Πάρις Μέξης: Το Discman που έπαιξε Σαββόπουλο στο Τόκιο

Δεκέμβριος του 2006, στον κεντρικό εκθεσιακό χώρο του Ιταλικού Πολιτιστικού Ινστιτούτου στο Τόκιο, στήνουμε την έκθεση «ΟΝ: The modern and the contemporary in European & Japanese Culture» (Περί: του Μοντέρνου και του Σύγχρονου στον Ευρωπαϊκό και Ιαπωνικό Πολιτισμό) που πραγματοποιούσε το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής σε συνεργασία με το Γερμανικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής, την Architekturbild e.v. και την ιταλική Change Performing Arts με την υποστήριξη του τότε Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού.

Στο πάτωμα, πλάι στις βάσεις που πρόκειται να τοποθετηθούν, υπάρχουν ειδικές κούτες με αρχιτεκτονικές μακέτες έργων του Κωνσταντινίδη, του Ζενέτου, του Βαλσαμάκη, του Δεκαβάλλα, του Φατούρου, του Μπίρη, του Κρόκου και άλλων, και πλάι στα πάνελ και στους τοίχους φωτογραφίες του Βίλφριντ Ντεσάου. Ακολουθώντας το πλάνο μας, έχουμε τοποθετήσει όλα τα εκθέματα στον χώρο, έχουμε επιβεβαιώσει τις θέσεις και τις σχέσεις τους, και το μόνο που μένει είναι να τα τοποθετήσουμε εκεί που θα βρίσκονται τελικά.

Όμως ο χρόνος που είχαμε στη διάθεσή μας για να στήσουμε ήταν ελάχιστος και, παρότι η αποστολή μας περιλάμβανε περισσότερα μέλη, τελικά έχουμε μείνει να στήνουμε μια μεγάλη και σύνθετη έκθεση τρεις άνθρωποι όλοι κι όλοι, που έχουμε άμεση σχέση με το έργο, μαζί με δύο υπαλλήλους της μεταφορικής εταιρείας, που ακολουθούν οδηγίες, και τον νυχτοφύλακα του Ινστιτούτου που λουφάζει στην είσοδο περιμένοντας να φύγουμε για να κλείσει τα φώτα.

Ενώ δουλεύουμε από πολύ νωρίς το πρωί ασταμάτητα, πλέον έχει πάει τρεις τα ξημερώματα. Για παραπάνω από τέσσερις ώρες εργαζόμαστε μόνο με τον φωτισμό ασφαλείας, ο υπεύθυνος της αποστολής μας έχει αποκοιμηθεί από την εξάντληση στο πάτωμα τζετ-λαγκαρισμένος και κατάκοπος, και οι υπόλοιποι τέσσερις, από την κόπωση και το τζετ-λαγκ επίσης (έχουμε μόλις μία μέρα που έχουμε έρθει στο Τόκιο) εργαζόμαστε πολύ πιο αργά απ’ όσο θα μπορούσαμε κανονικά.

Πλέον έχουμε μπει στην τελική φάση. Η δουλειά δεν είναι πολλή, αλλά οι συνθήκες την κάνουν βουνό ανυπέρβλητο και η κούραση έχει αρχίσει να φλερτάρει με την απελπισία ότι δεν θα προλάβουμε.

Πήγα στην τσάντα μου, την άνοιξα κι έβγαλα από μέσα ένα Sony discman που είχα κι ένα ζευγάρι μικρά ηχεία σαν κι αυτά που τότε βάζαμε στους υπολογιστές. Έξω ήταν νύχτα, μέσα το κουραστικό φως θύμιζε φάμπρικα.

Track 4. Play. Ένα μπαγλαμαδάκι. Μια φωνή βραχνή.

Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια
Και με τους φίλους τους παλιούς
Τριγυρνάμε στα σκοτάδια
Κι όμως εσύ δε μας ακούς
Δε μας ακούς που τραγουδάμε
Με φωνές ηλεκτρικές
Μες στις υπόγειες στοές
Ώσπου οι τροχιές μας συναντάνε
Τις βασικές σου τις αρχές…

Η Ελένη άφησε τη μακέτα που κρατούσε, γύρισε και με κοίταξε στα μάτια λες κι έκανα αυτό που είχαμε συμφωνήσει. Τα παιδιά από τη μεταφορική κάθισαν σ’ ένα σκαλί ο ένας δίπλα στον άλλο, τόσο φρόνιμα, λες και έπιαναν στασίδι κι έπαιρναν θέση για να εκκλησιαστούν. Ο Ηλίας ξύπνησε βουρκωμένος, ψελλίζοντας «Αυτό… ναι, αυτό…»

Μαζί με την κούραση, το αντικείμενο της έκθεσης, τους προσωπικούς μας προβληματισμούς, η συνάντησή μας εκείνη τη στιγμή με τη ποίηση και τη μουσική σ’ αυτό το χιλιοπαιγμένο κομμάτι είχε κάτι το μεταφυσικό. Καθώς ο Διονύσης Σαββόπουλος τραγουδούσε το ζεϊμπέκικο, γι’ αυτό το ελάχιστο που μας αναλογούσε, από κυνικοί επαγγελματίες, που, «εντάξει, αγαπούσαμε τη δουλειά μας, αλλά κάποτε έπρεπε και να τελειώνουμε», γίναμε για μια στιγμή «περήφανοι Έλληνες». Πόσο παράξενο, όμως, ήταν αυτό. Οι στίχοι δεν είχαν τίποτα το εξυψωτικό, τίποτα το «εθνικό».

Σ’ αυτόν τον τόπο όσοι αγαπούνε
Τρώνε βρώμικο ψωμί
Κι οι πόθοι τούς ακολουθούνε
Υπόγεια διαδρομή

Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για μια παραδοχή αδυναμίας, την αποδοχή των συνεπειών μιας «κατάρας». Που όμως εμπεριέχει κάτι μεγαλειώδες και οικουμενικό: Τη συνειδητοποίηση πως σ’ αυτή την κατάσταση δεν είναι ένας αλλά «όσοι», δηλαδή, εν δυνάμει, όλοι. Όλοι, μαζί.

Αυτή η προτεινόμενη θέση «συσπείρωσης», όχι γύρω από τις ικανότητες, αλλά από τα πάθη μας και την προσπάθειά μας, όσο μάταιη κι αν είναι, μας συγκίνησε βαθιά. Τότε, στο Τόκιο, συνειδητοποίησα πως, όπως ο Κωνσταντινίδης και ο Ζενέτος δημιούργησαν μια αρχιτεκτονική ελληνική εκ του αποτελέσματος και όχι εκ προθέσεως, εξ ειλικρινείας και όχι εκ πεποιθήσεως, έτσι και ο Σαββόπουλος συνέλαβε την ουσία της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας και την ερμήνευσε με την τόλμη ενός Ευριπίδη.

Ο (κωλο-)Έλληνας του Σαββόπουλου βάλλεται, είναι τρωτός, φάσκει και αντιφάσκει, κάνει λάθη τα οποία πληρώνει (συνήθως δυσανάλογα πολύ), αλλά τελικά αναλαμβάνει την ευθύνη του, σηκώνει τα μανίκια και κάνει αυτό που πρέπει.

Σήκω, ψυχή μου, δώσε ρεύμα
Βάλε στα ρούχα σου φωτιά
Βάλε στα όργανα φωτιά

Ξαφνικά, το πρότζεκτ μας έγινε «αποστολή», τα χνάρια της σύγχρονης και της νεότερης αρχιτεκτονικής της χώρας μας, που είχαμε φέρει να παρουσιάσουμε, γινήκαν ιερά, κι εμείς αρχιτέκτονες, σχεδιαστές εκθέσεων, μεταφορείς, ήμασταν πλέον οι αγγελιαφόροι της ελληνικής κουλτούρας στα πέρατα του κόσμου.

Να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα
Η τρομερή μας η λαλιά

Η έκθεση το πρωί ήταν στημένη στην εντέλεια.

→ Ο Πάρις Μέξης παρουσιάζει την εκπομπή «σήμερα με τον Πάρι Μέξη» στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ (Δευτ.-Παρ. 10:00-11:00)