Εθελοντές δασοπυροσβέστες: «Δεν θέλουμε να παραχωρήσουμε ούτε σπιθαμή» στη φωτιά

Σε κάποια από τις πυρκαγιές που είχε πάει να βοηθήσει κατά τη διάρκεια της 17ετούς εμπειρίας του, ο Σιδέρης Κοψαχείλης είδε ένα θέαμα που ακόμα κάνει τη φωνή του να τρέμει όταν το εξιστορεί. Μια γιαγιά 85 ετών κρατούσε με το ένα χέρι το μπαστούνι και με το άλλο έναν τενεκέ με νερό που πετούσε στις φλόγες που «έγλειφαν» το σπίτι της. Ο ίδιος μαζί με άλλους εθελοντές δασοπυροσβέστες κατάφεραν και το έσωσαν. Η ηλικιωμένη τού έσφιξε το χέρι και το φίλησε και ο πρόεδρος του Συλλόγου Πυροπροστασίας Δασών Κορίνθου της υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει την προσπάθεια για «πολλά χρόνια ακόμη».

Το «ευχαριστώ» του κόσμου είναι η μόνη επιβράβευση που παίρνουν εθελοντές όπως αυτοί της Κορίνθου, αλλά και του Συλλόγου Πυροπροστασίας Δασών Λουτρακίου-Περαχώρας. Οι τελευταίοι, με 35 μάχιμα μέλη, κάνουν βάρδιες σε πυροφυλάκια και περιπολούν με 7 οχήματα σε μια περιοχή που εκτείνεται από τον αρχαιολογικό χώρο του Ηρώου μέχρι τον Σχίνο και τη Μαυρόλιμνη και, περνώντας από το βουνό, στο Λουτράκι.

Η δουλειά τους είναι σαν την πρωτοβάθμια φροντίδα για έναν ασθενή: συνήθως είναι οι πρώτοι άνθρωποι που θα δούνε μια πυρκαγιά, θα διασταυρώσουν με τους συναδέλφους τους μέσα σε 10 λεπτά την τοποθεσία και το μέγεθός της, θα επικοινωνήσουν με την Πυροσβεστική για να ενημερώσουν για το συμβάν και να δώσουν μια εκτίμηση κινδύνου και φυσικά θα επέμβουν.

Βέβαια, οι χαρακτηρισμοί «δουλειά» και «συνάδελφοι» είναι κατ’ ευφημισμό: οι άνθρωποι αυτοί είναι εθελοντές, έχουν μια κύρια απασχόληση την οποία πολύ συχνά καλούνται να εγκαταλείψουν όταν το καθήκον καλεί. Πολλοί είναι ελεύθεροι επαγγελματίες, κάποιοι είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι ή απασχολούνται με χειρωνακτικές εργασίες, άλλοι είναι οδηγοί. Αρκετοί είναι εποχικοί πυροσβέστες.

Οι τελευταίοι «σβήνουν φωτιές και στο ρεπό τους», όπως λέει ο Νίκος Κοριατόπουλος, υπεύθυνος επικοινωνίας του Συλλόγου στο Λουτράκι. Ο ίδιος μένει μόνιμα στο Λουτράκι, πηγαίνει για δουλειά σε εταιρεία στο κέντρο της Αθήνας και το απόγευμα πολύ συχνά δεν γυρνάει σπίτι στην οικογένειά του, αλλά πηγαίνει από τα γραφεία του συλλόγου.

«Το κάνω γιατί αγαπώ τον τόπο μου, για να δώσω το παράδειγμα στα παιδιά μου, για να έχω καθαρή τη συνείδησή μου», τονίζει στην ATHENS VOICE. Όπως εξηγεί, η φωτιά του 2019 τον κινητοποίησε: «Έπρεπε να δω το έργο της πυρόσβεσης από κοντά. Γύρισα σπίτι αργά το απόγευμα, μου είχε φύγει η σόλα από το παπούτσι και την είχα δέσει με ένα κορδόνι. Είπα ότι πρέπει να βοηθήσω και εγώ αυτά τα παιδιά».

Οι άοπλοι «στρατιώτες»

Δεν είναι «χθεσινή» υπόθεση οι δασικές πυρκαγιές στην ευρύτερη περιοχή του Λουτρακίου, των Γερανείων και της Κορινθίας. Στον Σχίνο και τη Μαυρόλιμνη οι εθελοντές περιπολούν για να προστατεύσουν τα καμένα, αφού η διαδικασία της φυσικής αναγέννησης χρειάζεται 20 χρόνια και όσο ξανακαίγεται κάτι, τόσο μειώνεται η πιθανότητα να αναγεννηθεί.

Ο Δημήτρης, εθελοντής από τον Σύλλογο Λουτρακίου-Περαχώρας, περιγράφει την πρώτη του εμπειρία με τις φλόγες το 1998 με όρους πολεμικούς: μια χούφτα «άοπλοι στρατιώτες» που έμειναν στο μέτωπο, το οποίο τελικά έσβησε στη θάλασσα. Από τότε ο Τζιμ -όπως τον φώναζαν παλιά οι ντόπιοι- έγινε Δημήτρης, στα καμένα του 1998 υπάρχουν πάλι πεύκα και εκεί που υπήρχαν πεύκα έχει καμένα μετά τις πυρκαγιές του 2021 και του 2023, και οι «άοπλοι στρατιώτες» είναι πια έμπειροι εθελοντές δασοπυροσβέστες, αν και ακόμη μένουν χωρίς «όπλα μάχης».

Εθελοντικές ομάδες σαν αυτές του Λουτρακίου και της Κορίνθου βασίζονται κατά κύριο λόγο σε δικούς τους οικονομικούς πόρους για τα μέσα ατομικής προστασίας (ΜΑΠ), τον εξοπλισμό τους, ακόμα και για τη βενζίνη που καίνε κατά τις περιπολίες τους. Παράλληλα, οι δωρεές από επιχειρήσεις τοπικές ή μεγάλες, ιδρύματα και οργανώσεις έρχονται να «μπαλώσουν» αυτά που η Πολιτεία «δύναται» να καλύψει.

Αρκετές φορές, δε, χάρη στη στήριξη από ιδιώτες ή από τον δικό τους κουμπαρά, οι εθελοντικές ομάδες μπορεί να βρεθούν με καλύτερο εξοπλισμό (πχ. ένα τελευταίας τεχνολογίας όχημα ή καλύτερης ποιότητας κράνη) και από την ίδια την Πυροσβεστική. Σε γενικές γραμμές, όμως, οι ανάγκες είναι συνεχείς και ο αγώνας για την «επιβίωση» διαρκής.

«Είδαμε σε νησί του Ιονίου ομάδα που δεν είχε πυροσβεστικό όχημα, αλλά δρούσε μόνο με χειρωνακτικά εργαλεία και ένα όχημα έργου που ανήκε σε ιδιώτη. Στην Κρήτη μια ομάδα είχε τη βάση της μέσα σε χώρο πάρκινγκ και δεν είχαν καν αρβύλες. Σε νησί του Αιγαίου, λόγω της λειψυδρίας, έπρεπε να πληρώνουν ακόμη και για το νερό που χρησιμοποιούσαν για την κατάσβεση», περιγράφει ο Αντώνης Δούρος, συνεργάτης δασικών προγραμμάτων της WWF Greece.

Πρόγραμμα υποστήριξης εθελοντικών ομάδων δασοπυροπροστασίας

Για να αντιμετωπιστούν φαινόμενα όπως αυτά, το ΜΚΣ Δεσμός, σε συνεργασία με το WWF Ελλάδας και το HIGGS (Higher Incubator Giving Growth & Sustainability), υλοποιούν ένα διετές πρόγραμμα στήριξης των εθελοντικών ομάδων δασοπυροπροστασίας*.

Η πρωτοβουλία, ύψους 650.000 ευρώ, κινείται σε δύο άξονες: την υλική ενίσχυση 50 εθελοντικών ομάδων σε όλη την Ελλάδα (οι οποίες πήραν από 10.000 ευρώ η καθεμία σε εξοπλισμό ανάλογα με τις ανάγκες τους) και την κατάρτιση-εκπαίδευσή τους μέσα από εξειδικευμένα εργαστήρια.

Ο Αντώνης επισκέφτηκε μέσα σε ένα έτος 80 διαφορετικές περιοχές και συμμετείχε στην αξιολόγηση των εθελοντικών ομάδων και την ιεράρχηση των αναγκών τους. Διαπίστωσε ότι έχει αναβαθμιστεί το επίπεδο της εθελοντικής δασοπυρόσβεσης στη χώρα μας, αλλά από την άλλη υπάρχουν ανάγκες για υλικό εξοπλισμό, καθώς και επιθυμία για περισσότερη εκπαίδευση και τεχνογνωσία.

Η αλληλεγγύη μέσα στην ομάδα

Εθελοντής και ο ίδιος, βρέθηκε πρόσφατα στη Θεσσαλία. «Ήθελα να είμαι κομμάτι της συντεταγμένης λύσης», επισημαίνει για τους λόγους που τον ώθησαν στον εθελοντισμό. «Υπάρχει σίγουρα και το στοιχείο της αδρεναλίνης, μετά γίνεται και ένας μικρόκοσμος», προσθέτει.

Το δέσιμο μέσα στην ομάδα αποτυπώνεται στους φόβους και τις χειρότερες στιγμές τους. Για τον Μιχάλη Κανάκη, πρόεδρος του Συλλόγου Πυροπροστασίας Δασών Λουτρακίου-Περαχώρας, αυτός είναι να κινδυνεύσουν τα δικά του άτομα.

Ο έτερος πρόεδρος του Συλλόγου της Κορίνθου, ο Σιδέρης Κοψαχείλης, θυμάται: «Ήμουν οδηγός, οι άνθρωποι που ήταν μαζί μου έσβηναν σε μια χαράδρα. Ξαφνικά πέρασε η φωτιά προς τη μεριά μας και σταμάτησε να κουνιέται η μάνικα, δεν μιλούσαν στον ασύρματο. Τελικά, μετά από λίγα λεπτά, ο σωλήνας κουνήθηκε και πάλι. Πλησίασαν, είδα τα πρόσωπά τους και αγκαλιαστήκαμε».

Η υψηλή κατάρτιση, αλλά και η αλληλεγγύη των εθελοντών δασοπυροσβεστών φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν ασχολούνται αποκλειστικά με τις δασικές πυρκαγιές στην περιοχή τους. Αν και ανήκει στον Σύλλογο του Λουτρακίου, ο Γιάννης Αντωνίου -ένας από τους εποχικούς πυροσβέστες που σβήνει φωτιές και στο ρεπό του- συνέβαλε και στην Πάρνηθα, ενώ λίγο αργότερα βρέθηκε να κάνει αντλήσεις στα Τρίκαλα και άλλα μέλη της ομάδας του να απεγκλωβίζουν κόσμο με βάρκες.

Ανεπαρκής παιδεία και νομικό πλαίσιο

Στα 29 του, ο Γιάννης βγάζει λίγο θυμό και καταλογίζει έλλειψη παιδείας στους ανθρώπους της ηλικίας του που δεν δραστηριοποιούνται με τον εθελοντισμό. Ο Αντώνης Δούρος της WWF προσθέτει ότι υπάρχει κόσμος που εκφράζει σεβασμό όταν μαθαίνει ότι κάποιος είναι εθελοντής, αλλά και «πολλοί που δεν γνωρίζουν τι κάνουν» οι άνθρωποι αυτοί.

Για παράδειγμα, δεν πάνε όλοι οι εθελοντές να σβήσουν τη φωτιά. Ο Νίκος Κοριατόπουλος, πέρα από υπεύθυνος επικοινωνίας του Συλλόγου του Λουτρακίου, ασχολείται με την τροφοδοσία και τα logistics, διατηρεί τα social της ομάδας, επικοινωνεί με χορηγούς, ενίοτε παίρνει και την… τσουγκράνα στο μέτωπο για να αντιμετωπίσει τυχόν αναζωπυρώσεις. Πολλές ομάδες έχουν ελλείψεις σε τέτοιους δευτερεύοντες ρόλους, γεγονός που δυσχεραίνει την αναγνώριση του έργου τους.

«Όταν είναι σε εξέλιξη το συμβάν, έρχεται ο κόσμος, αφήνουνε τρόφιμα, μας υποστηρίζουν στα γραφεία μας. Μετά, λίγοι μένουν. Τον χειμώνα, όταν τελειώνει η αντιπυρική περίοδος, πραγματοποιούμε ενημερωτικές ημερίδες στο κοινό και σε σχολεία, τρέχουμε καμπάνιες για νέα μέλη, ασχολούμαστε με τη συντήρηση του εξοπλισμού και από την άνοιξη προχωρούμε σε θεωρητικές και πρακτικές εκπαιδεύσεις», αναφέρει.

Εκτός από τις ελλείψεις σε εξοπλισμό και ευαισθητοποίηση του κοινού, το έργο των πυροσβεστών σκοντάφτει και στη μη εφαρμογή του νομικού πλαισιού. Ο νόμος του 2021 προέβλεπε σημαντικές πρωτοβουλίες: για πρώτη φορά στην Ελλάδα κατοχυρώθηκε ο ορισμός του εθελοντισμού και του εθελοντή και θεσπίστηκε μητρώο οργανώσεων.

Το τελευταίο, όμως, έχει μείνει στα χαρτιά, όπως αναφέρει στην ATHENS VOICE o Ηλίας Τζηρίτης, συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές του WWF Ελλάς. Τυπικά, υπάρχει το παλιό μητρώο και οι πιστοποιήσεις των εθελοντικών ομάδων με το προηγούμενο νομικό πλαίσιο και ουσιαστικά ισχύει η μεταβατικότητα του νόμου για τη νόμιμη λειτουργία τους. Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούν να πιστοποιηθούν νέες ομάδες.

Για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δασοπυροσβέστες και το διετές πρόγραμμα ενίσχυσής τους, ο κ. Τζηρίτης σημειώνει: «Πηγαίνουν από μόνοι τους με δική τους ευθύνη και εξοπλισμό. Είναι ακάλυπτοι αν πάθουν κάτι κατά την κατάσβεση. Κάποιοι αφήνουν τις δουλειές τους για να πάνε να βοηθήσουν και δεν παίρνουν αποζημίωση, όπως στη Ρουμανία ή την Κύπρο. Ο εξοπλισμός που τους ααρέχουμε τους δίνει ένα πλεονέκτημα λειτουργικό και ηθικό, καθώς ενισχύονται ψυχολογικά και απολαμβάνουν μεγαλύτερη αναγνώριση από το κοινό και τις τοπικές αρχές».

«Δεν παραχωρούμε ούτε σπιθαμή»

Για κάποιους, πάντως, η αναγνώριση δεν είναι το ζητούμενο. «Το κάνω για τα παιδιά μου και τα παιδιά του τόπου μου», δηλώνει ο Σιδέρης Κοψαχείλης. «Ο εθελοντισμός είναι η αγάπη για τον συνάνθρωπο πρώτα απ’ όλα, και μετά για τον φυσικό πλούτο και την περιουσία που χτίστηκε με κόπο», υπογραμμίζει και προσθέτει ότι θα πεισμώνει όσο βλέπει ότι ο κόσμος αδιαφορεί.

«Πρέπει να ξυπνήσει η συνείδηση του κόσμου ήδη από το σπίτι, από την κοινωνία από τα σχολεία. Πρέπει να σταματήσει η νοοτροπία ότι "αν δεν είναι στην πόρτα μου, δεν θα σηκωθώ να βοηθήσω"», σημειώνει ο Νίκος Κοριατόπουλος.

Από τη μεριά του, ο Μιχάλης Κανάκης συμπληρώνει: «Αγαπάω τα βουνά και το δάσος, μεγάλωσα εδώ. Για εμάς δεν είναι ακόμα μια φωτιά, είναι σαν τα εθνικά θέματα. Δεν θέλουμε να παραχωρήσουμε ούτε σπιθαμή».

*Το πρόγραμμα υποστήριξης εθελοντικών ομάδων δασοπυρόσβεσης του ΜΚΣ Δεσμός, σε συνεργασία με το WWF Ελλάς και το HIGGS, υλοποιείται με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αθηνάς Ι. Μαρτίνου, του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της Εθνικής Τράπεζας και θα διαρκέσει έως το 2024.