Κρίση μέσης ηλικίας: Η προέλευση του όρου - Οι millennials παλεύουν με ένα διαφορετικό είδος κρίσης
Εδώ και δεκαετίες ακούμε τον όρο «κρίση μέσης ηλικίας» (mid-life crisis), και τον χρησιμοποιούμε όταν βλέπουμε κάποιον 40άρη ή 50άρη, άνδρα ή γυναίκα, να κάνει πράγματα τα οποία συνήθως δεν συμβαδίζουν με το ποιος είναι στην καθημερινότητά του, βάσει αυτού που γνωρίζουμε βέβαια για εκείνον, πράγματα που μας ξαφνιάζουν και δεν είναι του χαρακτήρα του: αγόρασε ένα ακριβό σπορ αυτοκίνητο, άλλαξε κάτι ριζικό στην εμφάνισή του, έκανε κάτι αυθόρμητο ή επιπόλαιο από το πουθενά.
Υπάρχουν πολλά κλισέ τα οποία συνοδεύουν τον όρο αυτό, και τα έχουμε ακούσει όλα. Τα έχουμε δει όλα σε ταινίες και σειρές και τα έχουμε διαβάσει σε βιβλία και άρθρα. Γελάμε με αυτά πολλές φορές γιατί παρουσιάζονται συνήθως με έναν χιουμοριστικό τρόπο, στην υπερβολή. Τι είναι όμως πραγματικά η κρίση μέσης ηλικίας; Από τι υποκινείται και πού αποδίδεται;
Κρίση μέσης ηλικίας - Πώς τη βιώνουν οι millennials
Ο όρος «γεννήθηκε» το 1965 από τον Καναδό ψυχαναλυτή Έλιοτ Ζακ (Elliot Jacques), ο οποίος εργαζόταν τότε στο Tavistock Institute of Human Relations στο Λονδίνο. Ο Ζακ ήταν γνωστός για τις μελέτες του στις οργανωτικές δομές, εισάγοντας όρους όπως «εταιρική κουλτούρα» σε σύγχρονες συζητήσεις για επαγγελματικές ιεραρχίες και εργασιακές πρακτικές.
Η ιδέα όμως είχε ξεκινήσει να παίρνει μορφή στο μυαλό του Ζακ περισσότερο από μια δεκαετία πριν, το 1952, όταν σε ηλικία 35 ετών διένυε μια περίοδο προσωπικού στοχασμού. Αυτή είχε προκληθεί μετά την ολοκλήρωση των δικών του ψυχαναλυτικών συνεδριών με την ψυχαναλύτρια Μέλανι Κλάιν (Melanie Klein) και διαβάζοντας την «Κόλαση» του Δάντη - μια ποιητική αφήγηση ενός ταξιδιού, στη μέση ηλικία, μέσα στο σκοτάδι και την κατάθλιψη και τελικά έξω από αυτό. Πολλά χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Ζακ έγραψε πως οι όμορφοι στίχοι στην αρχή της «Κόλασης» συνδυάστηκαν με τις δικές του εσωτερικές εμπειρίες της πάλης της μέσης ηλικίας με τη έντονη αίσθηση του νοήματος του προσωπικού θανάτου.
Ενώ, λοιπόν, ο όρος «κρίση μέσης ηλικίας» γεννήθηκε μόλις το 1965, αυτό που πραγματικά αντιπροσώπευε φαίνεται να προϋπήρχε κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Ρομαντικοί ποιητές όπως ο Τζον Κιτς (John Keats) και ο Πέρσι Σέλλεϋ (Percy Shelley), που πέθαναν στα 25 και στα 29, αντίστοιχα, «δίδαξαν» τους αναγνώστες να ποθούν το καλοκαίρι της ζωής με έναν σχεδόν απελπισμένο πόθο. Οι Βικτωριανοί, ίσως διαισθανόμενοι ότι η αυτοκρατορία της Βρετανίας δεν μπορούσε να μείνει για πάντα όπως ήταν, άφησαν αυτόν τον ρομαντικό τρόμο να εισχωρήσει στην τέχνη τους, όπως έγινε στο μυθιστόρημα «Little Dorrit», το 1853, όταν ο 41χρονος Τσαρλς Ντίκενς υποδύεται τον 41χρονο Άρθουρ Κλέναμ, ο οποίος αναλογίζεται και αξιολογεί τη ζωή του, σκεπτόμενος με θλίψη τι έχει κάνει ως τώρα και πόσο λίγο του έχει αποδώσει όλο αυτό.
Μια γενιά αργότερα, στις ΗΠΑ, το μυθιστόρημα του Θίοντορ Ντράιζερ (Theodore Dreiser), το 1900, «Sister Carrie», αφηγείται την ιστορία του Τζορτζ Χάρστγουντ, ενός επιτυχημένου επιχειρηματία του οποίου η ζωή αρχίζει να ξετυλίγεται τη στιγμή που σταματάει να εργάζεται αρκετά για να αμφισβητήσει την πραγματική της αξία. Όλως τυχαίως, αλλά συμπαντικά ίσως όχι και τόσο, το 1965, τη χρονιά που ο Ζακ γεννάει τον όρο «κρίση μέσης ηλικίας», δημοσιεύεται το εκπληκτικό μυθιστόρημα του Έντουαρτ Γούλιαμς, «Stoner», το οποίο είναι ίσως ένα από τα ωραιότερα και πιο στενάχωρα μυθιστορήματα που έχω διαβάσει ποτέ, μια ιστορία για το τι κάνουμε με και πώς χαραμίζουμε τη ζωή μας.
Η έρευνα του Ζακ βασίστηκε σε εμπειρικές μελέτες ιδρυμάτων όπως εργοστάσια, εκκλησίες και νοσοκομεία, αλλά διαμορφώθηκε επίσης από την πρακτική του ως ψυχαναλυτής και από τις θεωρίες του Σίγκμουντ Φρόιντ και της Μέλανι Κλάιν. Όταν ο Ζακ παρουσίασε για πρώτη φορά το δοκίμιό του «θάνατος και η κρίση της μέσης ηλικίας» στη Βρετανική Ψυχαναλυτική Εταιρεία το 1957, η απάντηση ήταν σιωπή, και η εργασία δεν έγινε αποδεκτή από το International Journal of Psycho-Analysis, παρά μόνο οκτώ χρόνια αργότερα.
Στη δημοσιευμένη έκδοση της εργασίας του, η οποία είχε βασιστεί σε μία έρευνα 300 καλλιτεχνών όπως και σε ιστορικά περιστατικών από την κλινική του πρακτική, ο Ζακ ισχυρίστηκε ότι κατά τη διάρκεια των ετών της μέσης ηλικίας, αφού έχουμε ζήσει την πρώτη φάση της ενήλικης ζωής μας, χρειάζεται να προσαρμοστούμε σε ένα νέο σύνολο συνθηκών. Οι υπάρχοντες συνθήκες, οι οποίες επιφέρουν ένα ποσοστό πίεσης, ―η οικογένεια και η εργασία έχουν πια εδραιωθεί, οι γονείς έχουν γεράσει, τα παιδιά είναι στο κατώφλι της ενηλικίωσης― σε συνδυασμό με τις προσωπικές εμπειρίες των ετών που περνάνε από πάνω μας και από μέσα μας, πυροδοτούν επίγνωση της πραγματικότητας του θανάτου: «Το παράδοξο είναι η είσοδος στην ακμή της ζωής, στο στάδιο της εκπλήρωσης, αλλά ταυτόχρονα η ακμή και η εκπλήρωση είναι πια πεπερασμένες. Οθάνατοςφαντάζειμπροστά».
Σύμφωνα με τον Ζακ, εκείνοι που έφτασαν στη μέση ηλικία χωρίς να έχουν εδραιωθεί επιτυχώς όσον αφορά τον γάμο και το επάγγελμα ήταν «κακώς προετοιμασμένοι για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της μέσης ηλικίας». Ως αποτέλεσμα, ήταν πιθανό να εμφανίσουν ένα μέρος ή το σύνολο όλων αυτών των κλισέ, τα οποία συνοψίζονται απλά ως μια απογοήτευση από τη ζωή. Σύμφωνα με εκείνον, η ψυχολογική ανωριμότητα προκαλεί μια καταθλιπτική κρίση γύρω στην ηλικία των 35 ετών, η οποία καλύπτεται από μια μανιακή αποφασιστικότητα να παρεμποδίσει τη γήρανση.
«Οι καταναγκαστικές προσπάθειες, σε πολλούς άνδρες και γυναίκες που φτάνουν στη μέση ηλικία, να παραμείνουν νέοι, η υποχόνδρια ανησυχία για την υγεία και την εμφάνιση, η εμφάνιση σεξουαλικής ασυδοσίας για να αποδειχθεί η νεότητα και η ισχύς, η κενότητα και η έλλειψη γνήσιας απόλαυσης της ζωής και η συχνότητα της θρησκευτικής ανησυχίας, είναι γνωστά πρότυπα. Είναι απόπειρες σε έναν αγώνα με τον χρόνο.»
Στις μεταπολεμικές δεκαετίες, η κρίση της μέσης ηλικίας έγινε κατανοητή με δύο βασικούς τρόπους: πρώτον, ως προς τα στάδια και τις μεταβάσεις της ψυχολογικής ανάπτυξης των ενηλίκων, και δεύτερον, ως προς τον αντίκτυπο των βιολογικών αλλαγών που λαμβάνουν χώρα κατά τη μέση ηλικία.
Στο πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, έχει αλλάξει αρκετά το πώς βιώνουμε την κάθε δεκαετία της ζωής μας και το πώς την αντιλαμβανόμαστε. Αυτό που έχει επίσης αλλάξει, όμως, είναι και οι ηλικίες στις οποίες κάνουμε πράγματα: πότε αλλάζουμε δουλειά, κάνουμε οικογένεια, ταξιδεύουμε, παίρνουμε σύνταξη, σπουδάζουμε, κτλ. Οι ηλικιακές νοητές γραμμές έχουν γίνει λιγότερο ξεκάθαρες και αυστηρές, και η κοινωνία έχει σε ένα βαθμό επιτρέψει την ήπια ταλάντευσή τους.
Αν αναλογιστούμε όμως τα τελευταία 30 χρόνια, έχουν αλλάξει και πολλά άλλα, και ενώ τη δεκαετία του 1980 και του 1990 μια κρίση μέσης ηλικίας σήμαινε την αγορά ενός σπορ αυτοκινήτου, την παρορμητική μετακόμιση σε μια νέα πόλη ή τη λήψη κάποιας άλλης εξαιρετικά ακριβής, αμφισβητήσιμης επιλογής ζωής, η γενιά που τώρα βιώνει τη μέση ηλικία, γνωστή ως millennials, δεν φαίνεται να έχει αυτή την πολυτέλεια. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Thriving Center of Psychology, το 81% των millennials λένε ότι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια κρίση μέσης ηλικίας.
Οι millennials παλεύουν με ένα διαφορετικό είδος κρίσης ―μια κρίση σκοπού, ταυτότητας και δέσμευσης. Ο Στίβεν Φλόιντ, ένας ψυχοθεραπευτής, τους ―μας― περιγράφει ως μια γενιά που φτάνει στα 30 και στα 40 της, κοιτάζει γύρω της και αναλογίζεται την καριέρα που κέρδισαν με κόπο και αναρωτιούνται αν πραγματικά αυτό ήταν όλο, αν το νόημα και το όνειρο ήταν αυτό.
Και όλο αυτό επιβεβαιώνεται με πραγματικούς αριθμούς, καθότι οι millennials βγάζουν περίπου 20% λιγότερα από ό,τι έκαναν οι baby boomers στην ηλικία τους, και το κόστος ζωής είναι τέτοιο που όχι απλά δεν τους επιτρέπει να αγοράσουν ένα σπίτι, αλλά καλά-καλά δεν τους επιτρέπει να αντέξουν οικονομικά το ενοίκιο. Αυτό που μένει, λοιπόν, στην έλλειψη πόρων για την αγορά μιας οποιαδήποτε υπερβολής, είναι το συναισθηματικό βάρος αυτού του σταδίου της ζωής. Οι οικονομικές υπερβολές βέβαια υπάρχουν ακόμα· απλά είναι σαφώς πιο περιορισμένες και παίρνουν τη μορφή περιεχομένου αυτοβελτίωσης, πολλών σύνθετων τατουάζ, και προϊόντων ομορφιάς.
Σε ένα άρθρο στο περιοδικό Relevant, η Έμιλι Μπράουν λέει πως οι millennials δεν αντιμετωπίζουν κρίση μέσης ηλικίας με την παραδοσιακή έννοια, αλλά τη βιώνουν στην ομαδική θεραπεία ― και αν αυτή δεν είναι μια απόλυτα αντιπροσωπευτική εικόνα της γενιάς αυτής, τότε δεν ξέρω τι είναι. Είναι επίσης μπερδεμένοι, αγχωμένοι, και αμφισβητούν τόσο το τι κάνουν και νιώθουν όσο και το τι θα έπρεπε να κάνουν και να νιώθουν. Αντί να ανταγωνίζονται για το ποιος μεταξύ τους έκανε τη μεγαλύτερη υπερβολή, και ποια θα είναι η επόμενη, ανταγωνίζονται στο ποιος έχει το περισσότερο άγχος και ποια θα είναι η επόμενη «καυτή» τάση ως προς την αυτοβελτίωσή τους.
Η κρίση παραμένει σταθερή, οι σταθερές όμως έχουν αλλάξει τα μάλλα.
13°
