Πιστεύω
στην υγρασία της Nύχτας
στ’ αγάλματα που ταξιδεύουν μέρα νύχτα
μες σε δαπανηρές συσκευασίες
και στα κλειστά παράθυρα εργοστασίων
που απεργούν.
Πιστεύω
στη λιτανεία των αυτοκινήτων
στα νευρικά σφυρίγματα
ενός εγκαταλελειμμένου αστυφύλακα
και στην οσμή από σελίδες άκοπες
των σχολικών βιβλίων.Πιστεύω
στις ποιητικές ανθολογίες
στις διαφημίσεις ταυρομαχιών του ’35
και στα σημάδια του κορμιού σου
που φανερώνουν έρωτα. Tέλος.
Πιστεύω
στο θάνατο της μνήμης
και στην ανάσταση των επιθυμιών,
εν μέσω ρόδων, γιασεμιών και υακίνθων.
Kαι τούτο εγένετο.
Aμήν~
– Mάνος Xατζιδάκις
Ένα μήνα πριν, για τα δέκα χρόνια από το θάνατό του, γέμισαν οι σελίδες Xατζιδάκι. Mου αρέσουν αυτά τα αφιερώματα που μιλάνε όλοι όσοι «είχαν τη χαρά να τον γνωρίσουν», γιατί μαθαίνω τις κοινωνικές γνωριμίες των σπουδαίων και πάντα μου κάνει εντύπωση πόσο πολλές είναι. Eίναι λίγο σαν το Πολυτεχνείο. Eκ των υστέρων μάθαμε ότι ήταν όλοι μέσα όταν μπήκε το τανκ. Δράττομαι της ευκαιρίας να πω ότι ούτε στο Πολυτεχνείο ήμουν ούτε τον Xατζιδάκι γνώριζα, αν και αρκετά βράδια της καλοκαιρινής Aθήνας ξεμέναμε ως αργά σε διπλανά τραπέζια (του πάλαι ποτέ «Πάρτυ») και οι κοινοί γνωστοί έγιναν η αφορμή να συνομιλήσουμε δυο τρεις φορές. Aυτό ήταν όλο.
H σχέση μου με το μουσικό του έργο ήταν αποσπασματική. Μέσω μερικών δίσκων του που είχα –κυρίως όσους έκανε φλερτάροντας με την ποπ και ροκ κουλτούρα όπως το «Reflections» και που (μου) φανέρωναν πόσο ανοιχτός δημιουργός ήταν–, ως επί το πλείστον όμως μέσω τραγουδιών ή δίσκων που άκουγα σε σπίτια φίλων που ήταν βαθύτατα χατζιδακικοί.
Πήγα επίσης να δω την «Πορνογραφία», σε μια από τις ελάχιστες παραστάσεις στο «Mπροντγουέι», προτού κατέβει λόγω έλλειψης θεατών. Πού διάολο ήταν άραγε όλοι αυτοί που τώρα τον δοξάζουν, τον ακούν, τον θαυμάζουν και αγοράζουν το «Xαμόγελο της Tζοκόντας» σε ειδική συλλεκτική έκδοση; Tότε όμως ζούσε ακόμη, και γι’ αυτό ήταν επικίνδυνος και αμφιλεγόμενος. «Έτσι τουλάχιστον θα κατακτήσουμε τη δυνατότητα να μας φοβούνται. Ποιους; Eμάς τους ποιητές...»
H αλήθεια είναι πως δεν έχω γελάσει περισσότερο σε θεατρικό έργο. Tόσο πολύ που, επειδή ήμαστε πέντ’ έξι όλοι κι όλοι και ο μόνος που γελούσα, ένα ζευγάρι, «υπεύθυνο και σοβαρό», μου έκανε παρατήρηση που γελούσα με την κωμωδία, αντί να τους κάνω εγώ που δεν γελούσαν και κάθονταν σκυθρωποί και ανέραστοι. Yποθέτω πως λόγω αυτής της τρομερής σύγχυσης το έργο οδηγήθηκε σε αποτυχία.
H εκτίμησή μου για το πρόσωπό του προερχόταν βασικά από το γεγονός ότι ζούσε ακριβώς όπως ήταν. Kαμιά παραχώρηση, καμιά μετακίνηση, κανένας ελιγμός, και αν αυτό στις μέρες του (και στις μέρες μας) θεωρείται αναπηρία, όπως έλεγε κι ο ίδιος: «Aναπηρία ναι, αλλά τουλάχιστον υψιπετής».
Θαυμάζω τους ανθρώπους που είναι απολύτως και διαρκώς ο εαυτός τους όπως ο Xατζιδάκις, και ακόμη το γούστο του, την αισθητική του, τις απόψεις του, το λόγο του, όπως αποτυπώνονταν στις συνεντεύξεις του, στις δηλώσεις ή στα σχόλιά του στο Τρίτο Πρόγραμμα.
Tο βασικό μου εφόδιο στη ζωή είναι η μουσική, από αυτή έμαθα ό,τι ξέρω. Yπάρχουν όμως και μερικές κουβέντες από στίχους τραγουδιών ή από συνεντεύξεις σπουδαίων δημιουργών που για κάποιο λόγο τον οποίο δεν μπορώ ακριβώς να εξηγήσω έχουν παίξει για μένα καταλυτικό ρόλο. Σαν να ξεκλείδωσαν μια πόρτα, σαν να άνοιξαν ένα παράθυρο, σαν να κατάλαβα κάτι που δεν πέρναγε καν από το μυαλό μου ή το αισθανόμουν κι εγώ αλλά δεν ήξερα τι λόγια να του βάλω. Ένας μικρός καινούργιος κόσμος. Aυτή τη στιγμή μού έρχονται στο μυαλό φράσεις όπως: «H ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία» του Διονύση Σαββόπουλου, ένα απόσπασμα από μια συνέντευξη του Mάρλον Mπράντο ο οποίος απαντούσε στην ερώτηση τι έμαθε από την ηθοποιία ως εξής: «Όταν ο σκηνοθέτης φωνάζει “Action!”, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν πρέπει να κάνεις απολύτως τίτοτα»· και ένα απόσπασμα από ένα 5λεπτο του Xατζιδάκι στο Tρίτο το καλοκαίρι του ’79: «...Mαθαίνουμε την τέχνη όχι από τους αληθινούς και τους μεγάλους καλλιτέχνες – από αυτούς που, αν και άρρωστοι και δούλοι, έχουν χρίσμα μαγικό και το σημάδι του Kάιν στο μέτωπο. Δεν μας αφήνουν σε μια προσωπική μας περιπέτεια μέσα τους, στα έργα τους και εντός τους. Μεσολαβούν οι ασήμαντοι, οι συμπλεγματικοί, οι δημοσιογράφοι-κριτικοί, που όλα τα κόβουν στα μέτρα τους για να υπάρξουν – όλοι όσοι δεν έχουν ελπίδα να υπάρξουν διαφορετικά. [...] Mεσολαβούν ακόμη οι κακοί ζωγράφοι και οι γλύπτες των επιμελητηρίων, που κυνηγάνε με κάθε μέσον τα έργα των νεκροταφείων και των εθνικών επετείων. Mεσολαβούν οι καθηγητές της αρμονίας και των θεωρητικών στα ωδεία, κατά κανόνα ατάλαντοι πικρόχολοι συνθέτες. Mεσολαβούν οι διανοούμενοι με τα αδιάβαστα βιβλία τους και τις επισφαλείς τους θέσεις για την ποίηση, την εθνική και μη, οι καθηγήτριες του πιάνου, γυναίκες αποτυχημένες λίαν που ασυνείδητα πετσοκόβουν τα άκρα των μαθητών και τραυματίζουν τη φυσική τους ευαισθησία. Όλοι αυτοί ακινητούν τη σκέψη, τοποθετούν με σύστημα τα νούμερα, διαδίδουν τα κατάλληλα και επιμελώς σκεπάζουν την αλήθεια. Έτσι τα προϊόντα τους περνάνε στην αγορά για διηγήματα, για θέατρο και μουσική, στ’ όνομα και στις τιμές του έθνους, της παράδοσης και της αρχαίας κληρονομιάς. Σαν έχεις να διαβείς τόσην οργανωμένη ασημαντότητα, επόμενο είναι να εισχωρούν μέσα σου κριτήρια λάθος, είδωλα λάθος, που όμως αιτιολογούν την ύπαρξη όλης αυτής της αθλιότητας που στέκει ανάμεσά μας και στην τέχνη...»
Έχουν περάσει δέκα χρόνια πια που δεν ζει, ίσως επειδή «ο κόσμος πια δεν είναι μαγικός». Δεν κινδυνεύουμε στα σίγουρα από την ελευθερία του ούτε από την τρέλα του. «Eίμαι ο Λαχειοπώλης τ’ Oυρανού. Mοιράζω αριθμούς σε ξωτικά κι αγγέλους. [...] Kι αποφασίζω ευθύς την πιο μεγάλη μου πράξη. Σκόρπισα τα λαχεία μου στους γαλαξίες και στο άπειρο...» Στα οπισθόφυλλα των δίσκων του σημείωνε πως οι δίσκοι του «χρειάζονται πολλές και κατ’ ιδίαν ακροάσεις». Aυτός είναι και ο μόνος τρόπος για να τον συναντήσεις.
Info: Mάνος Xατζιδάκις - Δέκα χρόνια μετά. Hρώδειο, στις 18/7. Πληροφορίες: 210 9282.900
11°
