Ο Πέτρος Αυγερινός, καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου του Ιονίου, ανεβάζει το «Αγάπη Παράνομη» στο θέατρο Radar για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων
Μεταφερόμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα, στην Κέρκυρα, σε μια αγροτική οικογένεια μακριά από την πόλη. Τραγική ηρωίδα η Διαμάντω, που κουβαλάει τα βάρη της οικογένειας αλλά και της συμπεριφοράς του συζύγου της του Στάθη. Ένας κρυφός πόθος για την όμορφη Χρυσαυγή που παντρεύεται τον γιο του, μια οικογενειακή τραγωδία αλλά και μια συμπεριφορά κατακριτέα στην κοινωνία. Ενώ θα ήθελε να το φωνάξει, προσπαθεί να το κουκουλώσει, για να προστατεύσει το σπίτι της… Αυτό είναι το θέμα της «Αγάπης παράνομης» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, που μεταφέρεται επί σκηνής από τον Πέτρο Αυγερινό, καλλιτεχνικό διευθυντή του Θεάτρου του Ιονίου. Με αφορμή την παρουσίασή της στην Αθήνα, στο θέατρο Radar για ένα διάστημα, μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη, μάς μετέφερε τις σκέψεις του για την κεντρική ηρωίδα, τη θέση της γυναίκας στην Κέρκυρα εκείνη την εποχή, τη δύναμη ή την κατάρα της ομορφιάς αλλά και το Θέατρο του Ιονίου.
Ο Πέτρος Αυγερινός, το Θέατρο του Ιονίου και η «Αγάπη Παράνομη»
Είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του «θεάτρου του Ιονίου». Μιλήστε μας για το όραμά σας και το πρόγραμμά σας. Με έδρα την Κέρκυρα, πού και πώς ταξιδεύουν οι παραστάσεις σας; 20 χρόνια λειτουργίας, δημιουργία θεατρικού εργαστηρίου, πάνω από 20 παραγωγές, περισσότερες από 150 παραστάσεις σ’ όλα τα νησιά του Ιονίου (κι όχι μόνον). Εκδόσεις, παρουσιάσεις, ανταλλαγές, σεμινάρια, συμπόσια. Έχοντας βάλει στόχο ν’ ανοίξουμε διαύλους επικοινωνίας μεταξύ των ζωντανών καλλιτεχνικών δυνάμεων των νησιών μας (με βάση και την πλούσια θεατρική μας παράδοση) και να αναδείξουμε τα Ιόνια νησιά ως τόπο του πνεύματος και της δημιουργίας, αυτό που ήταν πάντοτε. Φιλόδοξο, θα πείτε, και δύσκολο το εγχείρημα. Το πρόγραμμά μας βέβαια θα ήταν πλουσιότερο και πλήρες αν είχαμε μια ελάχιστη έστω οικονομική ή άλλη ενίσχυση από τοπικούς και κρατικούς φορείς…
Αλλά, είναι αλήθεια, το Θέατρο του Ιονίου, ένα μικρό, ευέλικτο θέατρο ρεπερτορίου, ταξιδεύει συχνά. Για παράδειγμα, η τωρινή μας παράσταση ξεκίνησε απ’ την Κέρκυρα, μέσα του περασμένου Ιουνίου φιλοξενήθηκε στη Ζάκυνθο (στον ιστορικό λόφο του Στράνη) μέσα από μια υποδειγματική συνεργασία με το Ιόνιο Θέατρο, και τώρα βρίσκεται στην Αθήνα για περιορισμένες παραστάσεις, στο θέατρο RΑDAR, έναν εξαιρετικό χώρο που δημιούργησε η Αναστασία Παπαστάθη με τους συνεργάτες της. Τολμώ να πω ότι στο θέατρο RADAR η παράστασή μας βρήκε το ιδανικό της περιβάλλον. Αφήστε που, λόγω του metro, έχει και πανεύκολη πρόσβαση.
«Αγάπη παράνομη» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη: γιατί αποφασίσατε να καταπιαστείτε με το συγκεκριμένο κείμενο; Πόσο δύσκολο είναι να δραματοποιηθεί ένα μυθιστόρημα και να μεταφερθεί στο θέατρο; Δεν είναι η πρώτη φορά που το Θέατρο του Ιονίου καταπιάνεται με έργα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Η αρχή είχε γίνει πολλά χρόνια πίσω. Άλλωστε, θεωρήθηκε πρωτοπόρος στη σπουδή της εντοπιότητας
Οι ήρωές του, έρμαια των παθών και των αναγκών τους, είναι γνήσιοι, είναι αυθεντικοί. Αυτό που θαυμάζει κανείς στο έργο του Θεοτόκη είναι η τεκμηρίωση όλων των ηρώων του μέσω κυρίως της ψυχολογικής παρατήρησης. Τα θέματά του μας μεταφέρουν αυτούσιο το βίωμα. Οι συγκρούσεις ατόφιες, η γλώσσα του τολμηρή και σχεδόν παραστατική. Όμως αυτό που με γοητεύει στον Θεοτόκη είναι οι εξπρεσιονιστικές του εκλάμψεις, όπως κι ένα ημίφως σε ό,τι αφορά τις καταβολές και τα κίνητρα.
Τώρα, είναι γεγονός ότι η λογοτεχνία έχει μπολιάσει το θέατρο με αξεπέραστα κείμενα. Δεν ξέρω να σας πω πώς δραματοποιείται ένα λογοτεχνικό έργο και πώς μεταφέρεται στη σκηνή. Ή μάλλον, θα έλεγα, υπάρχουν άπειροι τρόποι για να το πετύχει κανένας αυτό. Ο Θεοτόκης, ωστόσο, διαθέτει έντονα, πλούσια θεατρικά στοιχεία. Και όχι μόνον στους διαλόγους. Είναι σχεδόν αφοπλιστικός. Επομένως, το να καταπιαστούμε αυτή τη φορά αποκλειστικά με την «Αγάπη παράνομη» ήρθε ως φυσική θα έλεγα συνέχεια.
Γιατί επιλέξατε στη δική σας διασκευή να το μεταχειριστείτε ως μονόλογο, με κεντρική ηρωίδα τη Διαμάντω; Πίσω από τους άντρες ήρωες του Θεοτόκη υπάρχει πάντα κάποια γυναίκα. Να μην ξεχνάμε επίσης, ότι σε μια πατριαρχική, ανδροκρατούμενη κοινωνία το πρόσωπο που δρα κατά κανόνα είναι ο άντρας, όμως τις συνέπειες και τα αποτελέσματα των πράξεών του τα υφίσταται κυρίως η γυναίκα και η οποία καλείται μάλιστα εκ των υστέρων να τα διαχειριστεί. Στην περίπτωσή μας, η Διαμάντω καλείται να σηκώσει ένα βάρος δυσβάστακτο για τους ώμους της. Το ενδιαφέρον της παράστασής μας εστιάζει ακριβώς σ’ αυτό. Στη συντριβή της δηλαδή αλλά και στη δύναμη και στην αποφασιστικότητά της να το διαχειριστεί. Από πού αντλεί όλη αυτή τη δύναμη; Μεταφέραμε τη δράση χρόνια αργότερα, παίρνοντας μια απόσταση από τα γεγονότα, όμως οι συνέπειες παραμένουν το ίδιο οδυνηρές και δυσβάστακτες. Τόσο η μονολογική μορφή όσο και η απόσταση από τα γεγονότα μας βοηθά, πιστεύω, να αντιμετωπίσουμε όχι απλά την όλη ιστορία αλλά και τις συνέπειες. Κυρίως τις συνέπειες.
Μιλήστε μου για την κεντρική σας ηρωίδα, τη Διαμάντω, που έχει καταλάβει τον κρυφό πόθο του συζύγου της για τη Χρυσαυγή. Πώς το διαχειρίζεται εντός της οικογένειάς της αλλά και απέναντι στην κλειστή κοινωνία; Κατ’ αρχήν, φέρνει ένα σωρό δικαιολογίες, προσπαθώντας να αποτρέψει τον γάμο. Όμως δεν εισακούεται. Ύστερα, απ’ τη στιγμή που η Χρυσαυγή έρχεται νύφη στο σπίτι της, αρχίζει να επιτηρεί στενά τον άντρα της. Το να μη βρίσκει ωστόσο ησυχία μέσα στο ίδιο της το σπίτι, είναι μια πρώτη, σοβαρή παρενέργεια. Είναι αυτό που λέμε «έχει ραγίσει το γυαλί». Κατανοεί ότι ο άντρας της, ο Στάθης, βασανίζεται (κι εδώ είναι το μεγαλείο του Θεοτόκη, το πώς τεκμηριώνει δηλαδή το προσωπικό δράμα του ήρωα). Όμως εκείνο που ενδιαφέρει πρωτίστως τη Διαμάντω είναι να προστατέψει το σπίτι της. Γιατί νιώθει απ’ τη μια ότι ο «παράνομος» πόθος του άντρα της για τη Χρυσαυγή είναι ανήθικος, αλλά και ξέρει καλά ότι η κοινωνία δεν χαρίζεται. Φανταστείτε, η οικογένεια ένας μικρόκοσμος, που διέπεται από κανόνες και συμβάσεις, ενώ απ’ έξω καραδοκεί η αδηφάγα κοινωνία. Η σύγκρουση, επομένως, της Διαμάντως, είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα με τον ίδιο τον εαυτό της, είναι δηλαδή εσωτερική. Το ενδιαφέρον εστιάζετι στο πώς διαχειρίζεται όλο αυτό το βάρος. Γι’ αυτό κι όταν αποκαλύπτεται ότι το «έγκλημα» -όπως το λέει η ίδια- έχει συντελεστεί, νιώθει ότι δεν έχει άλλο τρόπο παρά να το «σκεπάσει». Παρόλο που έχει τύψεις κι ενοχές. Κι αυτό είναι κάτι που, πιστεύω, καθιστά την ηρωίδα του Θεοτόκη τραγικό πρόσωπο.
Μεταφερόμαστε στην Κέρκυρα του 1905. Πώς ήταν η θέση της γυναίκας στην πρωτεύουσα των Επτανήσων πάνω από έναν αιώνα πριν και τι συσχετισμούς βλέπετε σε σχέση με το σήμερα; Κατ’ αρχάς να διευκρινίσουμε ότι την εποχή εκείνη άλλο ήταν η ζωή στην πόλη της Κέρκυρας -πιο εξευρωπαϊσμένη και με μια πρώιμη βιομηχανική ανάπτυξη- κι άλλο της απέραντης αγροτικής ενδοχώρας σχεδόν αποκομμένης από την πρωτεύουσα. Σ’ αυτές τις κλειστές αγροτικές κοινωνίες εστιάζει ο Θεοτόκης στα διηγήματά του, στρέφοντας ένα βλέμμα αγάπης και συμπόνιας από τον «πύργο» των Καρουσάδων όπου διέμενε. Έβλεπε τη γυναίκα ως οσιομάρτυρα, σχεδόν ερωτική. Η γυναίκα «έσερνε το κάρο» όπως θα λέγαμε, φροντίζοντας ακάματα την οικογένειά της και το σπίτι, αλλά και τα χωράφια και τα ζώα και τα υποστατικά. Οι άντρες τότε είχαν και τη διέξοδο του «αργαστηριού», του καφενείου, θα το λέγαμε. Από τότε βέβαια η θέση της γυναίκας έχει αλλάξει. Σήμερα κατά κανόνα εργάζεται, έχει δικό της πορτοφόλι, έτσι έχει πάψει να είναι εξαρτημένη από τον άντρα αποκλειστικά. Έχει αλλάξει όμως ταυτόχρονα και η δομή της ελληνικής οικογένειας; Και πόσο έχει αλλάξει; Να ένα ζήτημα, πιστεύω, προς διερεύνηση…
Η Χρυσαυγή είναι μια πολύ όμορφη κοπέλα. Είναι η ομορφιά έγκλημα; Πώς ανατρέπει τις ισορροπίες της οικογένειας; Η Χρυσαυγή δεν είναι απλά μια όμορφη κοπέλα, είναι ταυτόχρονα και μια σεμνή, μετρημένη κοπέλα, που όταν αντιλαμβάνεται το ερωτικό πάθος του πεθερού της προς το πρόσωπό της, το αρνιέται σθεναρά. Όχι μόνον δεν προκαλεί, όχι απλά δεν υποκύπτει, αλλά στο τέλος καταλήγει «αντικείμενο» βιασμού. Έτσι την περιγράφει ο Θεοτόκης. Προσωπικά, μου είναι αποκρουστική η ιδέα της ενοχοποίησης του θύματος ενός βιασμού. Πιστεύω ακράδαντα ότι η ομορφιά είναι ένας καθρέφτης. Που πάνω του -θέλει δεν θέλει- ζυγίζεται ο καθένας μας. Πάντα έτσι συνέβαινε.
Το θέμα του ερωτικού τριγώνου είναι ένα μοτίβο που επανέρχεται πάντα στη λογοτεχνία και στο θέατρο, για να μην πούμε και στη ζωή την ίδια. Πώς το διαχειρίζεται ο Θεοτόκης και τι στοιχεία του σας ενέπνευσαν για την παράσταση; Το θέμα του ερωτικού τριγώνου όπως λέτε, έρχεται κι επανέρχεται τόσο στη λογοτεχνία όσο και στο θέατρο, αλλά και γενικότερα στις τέχνες, επειδή ακριβώς συμβαίνει και στην ίδια τη ζωή. Κυρίως βέβαια όταν το πάθος καταλύει τις συμβάσεις. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο έρωτας από δύναμη δημιουργίας γίνεται δύναμη διάλυσης και καταστροφής. Έχουν ειπωθεί πολλά πάνω σ’ αυτό, έχουν γραφτεί ακόμη περισσότερα. Ο Θεοτόκης το αντιμετωπίζει στην κοινωνική του διάσταση. Όταν συμβαίνει τέτοιο πάθος στο μικρόκοσμο μιας οικογένειας, τότε καταλύονται οι σχέσεις κι οι συμβάσεις και η οικογένεια διαλύεται. Αλλά κι η κοινωνία με τις αυστηρές δομές της αυτοδιαψεύεται. Ανίσχυρη είναι όμως και η θρησκεία, η οποία παρά τους αυστηρούς της κανόνες είναι αναγκασμένη να «σηκώσει τα χέρια ψηλά».
Ωστόσο, πέρα κι απ’ αυτά, είναι εκπληκτικός ο τρόπος που ο Θεοτόκης μας μεταφέρει αυτούσιο το βίωμα. Θέλω να πω, μας συγκινεί, μας συναρπάζει, η φλογερή ματιά του και η αλήθεια του. Καταφέρνει επίσης να μετατρέψει μια «απλή καθημερινή ιστορία» (επιτρέψτε μου τα εισαγωγικά) σε ουσιαστικό ανθρώπινο δράμα, φωτίζοντας κάπως τα σκοτάδια της ανθρώπινης περιπέτειας… Το βίωμα βεβαίως μεταλλάσσεται, ή -για την ακρίβεια- προσαρμόζεται στις καταστάσεις και τα νέα δεδομένα. Όμως τα γεγονότα είναι γεγονότα, και η αλήθεια τους είναι διαχρονική και πανανθρώπινη. Με βάση πάντα κάποιου είδους ηθική τεκμηρίωση…
Πώς ορίζετε εσείς το «ηθικό» και πόσο αυτό αλλάζει με την εποχή; Κοιτάξτε, το «ηθικό» καθορίζεται με βάση τις αρχές και τις αξίες με τις οποίες πορεύεται η κάθε κοινωνία. Υπάρχουν βέβαια τα κανονιστικά συστήματα, όπως το κράτος, η εκκλησία, η θρησκεία. Υπάρχει ωστόσο και το εθιμικό δίκαιο, οι άγραφοι νόμοι όπως λέμε που ρυθμίζουν τις συμπεριφορές μας και τις προσωπικές μας σχέσεις, αλλά κι αυτά δεν είναι στατικά γιατί υπάρχει το «προχώρεμα», η εξέλιξη. Για μας τους Έλληνες ωστόσο, το «ηθικό» καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την «περηφάνια» κι από τον «αλτρουισμό» μας, που τα έχουμε αναγάγει σε «αρετή».
Ποια ελευθερία αλλά και ποιες δυσκολίες έχει για έναν καλλιτέχνη η ζωή της επαρχίας, δεδομένου ότι το κέντρο της ελληνικής σκηνής είναι η Αθήνα; Μεγάλο θέμα ανοίξατε. Σαφώς υπάρχει μια άλλου είδους ελευθερία. Ο καθαρός αέρας, η καθημερινή επαφή με τους ανθρώπους, η ενέργεια που παίρνεις απ’ τη φύση είναι πράγματα που δεν υπάρχουν στις μεγάλες πόλεις. Θέλω να πω ότι είναι σημαντικό να συναντάς τον θεατή σου στο δρόμο και να συζητάτε για την παράσταση. Εκεί δεν μπορείς ούτε να του κρυφτείς ούτε και να του κρύψεις, αλλά ούτε και να τον «θαμπώσεις». Έτσι με τον καιρό δημιουργούνται σχέσεις άρρηκτες με το κοινό μας.
Ωστόσο, από την άλλη, οι δυσκολίες είναι σχεδόν ανυπέρβλητες. Γιατί υπάρχει η Αθήνα, το κέντρο της Ελληνικής σκηνής, όπως το λέτε, και υπάρχει και η άλλη, η αφανής Ελλάδα, που ολοένα και εγκαταλείπεται. Όπου σχεδόν δεν υπάρχουμε. Κι αυτό ίσως γιατί, δικαίως ή αδίκως, τα βλέμματα όλα είναι στραμμένα στην πρωτεύουσα. Όσο για τα Ιόνια νησιά είναι όπως το είπατε παραπάνω, μακριά το ένα από το άλλο. Και μάλιστα μέρα με τη μέρα απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο. Τόσο αναμεταξύ τους όσο κι από τον ίδιο τους τον εαυτό. Τι να πει κανείς…
Η παράσταση έχει παρουσιαστεί στα Ιόνια νησιά. Πώς θα συνεχίσει το ταξίδι της; Νομίζω ότι το κοινό τ’ αποφασίζει αυτά. Για την ακρίβεια, η αγάπη του κοινού.
Ποια τα επόμενα σχέδιά σας μετά από τη συγκεκριμένη παράσταση; Προς το παρόν είμαστε επικεντρωμένοι, τόσο εγώ όσο κι οι συνεργάτες μου, ώστε να συναντηθεί η παράστασή μας με το μεγάλο κοινό. Να ζήσουμε από κοινού τις χαρές και τις συγκινήσεις που μας προσφέρει τούτη η συνάντηση. Όσο για το μέλλον, τι να πω, οψόμεθα…
Μια συζήτηση για το έργο «Ολική Άμεση Συλλογική Επικείμενη Επίγεια Σωτηρία», τις υπαρξιακές και κοινωνικές αφετηρίες που τροφοδοτούν το καλλιτεχνικό του όραμα, το θέατρο και την κοινωνία
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
14°
