Τέχνη: Ο Κωνσταντίνος Θ. Σπυρόπουλος, ιστορικός τέχνης και τεχνοκριτικός, μιλάει για το επάγγελμά του και τη ζωή του
Είναι ο κόσμος της τέχνης μια κλειστή κοινότητα ή θα καταφέρει να επικοινωνήσει τις ιδέες του και με ανθρώπους εκτός του κύκλου; Η κριτική τέχνης είναι αναγκαία σήμερα; Και η ελληνική τέχνη, έχει βρει τη φωνή της; Ζητήσαμε από τον ιστορικό τέχνης και τεχνοκριτικό Κωνσταντίνο Θ. Σπυρόπουλο να μας πει περισσότερα.
Πού μεγαλώσατε και με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι το περιβάλλον εκείνης της εποχής διαμόρφωσε τη σημερινή σας αντίληψη; Μεγάλωσα σε μια γειτονιά της Αθήνας που είχε κάτι το αντιφατικό: από τη μια η ζεστασιά της, κι από την άλλη η ανάγκη να ονειρεύεσαι κάτι πέρα από αυτή. Εκεί έμαθα να παρατηρώ —τα πρόσωπα, τα χρώματα, τις μικρές τελετουργίες της καθημερινότητας. Ίσως τότε να γεννήθηκε μέσα μου η επιθυμία να κατανοήσω το βλέμμα, να ψάξω τι κρύβεται πίσω από τις εικόνες. Η τέχνη για μένα δεν ήταν ποτέ ένας τρόπος απόδρασης, αλλά ένας τρόπος να εμβαθύνω σε αυτό που ήδη υπήρχε γύρω μου.
Ποια ήταν η αφετηρία που σας έκανε να περάσετε από τον ρόλο του μελετητή στον ενεργό ρόλο του επιμελητή και τεχνοκριτικού; Το 2022 επιμελήθηκα για πρώτη φορά μια έκθεση. Από τότε έθεσα έναν άτυπο στόχο: κάθε χρόνο να τολμώ κάτι περισσότερο, χωρίς όμως να θυσιάζω την ποιότητα για την ποσότητα. Στην αρχή, το νεαρό της ηλικίας μου λειτούργησε σαν πρόκληση. Σταδιακά όμως αυτό άλλαξε. Μέσα από απαιτητικές συνεργασίες και πολλή δουλειά κατάφερα να κερδίσω την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό κάποιων ανθρώπων. Η τεχνοκριτική μου έδωσε φωνή μέσα σε αυτό το ταξίδι.
Πώς αντιλαμβάνεστε σήμερα τον ρόλο του τεχνοκριτικού; Είναι παρατηρητής, διαμεσολαβητής ή συνδημιουργός του καλλιτεχνικού διαλόγου; Δυστυχώς σήμερα οι περισσότεροι τεχνοκριτικοί σχολιάζουν μόνο θετικά. Παλαιότερα δεν ήταν έτσι. Φοβούνται– και δεν τους αδικώ– μήπως στοχοποιηθούν. Αν δεν υπάρχουν και οι «αρνητικές» κριτικές, πώς θα καλλιεργηθεί η αισθητική αντίληψη του κοινού; Ο Oscar Wilde έλεγε πως ο κριτικός πρέπει να εκπαιδεύει το κοινό και ο καλλιτέχνης τον κριτικό. Αν περιοριστούμε μόνο στα θετικά, χάνεται ο παιδευτικός χαρακτήρας της κριτικής. Ο ρόλος μας είναι να λειτουργούμε όπως οι επιθεωρητές Michelin στη γαστρονομία. Να αποτιμούμε με θάρρος, αυστηρότητα αλλά και σεβασμό. Σήμερα η κριτική της τέχνης είναι πιο αναγκαία από ποτέ και δεν πρέπει να κάνουμε εκπτώσεις σε αυτά που πιστεύουμε.
Πώς λειτουργείτε ως τεχνοκριτικός και ιστορικός τέχνης; Για μένα ο τεχνοκριτικός δεν πρέπει να αποστρέφει το βλέμμα του. Χρειάζεται να εξετάζει τα πάντα. Ακόμη και το trash. Δεν μιλάω βέβαια για την αποδοχή ή την αισθητική αποθέωση του ευτελούς, αλλά την υποχρέωση να μην παραβλέπουμε αυτό που υπάρχει. Το βλέμμα του ιστορικού τέχνης δεν έχει το προνόμιο της αθωότητας· καλείται να σταθεί μπροστά στο περιθώριο, το παρακμιακό, το kitsch, αναγνωρίζοντας ότι μέσα του φωλιάζει κάτι από το συλλογικό ασυνείδητο της εποχής. Όταν γράφω ένα κείμενο για μια έκθεση, προσπαθώ να εμφυσήσω το πνεύμα του λόγου μέσα στα έργα. Να αφυπνίσω την ουσία του. Ποτέ δεν γράφω για να συνοδέψω μια επιμέλεια έργων. Για μένα η συγγραφή είναι μια πράξη δημιουργίας ισάξια με αυτή των εικαστικών τεχνών.
Ως επιμελητής, ποια πρότζεκτς σας έχετε ξεχωρίσει; Από άποψη αρτιότητας, σίγουρα την ομαδική έκθεση φωτογραφίας στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων με το εργαστήρι «Διαδρομές», τη συμμετοχή μου στην Art Athina 2025, όπου εκπροσώπησα την ιταλική γκαλερί Spazio B5 και την καλλιτέχνιδα Mons Jorgensen, καθώς και την ομαδική έκθεση σινικής μελάνης στο International Art Center Athens με τους Κινέζους καλλιτέχνες Zhang Jian, Yao Jianwei και Zhang Tiejun. Και στις τρεις περιπτώσεις νιώθω ότι καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια ενιαία εμπειρία με καλλιτεχνική και επιμελητική συνοχή —κάτι που επιβεβαιώθηκε και από την ανταπόκριση του κοινού, η οποία ξεπέρασε κάθε προσδοκία.
Πώς βλέπετε τον κόσμο της τέχνης σήμερα; Ο κόσμος της τέχνης εξακολουθεί να διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά μιας κλειστής κοινότητας. Το στοίχημα είναι αν θα μπορέσει να επικοινωνήσει τις ιδέες του και με ανθρώπους εκτός του κύκλου μας. Αλλιώς καταλήγει αυτοαναφορικός. Προσωπικά θεωρώ αναγκαίο οι άνθρωποι της τέχνης να διατηρούν επαφή με την καθημερινότητα και την κοινωνική πραγματικότητα. Σε αντίθετη περίπτωση κινδυνεύεις να μείνεις αποκομμένος σε μια φούσκα —σε έναν αυτάρεσκο κόσμο. Δεν πρέπει να φοβάσαι μη τσαλακωθεί η εικόνα σου.
Πιστεύετε ότι η ελληνική τέχνη έχει βρει τη δική της σύγχρονη φωνή ή εξακολουθεί να κινείται στη σκιά των μεγάλων ευρωπαϊκών αφηγήσεων; Η ελληνική τέχνη ψάχνει ακόμη τη φωνή της —και πολλές φορές τη χάνει στη μετάφραση. Υπάρχει κίνηση, ναι, αλλά με αργούς και βασανιστικούς ρυθμούς. Το βασικό πρόβλημα είναι κοινωνικό: δεν έχουμε πραγματική αστική τάξη που να επενδύει συνειδητά στην τέχνη. Έχουμε συλλέκτες, φιλότεχνους, ανθρώπους με διάθεση, αλλά όχι ένα σταθερό οικοσύστημα που να τροφοδοτεί την αγορά. Η Ευρώπη είναι σήμερα κουρασμένη, εγκλωβισμένη σε επαναλήψεις. Ο παλμός τής τέχνης χτυπά προς την Ανατολή —Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα. Εκεί συμβαίνει η πραγματική ανατροπή σε πολλαπλά επίπεδα. Στην Ελλάδα παραμένουμε εγκλωβισμένοι στη λογική του μικρού κύκλου. Όλοι γνωρίζονται, όλοι σχολιάζουν, κανείς δεν ρισκάρει. Οι περισσότεροι δεν κοιτάνε μακροπρόθεσμα. Κοπιάζουν για το γρήγορο χρήμα και δεν επενδύουν στο μέλλον. Υπάρχει σοβαρή έλλειψη αισθητικής παιδείας. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω πως το αυθεντικό ελληνικό πνεύμα μπορεί να εκδηλωθεί και να παράξει νέες καινοτομίες —αρκεί να σταματήσουμε να αντιγράφουμε και να αρχίσουμε να ακούμε τις ανάγκες του τόπου μας.
Πού βρίσκεται ο θεωρητικός λόγος σήμερα στην Ελλάδα; Κάπου ανάμεσα στα Τάρταρα και στο πάτωμα- κυριολεκτικά. Πηγαίνεις σε εκθέσεις και βλέπεις τα επιμελητικά κείμενα τοποθετημένα δίπλα στους πυροσβεστήρες. Εκεί έχει καταλήξει ο θεωρητικός λόγος: στο décor. Σαν κάτι που πρέπει απλώς να υπάρχει για να προσδίδει κύρος. Από τη στιγμή που το κείμενο δεν πωλείται, ορισμένοι θεσμοί το αντιμετωπίζουν με απαξίωση. Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε μάθει να εκτιμούμε τη θεωρία ως βιωμένη πράξη. Στον ελληνικό χώρο ο στοχασμός θεωρείται χάσιμο χρόνου. Και τώρα, με την τεχνητή «νοημοσύνη», μπήκαμε σε νέα εποχή: γράφουμε χωρίς να μιλάμε και παράγουμε θεωρία με copy–paste. Το αποτέλεσμα; Κείμενα άψογα συντακτικά και απολύτως άδεια. Η σκέψη δεν πέθανε —απλώς έκανε log out.
Τι σας έχει βοηθήσει στο επάγγελμα του ιστορικού τέχνης; Νομίζω ότι αυτό που με έχει βοηθήσει περισσότερο είναι το ήθος μου και το γεγονός ότι όσα εγχειρήματα έχω αναλάβει φαίνεται να αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα. Για μένα έχει μεγάλη σημασία να εργάζεσαι με αξιοπρέπεια και διαφάνεια. Να ανέρχεσαι χωρίς ανταγωνισμούς εις βάρος των άλλων. Η τέχνη χρειάζεται ανθρώπους που παραμένουν αυθεντικοί, που δεν θυσιάζουν τις αξίες τους για μια πρόσκαιρη προβολή ή οικονομικό όφελος. Αυτό προσπαθώ να κάνω κι εγώ: να προχωρώ σταθερά σε μια πορεία που στηρίζεται στην εμπιστοσύνη και τον αμοιβαίο σεβασμό.
Σας φοβίζει η αποτυχία; Δεν θα έλεγα πως με απασχολεί ιδιαίτερα. Εξάλλου η αποτυχία είναι το τίμημα της επιτυχίας. Όπως έλεγε η Χούμα Ρόχο στο Όλα για την Μητέρα μου του Αλμοδοβάρ: «Η επιτυχία δεν έχει γεύση ούτε μυρωδιά. Και όταν τη συνηθίσεις, είναι σαν να μην υπάρχει». Επομένως αναμφίβολα η επιτυχία προσφέρει στιγμές αναγνώρισης, αλλά είναι η αποτυχία που σε ωθεί να αναμετρηθείς με τα όριά σου και να ξαναβρείς τη δύναμη να συνεχίσεις. Μέσα από την αποτυχία γεννιέται η ανθεκτικότητα, η ταπεινότητα, η αίσθηση ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Και τελικά, πολλές φορές είναι εκείνη που καλλιεργεί μια πιο γνήσια σχέση με την ίδια την πράξη της δημιουργίας.
Τι ετοιμάζετε για το άμεσο μέλλον; Για το 2026 έχω αναλάβει την αναδρομική έκθεση του Άγγελου Ραζή, υπό την αιγίδα του Δήμου Ηρακλείου Αττικής. Παράλληλα, χτίζω συνεργασίες με καλλιτεχνικούς θεσμούς στο εξωτερικό ως καλλιτεχνικός σύμβουλος. Μία από αυτές θα με φέρει στην Arte Fiera της Μπολόνια τον Φεβρουάριο, όπου θα επιμεληθώ την ατομική έκθεση φωτογραφίας του Michele Levis. Αυτό που σίγουρα θα πρέπει να κρατήσετε, είναι ότι για το καλοκαίρι ετοιμάζω ένα φιλόδοξο εγχείρημα στο νησί της Νάξου. Το αφήνω όμως για έκπληξη προς το παρόν.
Από την αναδρομική του Κυριάκου Μορταράκου και τη μεγάλη έκθεση του Δημήτρη Σεβαστάκη στις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες του Κώστα Λάκη και τους καλλιτεχνικούς αλγόριθμους του Τσαρλς Σάντισον
14°
