Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα: Ο Δημήτρης Αντωνίτσης μας ξεναγεί στην έκθεση
Ο γνωστός καλλιτέχνης και επιμελητής σε συνεργασία με τον Νεοϋορκέζο ζωγράφο ετοιμάζει την έκθεση «Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα», στο πλαίσιο της σειράς «Θεϊκοί διάλογοι».
Ο Δημήτρης Αντωνίτσης μιλάει στην Athens Voice για την έκθεση "Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα" που επιμελείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Απομεσήμερο καθημερινής στο Μέγαρο Σταθάτου ανάμεσα σε επαγγελματικές σκάλες, έργα τέχνης που φιγουράρουν σε τοίχους κι άλλα που περιμένουν να βρουν τη θέση τους, η κουβέντα με τον Δημήτρη Αντωνίτση γυρνά διαρκώς στην αγαπημένη του Ύδρα. Στον τόπο που από το 1971 υπήρξε για τον Μπράις Μάρντεν όχι μόνο σταθερός προορισμός αλλά και μια ισχυρή δεξαμενή έμπνευσης·στο ίδιο αυτό νησί του Αργοσαρωνικού που και ο συνομιλητής μου, ο Έλληνας γνωστός εικαστικός και επιμελητής, φοιτητής ακόμα γνώρισε τον Αμερικανό διάσημο καλλιτέχνη.
Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 όταν συναντήθηκαν συμπτωματικά σε ένα πάρτι της Φαιναρέτης Ξύδη, κόρης του διπλωμάτη και ονομαστού κριτικού της τέχνης Αλέξανδρου Ξύδη. Εκείνος, με παράστημα ροκ σταρ, έχοντας πλάι του, «μια ύπαρξη που καταλαμβάνει τον χώρο ενός γαλαξία», τη σύζυγό του, επίσης καλλιτέχνιδα, Έλεν.
«Όταν λίγους μήνες αργότερα πρωτοείδα έργα του στη Ζυρίχη, με ξάφνιασε που αυτός ο τόσο χαμογελαστός και κοινωνικός στο συγκεκριμένο κάλεσμα άνθρωπος είχε την αυστηρότητα μοναχού στη δουλειά του» ομολογεί ο Αντωνίτσης, ο οποίος σε συνεργασία με τον Νεοϋορκέζο ζωγράφο ετοιμάζει την έκθεση «Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα», στο πλαίσιο της σειράς «Θεϊκοί διάλογοι» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. «Η τέχνη του μου έδειξε έναν διαφορετικό δρόμο σε σχέση με την περιρρέουσα αισθητική εκείνης της εποχής. Με συγκινεί η καθαρότητα και η εσωτερική, διεισδυτική ματιά του. Οι ποιότητες στα έργα του που χαρακτηρίζονται από μια φωταύγεια» μου αναφέρει.
Καθώς περιηγούμαστε στη μεγάλη σάλα του ισογείου χαζεύω τα παιχνίδια του με το χρώμα, τις ποιότητες του υλικού και την επιφάνεια πάνω σε κομμάτια μαρμάρου που αναδύονται σαν φωτεινοί ορίζοντες μέσα στο ημίφως. Το HydraView (2011-2012), το μεγαλύτερο δίπτυχο που έχει ζωγραφίσει σε μάρμαρο και για αρκετά χρόνια κοσμούσε το ιστορικό αρχοντικό της οικογένειας Μπουντούρη στο Αυλάκι της Ύδρας, το Helen’simmediately που δούλεψε πάνω σε ναξιώτικο μάρμαρο με μαύρο βένι και κέρδισε την γυναίκα του με την πρώτη ματιά, τις ασπρόμαυρες «χαρτογραφήσεις» στις τρεις πρόσφατης εσοδείας δημιουργίες που έγιναν για την έκθεση. Ξεφεύγοντας από τον γνωστό κάνναβο του εικαστικού του λεξιλογίου, προσέγγισε τη ζωγραφική στο μάρμαρο ως «ατύχημα που αποκτά μορφή». «Ανακαλύπτει πιο ελεύθερες δομές, πιο άναρχες, που αργότερα θα τον οδηγήσουν σε πιο καλλιγραφικές θεωρήσεις. Η ανακάλυψη ενός διαφορετικού τρόπου δράσης παρεισφρέει στην αυστηρότητα της προηγούμενης δουλειάς. Ειδικά στα επιζωγραφισμένα μάρμαρα, ο ουσιώδης πυρήνας, στο να τα αποκωδικοποιήσεις, είναι να μάθεις πώς παρατηρεί ο καλλιτέχνης» λέει ο συνομιλητής μου και μου επισημαίνει την αγάπη του 84χρονου δημιουργού για το μικρό και το ασήμαντο, τις σημειώσεις με μαρκαδόρο του επιστάτη του στο υλικό που προτίμησε να αφήσει να αχνοφαίνονται, «το λάθος που μπορεί να γεννήσει κάτι εξαιρετικό».
Ο Μάρντεν μετρά πλέον έξι δεκαετίες καλλιτεχνικής πορείας. Στο βιογραφικό του διαβάζεις ότι σπούδασε στο Γέιλ με τον Άλεξ Κατζ και τον Τζον Σούλερ, τη δεκαετία του ’60 μελέτησε το έργο του Τζάσπερ Τζονς ενώ διατέλεσε και βοηθός στο στούντιο του Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ. Η διαδρομή του, ταυτισμένη με την χειρονομιακή απλότητα, περιλαμβάνει ένα corpus δημιουργίας στο οποίο συνυπάρχουν οι διαγραμματικές αποτυπώσεις του μινιμαλισμού, ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός, στοιχεία από την αρχαία καλλιγραφία και την ποίηση.
Η καθαρότητα του υδραίικου τοπίου και η επαφή με το ελληνικό φως τον επηρεάζει βαθιά. Παρατηρεί τους αρμούς στις πέτρινες μάντρες, τις σκιάσεις στα βράχια, τους κυματισμούς της θάλασσας· όλο αυτό το σύμπαν, που κάτω από τον εκτυφλωτικό ήλιο του καλοκαιριού θαρρείς εξαϋλώνεται, δεν διαφεύγει της προσοχής του. «Μου αρέσει σαν ιδέα να συνδυάζω ακραίες καταστάσεις, το φωτεινότερο φως και το σκοτεινότερο σκοτάδι. Αλλά να το κάνω έτσι ώστε πάντοτε να προκύπτει χρώμα» έχει πει ο ίδιος.
"Brice Marden και ελληνική αρχαιότητα": μαρμάρινη πρωτοκυκλαδική φιάλη με ίχνη ερυθρού χρώματος από τη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
«Η έκθεση θέλει να αναδείξει το εσωτερικό της ματιάς του καλλιτέχνη που δεν περιορίζεται σε έναν εξευγενισμένο μινιμαλισμό αλλά προωθείται προς το υπερβατικό. Θα ήθελα ο επισκέπτης να τη βιώσει ως μια ροή τόσο σε ένα αρχαιοελληνικό συνεχές όσο και σε αυτό του μινιμαλισμού» υπογραμμίζει ο Αντωνίτσης και θυμάται τις πολυκαιρισμένες, κιτρινισμένες πια καρτ ποστάλ με αρχαία γλυπτά που ο καλλιτέχνης κρατά ακόμα και σήμερα σε ένα ντουλάπι πλάι στο κρεβάτι του στην Ύδρα. «Στην έκθεση αυτή επιχείρησα να αντιστρέ ψω τους όρους του “ντουλαπιού” με τις αρχαιοελληνικές αναφορές του Μάρντεν: Το Μέγαρο Σταθάτου γίνεται το “ντουλάπι” όπου τοποθετώ και φυλάω τα έργα ενός από τους μεγαλύτερους εν ζωή μινιμαλιστές».
Από τις 20 Μαϊου έως τις 29 Αυγούστου στους δύο ορόφους του κολωνακιώτικου αρχοντικού θα παρουσιάζονται 44 έργα του (ζωγραφικοί πίνακες, σχέδια, κολάζ και σημειωματάρια) σε συνομιλία με 16 εκθέματα από τις συλλογές κυκλαδικής, κυπριακής και αρχαίας ελληνικής τέχνης του μουσείου. Η διάρθρωση των ενοτήτων βασίστηκε στη χρήση των υλικών, ενώ το χρώμα, η επιφάνεια, οι ζωγραφικές χαράξεις και το φως έγιναν η πυξίδα του επιμελητή στον διάλογο που επιχειρεί μεταξύ αρχαίων και σύγχρονων έργων. «Είμαι βέβαιος ότι οι δημιουργοί των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων είχαν έρθει σε επαφή με το αόρατο και το υπερβατικό, έτσι ακριβώς όπως λειτουργεί ο Μάρντεν: ανασυντάσσοντας ζωγραφικά ορατές και αόρατες μορφές παρατήρησης και σκέψης. Ο ίδιος άλλωστε έχει πει: “Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι σε θέση να εστιάζει… και όταν κάποιος έχει εστιάσει ολοκληρωτικά, βρίσκεται παρών χωρίς να είναι εστιασμένος”».
Στον πρώτο όροφο, στο GroveAddenda (Delphi),σαν μια dada χειρονομία, ένα φυλλαράκι ελιάς από τον πανάρχαιο ελαιώνα της Φωκίδας αποκαλύπτεται κολλημένο πάνω σε ένα φύλλο χαρτιού, έχοντας πλάι του ένα ελληνιστικό στεφάνι με χρυσά φύλλα βελανιδιάς. Λίγα βήματα πιο πέρα, οκτώ σχέδια από τη σειρά WaterHydra (1975), τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά, και το AnotherHydraRockery (2011) απηχούν τον συντονισμό του ζωγράφου με τους κυματισμούς του Αργοσαρωνικού και το βραχώδες νησιωτικό τοπίο συνομιλώντας με τις χαράξεις των αρχαίων τεχνιτών σε πρωτοκυκλαδικές πυξίδες και πήλινα τηγανόσχημα σκεύη.
Οι ελαιογραφίες Thira Souvenir και ένα άτιτλο έργο του 1976 έρχονται στις επόμενες αίθουσες να αναδείξουν το βλέμμα του σε λεπτομέρειες του δομημένου περιβάλλοντος, ως γεωμετρικές σπουδές στον τρόπο που οι Υδραίοι κουφώνουν τις πόρτες και τα παράθυρά τους αλλά και στο ξύλινο καπάκι της στέρνας από το πρώτο σπίτι που απέκτησε το ζευγάρι στο νησί. «Μου αρέσει η ιδέα ενός αμφίσημου χρώματος, όπως ένα γκρίζο που γράφει σαν να ήταν χρώμα. Το τελευταίο πράγμα που έχω για να πιαστώ είναι η αφαίρεση ως κάτι το αμφίσημο, όπως π.χ. ο χώρος. Και σκέφτηκα να συντονιστώ με αυτό, φτιάχνοντας ένα χρώμα που να μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους» δήλωνε ο Μάρντεν για το χαρακτηριστικό γκρίζο που χρησιμοποιεί έχοντας έρθει συχνά αντιμέτωπος με αυτό το χρώμα στο νησί.
Στο κλείσιμο της εκθεσιακής διαδρομής, βρίσκουμε τα κολάζ από την ενότητα SouvenirsdeGrece, στα οποία καρτ ποστάλ με αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά θέματα συνδυάζονται με κάνναβους ή συμπαγή ορθογώνια σχήματα από γραφίτη. Το μαρμάρινο ειδώλιο της πρωτοκυκλαδικής περιόδου που εκτίθεται στον ίδιο χώρο, στη ροτόντα, φαντάζει αναμενόμενη επιλογή, ενώ σε προθήκη παρουσιάζονται και οκτώ σημειωματάρια από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 που ο καλλιτέχνης έφερε στα ταξίδια του για να καταγράφει εικόνες αλλά και τις αναζητήσεις του σχετικά με το πώς να μεταφράσει τα στοιχεία του τοπίου με το δικό του εικαστικό λεξιλόγιο.
Όσο για το πιο «ασυνήθιστο» ή «απρόβλεπτο» ως προς την επιλογή υλικού έργο της έκθεσης; Ο επιμελητής δείχνει χωρίς δεύτερη σκέψη το LingamonEucalyptus του 1992, ένα σχέδιο με μελάνι σε φλοιό κορμού ευκαλύπτου, από αυτούς που βρίσκει κανείς στο διάσελο μεταξύ Βλυχού και Κιάφας. «Εδώ φαίνεται η σαμανιστική (προ)διάθεση του καλλιτέχνη που για να φτάσει στις καθαρές, αφηρημένες ιδέες χρειάζεται την επέμβαση ενός γόνιμου οραματισμού. Το Lingam (ο όρος παραπέμπει στον φαλλό) διαλέγεται με ένα αγαλματίδιο του Σειληνού με ιδιαίτερη στοχαστική ματιά από το 530 π.Χ. Αμφότερα όργανα της ψυχής και της μεταμόρφωσης».
