Οι δύο μεταρρυθμίσεις - τομή του Σταύρου Παπασταύρου

Από την απολιγνιτοποίηση έως την πολεοδομική κωδικοποίηση, ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου, σκιαγραφεί δύο μεγάλες μεταρρυθμίσεις που φιλοδοξεί να αφήσει ως αποτύπωμα στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Σε συνέντευξή του στην ATHENS VOICE, περιγράφει την εθνική στρατηγική για πράσινη ενέργεια, τις συμφωνίες με ενεργειακούς κολοσσούς, την ανάγκη για απλοποιημένους πολεοδομικούς κανόνες και τη φιλοδοξία μιας «πιο καθαρής και οργανωμένης Ελλάδας».

Βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς εκπτώσεις στην προστασία του περιβάλλοντος και τάξη σε ένα πολεοδομικό πλαίσιο που επί χρόνια χαρακτηριζόταν από κανονιστική αταξία: αυτοί είναι οι δύο βασικοί άξονες που θέτει ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, περιγράφοντας την εμπειρία του από τους πρώτους μήνες στο χαρτοφυλάκιο.

Η θέα από το γραφείο του Σταύρου Παπασταύρου, στον 6ο όροφο του κτιρίου της Μεσογείων, λειτουργεί ως αδιάκοπη υπενθύμιση: Μπροστά μας το αθηναϊκό οικοδομικό μωσαϊκό των Αμπελοκήπων και του Γουδή και στο βάθος το πράσινο από το παραπλήσιο πάρκο κι ο Υμηττός. Μιλώντας μας αναφέρεται στη στρατηγική της ενεργειακής μετάβασης, με στόχο την πλήρη απολιγνιτοποίηση έως το 2026 και τη σημαντική αύξηση της συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα, αλλά και στην κοινωνική δυναμική υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας. «Υπάρχει ένα πολύ ισχυρό οικολογικό ρεύμα στη χώρα, που δεν σχετίζεται με κόμματα ή παρατάξεις», τονίζει.

Επιμένει ότι η ενεργειακή και η περιβαλλοντική πολιτική δεν είναι –και δεν πρέπει να είναι– δύο ξεχωριστοί κόσμοι. «Κάποτε ήταν δύο διαφορετικά υπουργεία, αλλά στην πράξη υπάρχει συνέργεια», σημειώνει, τονίζοντας ότι στόχος είναι η οικονομική ανάπτυξη να προχωρά χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον.

Για τον Σταύρο Παπασταύρου, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να παντρέψουμε την οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτό δεν είναι θεωρητικό σχήμα, αλλά βασικός άξονας πολιτικής: η απολιγνιτοποίηση, η άνοδος των ΑΠΕ και οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις ενισχύουν ταυτόχρονα την ενεργειακή αυτάρκεια και τη βιωσιμότητα. Στόχος, λέει, είναι η ανάπτυξη να μην προχωρά εις βάρος της φύσης και η προστασία της φύσης να μη γίνεται τροχοπέδη για την ανάπτυξη.

Η πολεοδομία αποτελεί το δεύτερο μεγάλο στοίχημα: μιλά για την ανάγκη κωδικοποίησης της νομοθεσίας, ώστε να είναι κατανοητή και εφαρμόσιμη χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις. «Μέσα στο 2025 θα έχουμε έναν ενιαίο κώδικα. Όχι λόγια, αλλά πράξεις», δηλώνει.

Το αποτύπωμα Σταύρου Παπασταύρου: Από την απολιγνιτοποίηση στην κωδικοποίηση της πόλη

— Είστε για κάτι παραπάνω από δυόμισι μήνες στο υπουργείο. Έχετε στο μυαλό σας κάποιο παράδειγμα από ευρωπαϊκό κράτος που λειτουργεί ως πρότυπο για την κατεύθυνση που θέλετε να δώσετε;

Πολλά κράτη, ευρωπαϊκά ή μη, εφαρμόζουν καλές πρακτικές, τις οποίες παρακολουθούμε και αξιολογούμε, προσαρμόζοντάς τες στις δικές μας ανάγκες και ιδιαίτερες συνθήκες. Για παράδειγμα, στην Ιρλανδία υπάρχει μόνο ένας φορέας με αρμοδιότητες διαχείρισης υδάτων, ενώ στην Ελλάδα έχουμε περισσότερους από 750. Είναι κάτι που, όχι μόνο μας προβληματίζει, αλλά μας ωθεί να επανεξετάσουμε τη δική μας οργάνωση, με στόχο την αποτελεσματικότερη διαχείριση των υδάτων μας – ένα ζήτημα φλέγον. Αντίστοιχα, σήμερα και η Ελλάδα αποτελεί υπόδειγμα βέλτιστων πρακτικών για άλλες χώρες, ιδιαίτερα στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αλλά και στην προστασία και ανάδειξη της βιοποικιλότητας.

Η χώρα μας είναι από τα πρώτα κράτη-μέλη της ΕΕ που κύρωσαν τη «Συμφωνία υπό τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας σχετικά με τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας» (BBNJ Agreement), ενός συνολικού ρυθμιστικού πλαισίου για την προστασία και βιώσιμη αξιοποίηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας, που αντιπροσωπεύουν τα 2/3 της έκτασης των ωκεανών. Στο πλαίσιο της ΕΕ, και της πρόσφατης συνάντησής μας με τους Ευρωπαίους Επιτρόπους για Κλίμα-Μηδενικούς Ρύπους, κ. Χούκστρα, και για Αλιεία-Ωκεανούς, κ. Καδή, συζητήσαμε, μεταξύ άλλων, πώς θα ανταλλάσσουμε πιο άμεσα τεχνογνωσία, προς όφελος των χωρών μας και της ΕΕ συνολικά.

— Σε συνθήκες ενεργειακής αβεβαιότητας, υπάρχει κίνδυνος να «παγώσει» η πράσινη μετάβαση υπέρ μιας στρατηγικής με LNG και λιγνίτη;

Η απολιγνιτοποίηση είναι δρομολογημένη ανεπιστρεπτί – όχι μόνο για περιβαλλοντικούς λόγους, αλλά και λόγω του υψηλού κόστους του λιγνίτη που τον έχει καταστήσει, πλέον, μη ανταγωνιστικό. Η ΔΕΗ μάλιστα, έχει ανακοινώσει ότι το τελευταίο εργοστάσιο λιγνίτη στην Πτολεμαΐδα κλείνει στο τέλος του 2026. Όσο για το φυσικό αέριο, θεωρούμε ότι θα χρησιμοποιείται για 10-15 χρόνια ακόμη, καθώς είναι το πιο καθαρό από τα ορυκτά καύσιμα, με χαμηλές εκπομπές αερίων. Πιστεύουμε στον ρόλο του φυσικού αερίου μεσοπρόθεσμα, καθώς, για να απεξαρτηθούμε, θα πρέπει να έχουμε εναλλακτικές που δεν παράγουν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Σε κάθε περίπτωση, στη χώρα μας έχουμε ήλιο και άνεμο. Είμαστε πρωτοπόροι στην αξιοποίησή τους και γι’ αυτό καταφέραμε να γίνουμε εξαγωγείς ηλεκτρικής ενέργειας για πρώτη φορά από το 2000. Με τις ΑΠΕ, όχι μόνο εξασφαλίζουμε ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και χαμηλότερες τιμές σε σχέση με άλλες πηγές ενέργειας. Και, ασφαλώς, διερευνούμε τις δυνατότητες ανάπτυξης του τομέα υδρογονανθράκων, με πρόγραμμα και αποφασιστικότητα, ιδιαίτερα καθώς στις μέρες μας έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον διεθνείς πετρελαϊκοί κολοσσοί όπως η Chevron και η Exxon. Αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη επένδυση που οφείλουμε στη χώρα μας και στις επόμενες γενιές.

— Η Ευρώπη συζητά ενεργειακή στρατηγική αυτονομίας. Ποιες κινήσεις κάνει η Ελλάδα; Πώς βλέπετε τον ρόλο της χώρας μας ως προμηθευτή ή κόμβο σταθερότητας για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης;

Η κυβέρνησή μας επιλέγει να αξιοποιήσει τον φυσικό πλούτο της χώρας μας, την αιολική και ηλιακή ενέργεια, ώστε να καλύπτει απρόσκοπτα και όσο το δυνατόν πιο οικονομικά τις ανάγκες μας σε ενέργεια. Ταυτόχρονα, η γεωπολιτική μας θέση σε Νοτιοανατολική Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο ενισχύει τον ρόλο της Ελλάδας ως κόμβου σταθερότητας στην περιοχή. Μόλις προ λίγων ημερών εγκαινιάσαμε την κατασκευή μεγάλης διακλάδωσης του βουλγαρικού δικτύου μεταφοράς φυσικού αερίου, στο πλαίσιο του Κάθετου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (Vertical Corridor), από τον οποίο θα μεταφέρονται αυξανόμενες ποσότητες φυσικού αερίου από τον Νότο στον Βορρά.

Προχωράμε, όπως είπαμε, εντατικά τις έρευνες για υδρογονάνθρακες. Ενισχύουμε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με στόχο, από το 55% του ενεργειακού μας μείγματος που καταλαμβάνουν σήμερα, να φτάσουν το 80% τα επόμενα χρόνια, ως το 2030. Επεκτείνουμε συνεχώς το δίκτυό μας με διασυνδέσεις εντός και εκτός χώρας. Σκεφτείτε ότι το 2019, όσο φυσικό αέριο εισαγόταν στη χώρα καταναλωνόταν εδώ, καθώς ήμασταν απλώς προορισμός. Σήμερα έχουμε γίνει διαμετακομιστικός ενεργειακός κόμβος, με το περισσότερο αέριο να ανακατευθύνεται προς το εξωτερικό. Ως αποτέλεσμα, δυναμώνουμε παράλληλα τη φωνή της Ελλάδας, όσον αφορά την ενέργεια, στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Για παράδειγμα θέσαμε την ΕΕ προ των ευθυνών της, ζητώντας μια ενιαία ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά στην πράξη, αντί για 27 επιμέρους, όχι πραγματικά συνδεδεμένες. Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι προς όφελος των καταναλωτών, καθώς θα εξασφαλίζει ενιαίες τιμές, λιγότερες στρεβλώσεις και μοναδικό σχεδιασμό. Τον Ιούλιο, μάλιστα, θα φιλοξενήσουμε στην Ελλάδα την επετειακή, 20η συνάντηση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ενέργειας – Energy Community, της διάσκεψης Υπουργών Ενέργειας της ΕΕ και 9 γειτονικών υπό ένταξη ή δυνητικά υπό ένταξη χωρών, που σηματοδοτεί την ανάγκη μιας περιφερειακής αγοράς ενέργειας.

— Οι συνομιλίες και η συμφωνία με τη Chevron σηματοδοτούν μια νέα στρατηγική σχέση. Τι ακριβώς ζητάτε από την εταιρεία και τι δεσμεύσεις αναλαμβάνει το ελληνικό Δημόσιο;

Στόχος μας είναι να αναπτυχθεί ο τομέας υδρογονανθράκων στη χώρα μας, ενισχύοντας τόσο την ενεργειακή μας αυτονομία όσο και τη γεωστρατηγική μας ισχύ στην περιοχή. Η Chevron, κορυφαία αμερικανική πολυεθνική, εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον της για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές νότια της Κρήτης, αναγνωρίζει τις ισχυρές ενδείξεις ύπαρξης εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων και επιβεβαιώνει στην πράξη ότι η Ελλάδα ασκεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην ελληνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Το κράτος μας ανέλαβε και προχωρά τάχιστα τη διαδικασία, που αφορά από την αποδοχή του ενδιαφέροντος και τον καθορισμό των συντεταγμένων των θαλάσσιων οικοπέδων, μέχρι την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού, ορισμό αναδόχου και την κύρωση από τη Βουλή. Από τη Chevron αναμένουμε να εμπλακεί με αντίστοιχη συνέπεια και ταχύτητα. Το οφείλουμε στις επόμενες γενιές το να διερευνήσουμε αμέσως αυτή την προοπτική. Είναι στρατηγική επιδίωξή μας μία Ελλάδα ενεργειακά ασφαλής, με τους πόρους, που ενδεχομένως θα προκύπτουν, να αξιοποιούνται προς όφελος όλων των Ελληνίδων και των Ελλήνων.

— Το δασικό περιβάλλον μοιάζει ανοχύρωτο στη συγκυρία της κλιματικής κρίσης. Υπάρχει χρονοδιάγραμμα και έλεγχος εφαρμογής αναφορικά με την πλήρη αποκατάσταση των καμένων περιοχών;

Δεν υπάρχει ούτε μία περιοχή που επλήγη από πυρκαγιά όπου να μην έχει εκτελεστεί και ολοκληρωθεί πλήρες σχέδιο αποκατάστασης. Από τον Έβρο και τη Δαδιά, μέχρι την Πεντέλη, την Πάρνηθα, την Εύβοια και τη Ρόδο. Αναδασώσεις, αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα, με ιδιώτες αναδόχους, ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία και συγχρηματοδοτήσεις, μαζί με δασαρχεία, δασεργάτες και εθελοντές, όλοι οι πόροι μας έχουν διατεθεί στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος και την πρόληψη. Δεν αρκούμαστε μόνο στην ανάκαμψη από τις πυρκαγιές, αλλά προχωρούμε και στην υλοποίηση ορεινών υδρονομικών έργων στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, καθώς και στον Νομό Φθιώτιδας, στοχεύοντας στη μείωση της πλημμυρικής αιχμής και στη συμβολή της αντιπλημμυρικής θωράκισης των ορεινών και των πεδινών.

Στην ίδια κατεύθυνση, έχει ολοκληρωθεί σε ποσοστό 95% η ανάρτηση και σε 90% η κύρωση των δασικών χαρτών όλης της χώρας. Θυμίζω ότι η πρώτη δασική νομοθεσία με την οποία ξεκίνησαν οι δασικοί χάρτες ήταν του 1833, 192 χρόνια πριν! Ακόμη μία εμβληματική δράση είναι τα «απάτητα βουνά», η θεσμοθέτηση Περιοχών Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ), ως ενός από τα εργαλεία περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Οι ΠΑΔ είναι οι χερσαίες περιοχές, με έκταση άνω του 1 τετρ. χιλιομέτρου και απόσταση πάνω από 1 χλμ. από τον πλησιέστερο δρόμο, με πρόσθετους περιορισμούς. Μέχρι τώρα έχουν οριστεί 9 ΠΑΔ: στα Λευκά Όρη και το όρος Δίκτη στην Κρήτη, στο Σάος στη Σαμοθράκη, στον Σμόλικα και την Τύμφη στην Ήπειρο και στα Γρεβενά, στον Ταΰγετο και τον Μαίναλο στην Πελοπόννησο, στο όρος Χατζή στη Θεσσαλία και στα Άγραφα. Όλα τα έργα έχουν συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και εποπτεία, με στόχο την αποτελεσματική προστασία του φυσικού μας πλούτου.

— Η αστική πράσινη ανάπτυξη περιορίζεται σε δενδροφυτεύσεις και πεζοδρόμους. Τι νέο κομίζετε για να αποκτήσει στρατηγική ουσία; Θα προχωρήσουν επιπλέον έργα πράσινων υποδομών στις πόλεις (π.χ. πράσινες στέγες, βιοκλιματικοί δρόμοι);

Με την υλοποίηση έργων αστικής ανάπτυξης, η χώρα μας επιχειρεί να δημιουργήσει πιο ανθρώπινες, λειτουργικές και φιλικές προς το περιβάλλον πόλεις. Μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, υλοποιούμε έργα που ενισχύουν το αστικό πράσινο και βελτιώνουν ουσιαστικά την ποιότητα ζωής των πολιτών. Σε αυτή την κατεύθυνση, έχουν γίνει σημαντικά βήματα σε πράσινες υποδομές, όπως η δημιουργία νέων πάρκων, η αναβάθμιση υφιστάμενων πράσινων χώρων σε πολλές πόλεις στην Ελλάδα, καθώς και σημαντικές αστικές αναπλάσεις που είναι σε εξέλιξη, όπως η διπλή ανάπλαση του Βοτανικού και της Λ. Αλεξάνδρας και η Αθηναϊκή Ριβιέρα.

Αυτές οι επενδύσεις συμβάλλουν στη μείωση της θερμοκρασίας, στη βελτίωση της ατμοσφαιρικής ποιότητας και στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας, ενώ παράλληλα δημιουργούν ευκαιρίες αναψυχής και κοινωνικοποίησης. Επιπλέον, πρόκειται να υλοποιήσουμε και άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην περαιτέρω ενίσχυση του αστικού πρασίνου. Το Πράσινο Ταμείο αναμένεται να προχωρήσει σε πρόσκληση στου Δήμους, για συγκεκριμένες δράσεις αστικής αναζωογόνησης. Παράλληλα, εξετάζουμε την ένταξη στο ΕΣΠΑ ενός προγράμματος για την προώθηση των πράσινων στεγών, που θα συμβάλλει στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και στη μείωση των θερμικών νησίδων στις πόλεις. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η δημιουργία πιο ανθεκτικών και βιώσιμων πόλεων, που μπορούν να ανταποκριθούν και στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτές οι πολιτικές και οι επενδύσεις αποτελούν μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την πράσινη ανάπτυξη των πόλεών μας, που προάγει τη βιωσιμότητα, την καινοτομία και την ποιότητα ζωής των κατοίκων.

— Τι θα θέλετε να αφήσετε πίσω στο Υπουργείο Περιβάλλοντος στο τέλος της θητείας σας;

Θα ήθελα να έχω προσθέσει στις προσπάθειες της κυβέρνησης τις δράσεις εκείνες που θα μας οδηγήσουν, επιτέλους, στην οργάνωση του χώρου σε εθνικό επίπεδο μέσα από τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια, και σε τοπικό και Περιφερειακό επίπεδο μέσα από τα Ειδικά και Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια. Δηλαδή να αποκτήσει τάξη ο χώρος του δομημένου περιβάλλοντος. Επιπλέον, να ολοκληρωθεί η κωδικοποίηση της πολεοδομικής νομοθεσίας και η απλοποίηση των διαδικασιών, καθώς και να θωρακιστεί η προστασία του φυσικού και θαλάσσιου περιβάλλοντος, του πραγματικού πλούτου της πατρίδας μας. Ευελπιστώ δε, οι έρευνες για υδρογονάνθρακες να ευοδωθούν και να μπορέσουμε να αφήσουμε μια παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.