί. Για να ξέρει πού μπορεί να χαράσσει δρόμους καθώς πηγαίνει, για να έχει τα μάτια να δει τον ήλιο εάν συμβεί να τον συναντήσει.
Η λέξη «αρχείο» ετυμολογείται στο ότι τα επίσημα έγγραφα φυλάσσονταν στα κτίρια που συνέρχονταν οι αρχές ή κατοικούσαν οι άρχοντες μιας πόλης. «Επίσημο» είναι αυτό που αξίζει σήμανσης, το διακριτό ή επιφανές. Τα αρχεία των δικών μας οικογενειών, δηλαδή οι επίσημες γνώσεις των παλιών, δεν υφίστανται μόνο στις τρεις σοφές κουβέντες που μας είπαν ο παππούς ή η γιαγιά. Προδηλώνονται στις πράξεις τους – αυτές οφείλουμε να σπουδάζουμε, αυτό είναι το αρχείο του καθενός. Ενδεικτικώς: γιατί ήρθαν οι πρόγονοί μου εδώ που τώρα βρίσκομαι; Ισχύουν αντιστοίχως για μένα οι ίδιοι λόγοι; Δηλαδή: έχει νόημα να παραμείνω εδώ; Αυτόματα ερωτήματα που δεν θέτουμε ποτέ.
Ο Μάνος Χαριτάτος στόχευσε στην τακτοποίηση του παρελθόντος, έδωσε στους παρόντες εφαλτήρια για να δουν το μέλλον. Εστίασε τα ταλέντα του σε αυτή την κατεύθυνση, είχε στοχοπροσήλωση. Για αυτό επέτυχε, για αυτό ήδη αναγνωρίζεται το έργο του. Διότι έδειξε ότι μπορούμε ταυτοχρόνως να υποκλινόμαστε στο χρόνο και να τον ακυρώνουμε – αρκεί κάθε φορά να αρχίζουμε από το αρχείο και τις αρχές μας. Ως στρατηγοί και ως στρατιωτάκια.
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
9°
