Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, γιατί σε ενδιαφέρει η ευαλωτότητα;

Ένα χειμωνιάτικο «δάσος» έχει ξεφυτρώσει αυτό το διάστημα στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Δέντρα γυμνά από φύλλα και συννεφιασμένοι ουρανοί συνομιλούν με εικόνες από ακύμαντες θάλασσες προσκαλώντας μας σε «μια επιστροφή στα ουσιώδη, στην πηγή, στην πρωτόγονη γνώση» σύμφωνα με την δημιουργό της εγκατάστασης Αλεξάνδρα Αθανασιάδη. «Παιδί» της ενδοσκόπησης που έφερε ο εγκλεισμός λόγω πανδημίας, η νέα δουλειά της γνωστής καλλιτέχνιδας εκφράζει την ανησυχία της για την κληρονομιά που αφήνουμε στον πλανήτη και τη βαθιά της νοσταλγία για «την αγνότητα που χάθηκε». Και αποτελεί μόνο το ξεκίνημα σε μια ιδιαίτερα δραστήρια χρονιά που τη βρίσκει αυτή τη στιγμή ξανά στο ατελιέ να καταπιάνεται με νέα έργα αλλά και να ενορχηστρώνει την οργάνωση της αναδρομικής της έκθεσης που θα παρουσιαστεί το καλοκαίρι στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή στην Άνδρο.

Μέσα στον κύκλο του «Dreamscape», που δεσπόζει στην γνωστή αίθουσα τέχνης στο Κολωνάκι, μου λέει πως νιώθει βαθιά προστασία χωρίς περιορισμούς. «Μια ήρεμη στοχαστική ενέργεια στραμμένη προς τα μέσα, στον πυρήνα ενός σιωπηλού τόπου που μας προσκαλεί σε διαλογισμό. Είναι μια κατάδυση και μια ανάδυση στο συλλογικό υποσυνείδητο. Μια επιστροφή σε εικόνες και αισθήματα που είναι οικεία σε όλους μας. Που ήταν εκεί από την πρώτη μέρα. Εξιδανικευμένες εικόνες που αφήνουν το νου ελεύθερο να προσεγγίσει άλλα επίπεδα συνείδησης και συναισθηματικής ισορροπίας».

Μεταξύ φανταστικής θαλασσογραφίας και χειμερινού τοπίου, η εγκατάστασή της αναδίδει σίγουρα μια μελαγχολία. «Έχει την άμεση οικειότητα των αρχέτυπων –δένδρο, πέτρα, αέρας, νερό» μου διευκρινίζει. «Μεταφέρει την ουσία της ανέγγιχτης φύσης, εκείνης που παραμένει αλώβητη από τις καταστροφές που προκαλεί η ανθρωπότητα. Είναι μια εικόνα που έχω στο μυαλό μου πάνω από τριάντα χρόνια και η οποία επανήλθε την περίοδο της καραντίνας. Δίνει μια αίσθηση διαστολής που επεκτείνεται προς τα πάνω, βυθίζεται προς τα κάτω ή κυματίζει προς τα έξω ελεύθερη από όρια».

Εικονογραφείς ένα επίμονο όνειρο, λοιπόν. Τι ρόλο παίζουν τα όνειρα στη ζωή και τα έργα σου;

Τα όνειρα για μένα είναι πολύ σημαντικά. Είναι η συνομιλία σου με το δικό σου και το συλλογικό υποσυνείδητο. Από εκεί συχνά ανασύρω εικόνες συμβολικές και αναγνωρίσιμες.

Η συγκεκριμένη δουλειά γεννήθηκε κατά την περίοδο της καραντίνας. Πώς βίωσες, αλήθεια, όλη αυτή τη συνθήκη και τι θεωρείς ότι μας αφήνει;

Την εποχή της καραντίνας αυτό το αρχέτυπο τοπίο, αποκομμένο από τον χρόνο, επανήλθε στο μυαλό μου. Ήταν εποχή φόβου, άγχους και μοναξιάς. Σαν να σταμάτησε ο χρόνος και ο χειμώνας ήταν ατελείωτος. Χρειάστηκε να γυρίσω πίσω στις ρίζες και στα ουσιώδη και να επαναπροσδιορίσω τι και ποιοι είναι σημαντικοί στη ζωή μου.

Και το σχόλιό σου για το περιβάλλον μέσα από αυτή την έκθεση;

Ανησυχώ για το περιβάλλον και τώρα, με αυτά που γίνονται στην Ουκρανία, ανησυχώ για το μέλλον του πλανήτη όχι μόνο περιβαλλοντολογικά αλλά από άποψη ελευθεριών και επιβίωσης. Ελπίζω η εγκατάσταση στη γκαλερί Ζουμπουλάκη να προσφέρει μια αίσθηση ηρεμίας και προστασίας σε μια εποχή που όλα είναι αβέβαια και η βία διάσπαρτη. Να θυμίσει ότι η βόλτα στην ανέγγιχτη φύση είναι δυνατή και μόνο με το μυαλό μας.

Η έννοια της προστασίας επανέρχεται στη δουλειά σου –θυμάμαι παλιότερα και τους γλυπτούς σου θώρακες. Είναι η παρηγορητική διάσταση της τέχνης που υπερέχει για σένα;

Με ενδιαφέρει πάντα το ευάλωτο στοιχείο. Πολύ συχνά αντιπαραθέτω φόρμες εξιδανικευμένες και δυνατές με υλικά φθαρμένα και ταλαιπωρημένα. Υπάρχει ένα κομμάτι μικρού καθημερινού ηρωισμού στη ζωή το οποίο με συγκινεί. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια κόντρα στις πολλές καθημερινές δυσκολίες. Οι θώρακες ξεκίνησαν σε μια εποχή που ήμουνα κλεισμένη και απομονωμένη αλλά σταδιακά άρχισα να τους ανοίγω και να τους παρουσιάζω πιο ευάλωτους, πιο ευαίσθητους στην επικοινωνία, χωρίς όμως να χάνουν τη δύναμή τους. Καμιά φορά είναι ένδειξη δύναμης να δείχνεις τις αδυναμίες σου. Πιστεύω ότι μόνο όταν αφήσεις τον εαυτό σου να ανοίξει μπορείς να  επικοινωνήσεις ουσιαστικά με τους άλλους.

Τι είναι, αλήθεια, η τέχνη για σένα; Πώς και γιατί μπήκε και έμεινε στη ζωή σου;

Η τέχνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου. Από μικρή ζωγράφιζα στο πάτωμα δίπλα στον πατέρα μου και πάντα ετοίμαζα εικαστικά αντικείμενα στον ελεύθερο χρόνο μου. Νόμιζα ότι όλοι οι άνθρωποι ήταν έτσι γιατί δεν μπορούσα να φανταστώ να μην υπάρχει στη ζωή μου.

Κοιτώντας συνολικά την καλλιτεχνική διαδρομή σου, από πού θα έλεγες ότι αντλείς έμπνευση; Έρχεται από τα υλικά που βρίσκεις στη φύση και με τα οποία δημιουργείς τα γλυπτά σου; Συχνά βουτάς στη δεξαμενή του αρχέτυπου δουλεύοντας πάνω σε διαχρονικές έννοιες, στοιχεία και σύμβολα.

Μου αρέσει να μαζεύω τα υλικά μου από την φύση και αυτά με τη σειρά τους έχουν κάποια ιστορία να πούνε. Προσπαθώ να την ακούσω και να την ενσωματώσω μέσα σε κάτι πιο μεγάλο και ολοκληρωμένο. Είμαι παρατηρητική και κάθε υλικό έχει και μια αισθητική διαδρομή που για μένα είναι άμεσα αναγνωρίσιμη. Μου αρέσει που μέσα στο τελειωμένο έργο εμπεριέχεται η ιστορία και η αισθητική παρότρυνση των υλικών. Πολλά από τα έργα μου χτίζονται από επί μέρους θραύσματα που συνενώνονται και δημιουργούν ένα νέο σύνολο. Σιγά σιγά, όπως χτίζεται η προσωπικότητά μας με αυτά που μας σημαδεύουν και μας χαρακτηρίζουν, ξεχωριστά μεταξύ τους που δημιουργούν ένα ολοκληρωμένο άνθρωπο.

Πού σε συναντά η ιδέα για τα έργα που σκέφτεσαι να δημιουργήσεις; Βάλε μας στην «κουζίνα» σου ως καλλιτέχνη. 

Πέφτω μέσα στο έργο στην αρχή με μεγάλη ενέργεια και χωρίς πολύ σκέψη. Βουτάω στο υποσυνείδητο χωρίς χειραγώγηση και δημιουργώ. Μετά κάνω ένα βήμα πίσω, αλλάζω ταχύτητα και αντιδρώ σε αυτό που έχω φτιάξει. Τροποποιώ, κρίνω, συμπληρώνω, αφαιρώ και προσθέτω. Συχνά παίρνω το πρώτο έναυσμα από τα υλικά όπου, αν αναγνωρίζω κάτι φευγαλέα, τρέχω να το πιάσω πριν φύγει.

Σε έχουμε στο μυαλό μας κατά βάση ως γλύπτρια, ωστόσο δεν εκφράζεσαι αποκλειστικά και μόνο έτσι. Ποιο νιώθεις πιο «δικό» σου από τα καλλιτεχνικά μέσα με τα οποία εκφράζεσαι; -αυτό που σου επιτρέπει να ξεδιπλώσεις πληρέστερα το εικαστικό σου όραμα;

Ο τρόπος που δημιουργώ βγαίνει οργανικά. Με ενδιαφέρουν όλα τα εικαστικά μέσα στην υλοποίηση μιας εικόνας. Παρ’ ότι η πιο γνωστή δουλειά μου είναι η γλυπτική, χρησιμοποιώ πολλούς διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. Σου θυμίζω ότι η πρώτη μου έκθεση δεν είχε καθόλου γλυπτά. Κάθε έργο από ένα σημείο και μετά έχει οντότητα και σε καθοδηγεί και θέλει τον δικό του χρόνο για να ολοκληρωθεί. Ξέρει αυτό πότε είναι τελειωμένο. Για παράδειγμα η εγκατάσταση στην γκαλερί Ζουμπουλάκη είναι εικόνα που είχα στο νου μου τριάντα χρόνια. Ήρθε η ώρα της και ολοκληρώθηκε όταν ήταν έτοιμη. Γι’ αυτό δουλεύω πολλά έργα συγχρόνως. Έτσι προσπαθώ να τα κρατήσω φρέσκα και να μην τους επιβάλω το δικό μου χρονοδιάγραμμα.

Μια τυπική μου μέρα μπορεί να έχει χυτήριο, φωτογραφία, κολάζ, χειροποίητο χαρτί, ηλεκτροκολλητή, χαρακτικά και πάντα χρόνο να βγάλω βόλτα τα σκυλιά. Μου λείπει που δεν ασχολούμαι με τον μοντέρνο χορό που είναι μεγάλο μου πάθος και που παλιότερα στη Νέα Υόρκη έκανα και σκηνικά. Στην Ελλάδα έχω κάνει σκηνικά μόνο δύο φορές. Όνειρό μου θα ήταν να συνεργαστώ με τον Δημήτρη Παπαιωάννου. Έχω κάνει και εργαστήρια με παιδιά νηπιαγωγείου και δημοτικού με άχρηστα και ανακυκλώσιμα υλικά για να τα ευαισθητοποιήσω. Δεν παύω να εκπλήσσομαι με τη δημιουργικότητα και την εικαστική ευαισθησία των παιδιών  και καμιά φορά θέλω να παρακαλέσω τους γονείς να τα αφήσουν ελεύθερα να δημιουργήσουν.

Έχω την τύχη να έχω πολλούς και καλούς συνεργάτες που με βοηθούν να υλοποιώ τα όνειρά μου, όπως ο φίλος μου και επιμελητής εκθέσεων Joseph Tupay.

Σε παλιότερη συζήτησή μας μου είχες αναφέρει πόσο σε είχε εντυπωσιάσει, όταν ήσουν μικρή, ένας Κούρος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και αργότερα η δουλειά του Χένρι Μουρ και του Τζακομέτι.

Με έχουν επηρεάσει πολλοί διαφορετικοί καλλιτέχνες και σχολές αλλά και οι ρίζες μου, η αρχαία Ελλάδα. Η μνημειακή διάσταση, η ηρεμία, η αρμονία του σωματικού ιδεώδους. Είμαι πολύ τυχερή και θα είμαι πάντα ευγνώμων στον καθηγητή Πέτρο Θέμελη που μου έδωσε την ευκαιρία να εκθέσω δουλειά μου στον αρχαιολογικό χώρο της Μεσσήνης. Παράλληλα, η Ζωφόρος του Παρθενώνα, ο Ποσειδώνας και ο Κούρος στο Αρχαιολογικό Μουσείο, τα σπήλαια του Λασκώ, η ασιατική τέχνη στο Musee Guimet, σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Μιχάηλ Άγγελου, κολάζ του Ενγκρ, γλυπτά θραύσματα του Ροντέν και της Καμίλ Κλοντέλ. Είναι καλλιτέχνες που δεν μπορείς να μη θαυμάσεις και υπάρχουν πολλοί ακόμα που δεν ανέφερα. Είναι και αυτοί όλοι εκφραστές του συλλογικού μας υποσυνείδητου. Ο Χένρι Μουρ, τον οποίο είχα τη μεγάλη τύχη να γνωρίσω στο εργαστήριό του στα δεκαοκτώ μου, αποτελεί μεγάλη επιρροή. Το έργο «Development of a bottle in space» του Μποτσιόνι με ενέπνευσε για το «Constructed dog» μου. Ο Πικάσο και ο Μπρακ με τις σπασμένες κυβιστικές φόρμες. Ο Φραντσέσκο Κλεμέντε με τα καταπληκτικά αυτοπορτρέτα του και τα ονειρικά του έργα. Γνώρισα τον Ζαν-Μισέλ Μπασκιά στο εργαστήριό του και τον θαύμασα για την ενέργειά του και την ελευθερία της γραμμής του. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον αγαπημένο μου για πάντα Αλμπέρτο Τζιακομέτι. Θα μπορούσα να μιλήσω και για πολλούς άλλους γιατί όλοι έχουν δώσει κάτι, άλλοι μεγάλο, άλλοι μικρό και πολλοί πράγματα που μεγαλώνουν στο μυαλό μας σιγά σιγά.

Τι άλλο δουλεύεις αυτό το διάστημα;

Αυτή την εποχή, καθώς παρουσιάζω την εγκατάσταση «Dreamscape» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη, το εργαστήριό μου είναι σχεδόν άδειο και αυτό πάντα με σπρώχνει να ξεκινήσω κάτι καινούργιο. Παρ’ όλα αυτά έχω πάρα πολύ δουλειά γιατί ετοιμάζω την αναδρομική μου έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο φέτος το καλοκαίρι (2 Ιουλίου-2 Οκτωβρίου 2022). Θα παρουσιάσω για πρώτη φορά πολλά έργα μου που βρίσκονται σε συλλογές στην Αγγλία, την Αμερική και τη Γαλλία και είχαν την καλοσύνη να μου τα δανείσουν. Έτσι θα προσπαθήσω να δώσω μια αντιπροσωπευτική εικόνα της πορείας μου μέσα στα χρόνια.

«Κάθε σύνθεσή μου επιδιώκει μια μορφή πληρότητας μέσα στο χώρο» μου είχες πει παλιότερα. Ως άνθρωπος νιώθεις ότι προσεγγίζεις μια κάποια πληρότητα μέσα στον κόσμο μας; Και πώς βλέπεις, αλήθεια, τις μέρες που ζούμε;

Είμαι συγκλονισμένη με αυτά που γίνονται. Είμαι κατά της βίας σε όλες τις μορφές της. Είμαστε ένα σύνολο που αποτελείται από πολλά θραύσματα και δεν μπορεί να υπάρχει τόσο πόνος και θάνατος και να μην επηρεάσει το σύνολο. Η καρδιά μου είναι με αυτούς που τώρα υποφέρουν.