Πλατωνικός διάλογος του Σωκράτη με τον ραψωδό Ίωνα τον Εφέσιο
Ο Σωκράτης βήμα – βήμα με πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις «αναγκάζει» τον ραψωδό Ίωνα σε άμεσες, σύντομες και ειλικρινείς απαντήσεις. Τον ρωτά: Τι είναι εκείνο που σε κάνει ώ Ίωνα να θαυμάζεις τον Όμηρο και όχι τον Ησίοδο ή τους άλλους ποιητές; Μήπως ο Όμηρος λέγει άλλα απ` όσα λένε οι άλλοι ποιητές; Πολλά μας λέει περί πολέμου, πολλά επίσης για διαλόγους και σχέσεις ανθρώπων αγαθών και κακών, αφελών και δημιουργικών. Μας λέει για τις συμπεριφορές των θεών μεταξύ τους αλλά και τις επαφές των ανθρώπων με τους θεούς και των θεών με τους ανθρώπους. Μας πληροφορεί για όλα όσα συμβαίνουν στα ουράνια και στον Άδη. Μας ομιλεί για τις γενιές των θεών και των ηρώων. Αυτά δεν είναι που συνθέτουν την ποίηση του Ομήρου; Ο Ίων συμφωνεί απόλυτα με τις απόψεις του Σωκράτη ο οποίος επισημαίνει ότι και οι άλλοι ποιητές τα ίδια θέματα στοχάζονται. Ο Ίων εδώ είναι απόλυτος: Κανείς δεν έφτασε την ποίηση του Ομήρου ώ Σωκράτη. Έτσι άμεσα προκύπτει το συμπέρασμα ότι: Όλοι οι ποιητές είναι υποδεέστεροι του Ομήρου. Ακολούθως ο Σωκράτης ρωτά τον Ίωνα: Αν βρεθεί ένας γιατρός ανάμεσα σε πολλούς που εκφράζουν απόψεις περί ιατρικής θα μπορέσει να καταλάβει ποιος είναι σωστός από τους ομιλούντες και ποιος είναι λάθος σε θέματα ιατρικής; Ο Σωκράτης φτάνει στο συμπέρασμα: Χωρίς αμφιβολία ο ίδιος κριτής μπορεί να ξεχωρίσει τις σωστές και τις λάθος απόψεις. ( Ουκούν ο αυτός γίγνεται δεινός περί αμφοτέρων). Ο Ίων συμφωνεί.
Σωκράτης: Όμως εσύ ώ Ίωνα λες ότι ο Όμηρος και οι άλλοι ποιητές ανάμεσα τους ο Ησίοδος και ο Αρχίλοχος αναφέρονται στα ίδια θέματα αλλά με διαφορετικό τρόπο. Και υποστηρίζεις ότι ο τρόπος του Ομήρου είναι ο σωστός τρόπος. Άρα αφού ξεχωρίζεις τον Όμηρο για τις σωστές απόψεις του εκτιμάς ότι οι άλλοι ποιητές δεν είναι καλοί και σωστοί όσο ο Όμηρος. Αφού είσαι καλός και ειδικός γνώστης του Ομήρου θα είσαι το ίδιο καλός και ειδικός και στους άλλους ποιητές και μάλιστα πριν παραδέχτηκες ότι ένας ικανός κριτής μπορεί να αξιολογήσει όσους ασχολούνται με τα ίδια πράγματα. Οι ποιητές όλοι αναφέρονται στα ίδια θέματα. (..τοὺς δὲ ποιητὰς σχεδὸν ἅπαντας τὰ αὐτὰ ποιεῖν.). Ο Σωκράτης λέει στον Ίωνα ότι αφού είναι ικανός να αξιολογήσει τους ποιητές και να θεωρεί τον Όμηρο πρώτο των πρώτων τότε, για να φτάσει σε μια τέτοια διαπίστωση, θα πρέπει σαφώς να γνωρίζει πολύ καλά και τους άλλους ποιητές.
Ίων: Ω Σωκράτη, όταν ακούω για άλλον ποιητή, και όχι για τον Όμηρο, δεν προσέχω, είμαι αφηρημένος, νυστάζω και δε μπορώ να λάβω μέρος στην κουβέντα. Όταν αναφέρονται όμως στον Όμηρο γρήγορα σκέψεις κατακλύζουν τον νου μου και συμμετέχω αμέσως με χειμαρρώδη λόγο. (Τί οὖν ποτε τὸ αἴτιον, ὦ Σώκρατες, ὅτι ἐγώ, ὅταν μέν τις περὶ ἄλλου του ποιητοῦ διαλέγηται, οὔτε προσέχω [532c] τὸν νοῦν ἀδυνατῶ τε καὶ ὁτιοῦν συμβαλέσθαι λόγου ἄξιον, ἀλλ᾽ ἀτεχνῶς νυστάζω, ἐπειδὰν δέ τις περὶ Ὁμήρου μνησθῇ, εὐθύς τε ἐγρήγορα καὶ προσέχω τὸν νοῦν καὶ εὐπορῶ ὅτι λέγω;).
Σωκράτης: Δεν είναι δύσκολο να καταλάβω , φίλε μου, γιατί σου συμβαίνει αυτό. Δε διαθέτεις για τον Όμηρο ούτε τις τεχνικές ούτε τις επιστημονικές γνώσεις. Αν είχες αυτά τα προσόντα τότε θα μπορούσες να μιλάς και για τους άλλους ποιητές αφού το θέμα δεν είναι οι ποιητές αλλά το όλον της ποίησης, η ποιητική τέχνη. (Οὐ χαλεπὸν τοῦτό γε εἰκάσαι, ὦ ἑταῖρε, ἀλλὰ παντὶ δῆλον ὅτι τέχνῃ καὶ ἐπιστήμῃ περὶ Ὁμήρου λέγειν ἀδύνατος εἶ· εἰ γὰρ τέχνῃ οἷός τε ἦσθα, καὶ περὶ τῶν ἄλλων ποιητῶν ἁπάντων λέγειν οἷός τ᾽ ἂν ἦσθα· ποιητικὴ γάρ πού ἐστιν τὸ ὅλον. ἢ οὔ;).
532 d. Σωκράτης: Αν εξετάζουμε μια τέχνη στο σύνολο της εφαρμόζουμε μια μέθοδο και ένα στοχασμό που ισχύει για όλες τις τέχνες. Θέλεις ώ Ίωνα να ακούσεις τι εννοώ;
Ίων: Ναι μα το Δία ώ Σωκράτη. Χαίρομαι να ακούω εσάς τους σοφούς.
Σωκράτης: Θα ήθελα να ήταν έτσι ώ Ίωνα. Σοφοί όμως είστε εσείς οι ραψωδοί όπως και οι ηθοποιοί (υποκριταί). Σοφοί είναι και οι ποιητές των οποίων τα έργα τραγουδάτε. Εγώ δεν κάνω τίποτα άλλο παρά να λέω την αλήθεια, όπως πράττει κάθε αγαθός άνθρωπος. Αυτό που σε ρωτώ είναι εύκολο και απλό και μπορεί να το αντιληφθεί ο καθένας. Αν πάρουμε μια τέχνη στο σύνολο της, η μέθοδος της εξέτασης είναι η ίδια. Παράδειγμα: δεν υπάρχει η τέχνη της ζωγραφικής στην ολότητα της;
Σωκράτης: Υπήρξαν και υπάρχουν πολλοί ζωγράφοι καλοί και κακοί. Είδες μέχρι τώρα κάποιον ειδικό στον ζωγράφο Πολύγνωτο τον γιο του Αγλαοφώντος που ξέρει όλα τα έργα του καλά και όχι τόσο καλά αλλά ενώ γνωρίζει αυτόν τον σπουδαίο ζωγράφο δεν ξέρει τίποτα για τους άλλους ζωγράφους και μάλιστα βαριέται και νυστάζει όταν βλέπει έργα τους να εκτίθενται. Όμως όταν βλέπει έργα του Πολυγνώτου χαίρεται πολύ, βρίσκεται σε εγρήγορση, έχει και πολλά σπουδαία λόγια να πει.
Ίων: ¨όχι μα τον Δία. Δεν έχω υπόψη μου κάποιον.
Σημειώσεις
Αρχίλοχος. ~ 680 – 630 π.Χ. από την Πάρο. Λυρικός ποιητής της αρχαϊκής εποχής. Ήταν ο πρώτος που οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν ισάξιο του Ομήρου.
Ο διάλογος « Ίων» του Πλάτωνος είναι σύντομος και σχετικά απλός. Οι χαρακτήρες των ομιλητών, Σωκράτη και Ίωνα, απεικονίζονται και περιγράφονται πολύ ζωντανά.
Πλάτων. (427 – 347 π.Χ.) Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Μαθητής του Σωκράτη και διδάσκαλος του Αριστοτέλους.
Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο διάλογος «Ίων» γράφτηκε το 405 π.Χ. όταν ο Πλάτων ήταν 22 ετών και ο Σωκράτης 65. Αν αυτό ισχύει τότε έχουμε το νεανικότερο σωζόμενο έργο του Πλάτωνος. Αναφέρεται στην τέχνη των ραψωδών αλλά και στους ραψωδούς. Τον γαρ ραψωδόν ερμηνέα δει του ποιητού της διανοίας γίγνεσθαι τοις ακούουσι.530 c.
Ίων. Πολυβραβευμένος επαγγελματίας ραψωδός από την Έφεσο της Μικράς Ασίας. Διακρίθηκε στην παρουσίαση των ομηρικών επών.
14°
