Τεχνολογία & παγκόσμιος πληθυσμός: Πλάθοντας sapiens εδώ και αιώνες 

Το 2022 καταρρίφτηκε ένα πρωτόγνωρο ρεκόρ της ανθρωπότητας. Ύστερα από 300.000 χρόνια παρουσίας μας στη Γη (τόσα υπάρχουμε) ο παγκόσμιος πληθυσμός μας ξεπέρασε πριν λίγες εβδομάδες τα 8 δισεκατομμύρια. Αγγίξαμε ένα μέγεθος αχανές, ασύγκριτα πιο μεγάλο σε σχέση με το πόσοι άνθρωποι ζούσαμε για το μέγιστο μέρος της ιστορίας μας.

Το 10.000 π.Χ. λόγου χάρη ζούσαν μόλις 4 εκατομμύρια homo sapiens σε όλο τον πλανήτη… Λιγότεροι κι απ’ τους κατοίκους μιας σημερινής χώρας όπως είναι η Ελλάδα. Πριν 2.000 έτη, στα χρόνια ας πούμε του Χριστού, υπήρχαν μόλις 190 εκατομμύρια sapiens. Λιγότεροι απ’ τους κατοίκους μιας σημερινής χώρας όπως είναι η Νιγηρία. Τα ίδια μεγέθη ακολούθησαν λίγο-πολύ και μετά· τον 9^ο αιώνα ίσα που ξεπερνούσαμε π.χ. τα 200 εκατομμύρια.

Τον 19^ο αιώνα ωστόσο το είδος μας διογκώθηκε. Έγινε ξαφνικά 1 δισεκατομμύριο. Και σε 200 χρόνια από τότε έφτασε να υπερβαίνει πλέον τα 8 δισεκατομμύρια.

Πρόκειται για μια εκτόξευση αστραπιαία. Αν τα 300.000 αυτά χρόνια μας ήταν μια γραμμή 1m, τα τελευταία 200 έτη θα ήταν μια απειροελάχιστη κουκίδα στο τέλος αυτής της γραμμής που έβλεπε κανείς μόνο με μικροσκόπιο: σε τόσο πυκνό χρόνο γιγαντώθηκε το σώμα της ανθρωπότητας.

Τι δημιούργησε μια τέτοια μεγέθυνση; Τι άλλαξε τόσο τεκτονικά την ανθρώπινη ύπαρξη σε χρόνο “dt”; Η σύντομη απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι η «Τεχνολογία».

Η προηγμένη τεχνολογία της βιομηχανικής επανάστασης που έκανε τότε τα πρώτα βήματα της μεταμόρφωσε συθέμελα τη ζωή μας. Μας έδωσε φαρμακευτική τεχνολογία, εμβόλια, σπίτια από μπετόν, κτίρια με τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, οικονομική ανάπτυξη και πάμπολλες άλλες ανέσεις που δεν είχαμε φανταστεί ως τότε στεριώνοντας ένα περιβάλλον ανεπανάληπτα άνετης υλικής διαβίωσης.        

Το προσδόκιμο όριο ζωής από τότε περίπου διπλασιάστηκε. Απ’ τα 40 χρόνια μάξιμουμ που ήταν έως τον 19 αιώνα (!) τώρα υπερβαίνει τα 70 έτη. Μια 2^η ενήλικη ζωή έχει κατακτηθεί σιωπηρά από το είδος μας. Η παιδική θνησιμότητα μαζί κατακρημνίστηκε. Απ’ το 43% των παιδιών που πέθαιναν πρόωρα το ποσοστό αυτό έπεσε στο 4.5%. Έκτοτε η θαυματουργία της τεχνολογίας αυξάνει ασταμάτητα τον πληθυσμό μας που αναμένεται να ξεπεράσει τα 11 δισεκατομμύρια ως τα τέλη του 21^ου αιώνα.   

Χάρη στην τεχνολογία ζούμε μια συναρπαστική εποχή ως προς την απογείωση του πληθυσμού μας - κάτι που περνά συχνά απαρατήρητο. Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς όμως πώς η αρχαία μυθολογία σκιαγράφησε από νωρίς αυτή τη σημασία της τεχνολογίας (πολύ πριν ασχοληθεί συστηματικά μαζί της η φιλοσοφία π.χ. που άρχισε να την εξετάζει μεθοδικά χιλιάδες χρόνια μετά, μόλις στον 20^ο αιώνα).         

Ο μύθος αναγνώρισε στο πρόσωπο του Προμηθέα, του Τιτάνα που δώρισε στον άνθρωπο την πρώτη του τεχνολογία, τη φωτιά, τον ευεργέτη αλλά και τον ίδιο τον δημιουργό του ανθρώπου («Προμηθεὺς […] ἀνθρώπους πλάσας ἔδωκεν αὐτοῖς καὶ πῦρ», Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 7.1). Το προμηθεϊκό δώρο της τεχνολογίας προσέφερε στον άνθρωπο θαυμαστές δυνάμεις που του επέτρεψαν να οικοδομήσει πολιτείες, τέχνες, επιστήμες και ένα συναρπαστικά νέο φάσμα πραγματικότητας που στέγασε τον βίο του.     

Η προμηθεϊκή φωτιά ήταν μόνο ένα αρχέτυπο που συνόψιζε τη μεγαλειώδη δυναμική της τεχνολογίας. Ένας παλαιολιθικός άνθρωπος με μια φλεγόμενη δάδα π.χ. είχε τη δύναμη να κατακάψει μέσα σε ελάχιστες ώρες ένα δάσος από εχθρικές φυλές άλλων ανθρώπων ή ζωών, προκαλώντας μόνος μεγαλύτερη ζημιά στους εχθρούς του απ’ ό,τι θα προξενούσαν μυριάδες άλλοι sapiens. Η φωτιά ήταν ένα πρελούδιο όσων επρόκειτο να ακολουθήσουν. Ένα σύμβολο της άχαστης δυναμικής του τεχνολογικού σύμπαντος που άρχιζε τότε να αχνοφέγγει.           

Όμως και πάλι. Είναι η δύναμη της τεχνολογίας τέτοια για να πούμε πως και η ύπαρξή μας «πλάθεται» από την τεχνολογία όπως ο μύθος δείχνει; Με τη σημασία που βλέπουμε να έχει στην αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού μας (μια παρατήρηση που δεν βρίσκεται συχνά στα ραντάρ των σχετικών επισημάνσεων), η απάντηση είναι «ναι».           

Η διόγκωση του ανθρώπινου πληθυσμού τα τελευταία 200 χρόνια πηγαίνει παρέα με τη διόγκωση της τεχνολογίας. Η φύση της τεχνολογίας και η φύση του ανθρώπου δείχνουν να έχουν άρρηκτους (και σχετικά αθέατους) μεταξύ τους δεσμούς. Χάρη στη νέα τεχνολογία το είδος μας απέκτησε μέγεθος πελώριο. Τιτάνιο· σαν τους προπάτορές του. Και δείχνει να τρέχει με αυτό προς το κατώφλι ενός εντελώς καινούργιου κόσμου.             

Είναι ενδεικτικό ότι όλη η ιατρική γνώση που διαθέτουμε εκτιμάται πως διπλασιάζεται πια κάθε 1 χρόνο χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία. Το νούμερο μοιάζει υπερβολικό. Ψάχνοντας το διαπίστωσα πως είναι πράγματι λάθος. Η ιατρική μας γνώση δεν διπλασιάζεται πλέον κάθε 1 χρόνο. Διπλασιάζεται κάθε 72… μέρες. Ο ρυθμός διπλασιασμού της ήταν 50 χρόνια το 1950, 7 χρόνια το 1980, 3,5 χρόνια το 2010, και τείνει τώρα στα 0,2 χρόνια.   

Στον βαθμό που αυτό ισχύει, σημαίνει πως ό,τι ιατρική γνώση έχουμε συγκεντρώσει εδώ και πόσες χιλιάδες χρόνια θα έχει διπλασιαστεί στους επόμενους 2,5 μήνες (let that sink in). Με αυτούς τους ρυθμούς σε λίγες δεκαετίες, σε 30 π.χ. χρόνια, η τωρινή βιο-τεχνολογία και η υγεία που έχουμε δεν θα μοιάζουν ξεπερασμένες. Θα μοιάζει πρωτόγονες. Η ψηφιακή επανάσταση επιταχύνει την ιατρική γνώση και εγκυμονεί μια συνθήκη που μεταμορφώνει όχι μόνο τη γνώση μας για τον άνθρωπο – μα και τον ίδιο τον άνθρωπο, και τον παγκόσμιο πληθυσμό του.

Η ιατρική μας γνώση δεν διπλασιάζεται πλέον κάθε 1 χρόνο. Διπλασιάζεται κάθε 72… μέρες. Ο ρυθμός διπλασιασμού της ήταν 50 χρόνια το 1950, 7 χρόνια το 1980, 3,5 χρόνια το 2010, και τείνει τώρα στα 0,2 χρόνια.

Είμαστε στα πρόθυρα ενός άλματος στην φυσική μας εξέλιξη χάρη στην υψηλή τεχνολογία. Η εκτόξευση της ιατρικής τεχνολογίας θα επιτρέψει στον 21^ο αιώνα να ζήσουν άνθρωποι με ισχυρότερες σωματικές και διανοητικές ικανότητες από μας και κάθε άλλη γενιά ανθρώπων που έχει υπάρξει. Στα εργαστήρια της βιοτεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης που τη τροφοδοτεί επωάζεται τώρα μια κοσμογονία λόγω της εκθετικής επιτάχυνσης με την οποία η τεχνολογία καλπάζει.       

Πολλοί φιλόσοφοι της τεχνολογίας (π.χ. οι Ελλύλ, Μπόστρομ) συμφωνούν ότι η τεχνολογία εκτυλίσσεται εκθετικά επισημαίνοντας όμως ότι αυτή η διόγκωση της ίσως να πυροδοτήσει στο εγγύς μέλλον και μια ολική μας καταστροφή. Εύλογα το ενδεχόμενο αυτό υπάρχει. Εκεί βρίσκεται εξάλλου η πρωτόγνωρη απειλή που η ανθρωπότητα εδώ και λίγες μόνο δεκαετίες αντιμετωπίζει: ότι για πρώτη φορά στην πολυχιλιετή ιστορία μας η τεχνολογία τώρα μπορεί να συνθέσει καταστροφές πλανητικού διαμετρήματος – όπως είναι ο πυρηνικός πόλεμος, η κλιματική καταστροφή, ή η απώλεια ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης. 

Μια ολική μας καθίζηση στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας δεν είναι καθόλου απίθανη – όπως δεν είναι όμως και καθόλου βέβαιη. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι η επιτάχυνση της τεχνολογίας προσφέρει πια ανήκουστα παγκόσμια δώρα και ανήκουστους παγκόσμιους κινδύνους που μπορούν να καταστήσουν το ανθρώπινο είδος οριστικά παρελθόν μέσα σε 1 ή 2 αιώνες από σήμερα. Η γιγάντωση του πληθυσμού μας π.χ. μαζί με τα πολύτιμα αγαθά που δίνει (υγεία, μακροζωία, πολλαπλάσια χέρια και μυαλά σε σχέση με το παρελθόν που τρέχουν τον κόσμο πολλαπλάσια πιο γρήγορα από παλιά) φέρνει και μια σειρά από ολικές απειλές (η οικολογική καθίζηση του πλανήτη, η εξουθένωση των φυσικών πόρων όπου στηρίζεται η επιβίωση μας, η υψηλή όξυνση άρα του παγκόσμιου ανταγωνισμού κλπ).     

Η συνθήκη αυτή δεν υπήρχε «πάντοτε». Αντίστροφα, ζούμε τώρα μια κατάσταση εξαίρεσης. Μόνο στον καιρό μας αντιμετωπίζουμε ως ορατό ενδεχόμενο οι αμέσως επόμενες γενιές να είναι και οι τελευταίες γενιές του είδους μας. Η τεχνολογία και η διαχείριση της (με άλλα λόγια η ηθική της τεχνολογίας) γίνεται η πιο μεγάλη έτσι πρόκληση του 21^ου αιώνα.   

Χρειαζόμαστε μια συνείδηση του πόσο αχανείς είναι πια οι τεχνολογικές μας δυνάμεις και πόσο αυτό ευνοεί και απειλεί μαζί την ύπαρξη μας σε τόσα επίπεδα: από το οικολογικό και το πληθυσμιακό μέχρι το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης και της βιοτεχνολογίας. 

Ίσως γι’ αυτό ο προμηθεϊκός μύθος, διακρίνοντας αξιοθαύμαστα πρώιμα τη βαθιά σημασία της τεχνολογίας, την καθρέφτιζε τόσο ως ευεργέτη όσο και ως κίνδυνο για τους ανθρώπους. Το αιώνιο βασανιστήριο όπου ο Τιτάνας Προμηθέας και οι άνθρωποι καταδικάστηκαν από τον Δία όταν ο πρώτος προσέφερε στους δεύτερους το δώρο της φωτιάς, σκιαγραφεί με σοφία και γλαφυρότητα μια προειδοποίηση για τις διαχρονικά ανεπούλωτες πληγές που η τεχνολογία μπορεί να ανοίξει. Μυθική υπόμνηση επίκαιρη όσο στις μέρες μας χτίζουμε ένα κόσμο πρωτόγνωρης τεχνολογίας που μας βγάζει σε ένα πολυπληθή, απάτητο κι εξαιρετικά κρίσιμο για την ύπαρξη μας μονοπάτι.