Ένας καβγάς στο μπαρ απέναντι, ή: Πώς και γιατί διαβάζουμε τα πραγματικά μεγάλα βιβλία

1. Απέναντι από το σπίτι είναι ένα μπαρ. Αφτεράδικο. Είναι ανοιχτό συνήθως Παρασκευή και Σάββατο βράδυ, καμιά φορά και την Πέμπτη. Οι πρώτοι πελάτες έρχονται κατά τις 12 και κάτι τα μεσάνυχτα, και οι τελευταίοι φεύγουν στις 6 το πρωί. Παίζει ελληνικά, από τα γνωστά: καψουροτράγουδα, ψευτολαϊκά, χιπ-χοπ τσιφτετέλια και λοιπά μπάλκαν υβρίδια. Τέλος πάντων, πολύ κακά πράγματα, σχεδόν καταστροφικά για διάφορα ανθρώπινα όργανα, πράγματα που δυστυχώς δεν μπορεί να τα φτιάξει καμιά ΤΝ, καθώς είναι γενικά προηγμένη. Ένα κι ένα για ποτά βέβαια, και για κερασμένα σφηνάκια-μπόμπες. Και για ακόμη περισσότερα ποτά.

Γιατί αυτό κάνει ο κόσμος εκεί: πίνει, διασκεδάζει, μεθάει, φλερτάρει, φασώνεται κ.ο.κ. Αλλά κάνει και διάφορα άλλα. Ένα από αυτά είναι να μαλώνει και να παρεξηγιέται. Συμβαίνουν διάφορα μέσα στο μαγαζί, και κάποια από αυτά συνεχίζονται και έξω, στο πεζοδρόμιο. Μικρά και μεγαλύτερα δράματα της ζωής, που συνήθως λύνονται εκεί, με φωνές, με τσιρίδες, με δάκρυα, με τσαμπουκάδες, με κανένα ποτήρι που εκσφενδονίζεται και σπάει στον τοίχο, με ένα μηχανάκι που μαρσάρει μέσα στην ησυχία της νύχτας, τέτοια. Λύνονται, εννοώ, κυριολεκτικά: δεν θα τον ξαναδείς αυτόν, δεν θα την ξαναδείς αυτήν, θα μείνετε —το πολύ— στο «διαβάστηκε». Και αν. Και δόξα τω Θεώ να λέμε.

Τώρα, να πω τη μαύρη αλήθεια, ενοχλούμαι όταν γίνομαι μάρτυρας τέτοιων επεισοδίων —πονάει το στομάχι μου, συστρέφεται το έντερό μου, θέλω να ξεράσω—, γιατί ξέρω πόσο πονούν και επηρεάζουν τα κορίτσια αυτά τα πράγματα. Τα αγόρια δεν με πολυενδιαφέρουν, είναι φύρα το ογδόντα τοις εκατό του συνόλου, και τέλος πάντων δεν περιμένει και πολλά κανείς από δαύτα, ούτε τώρα, ούτε μετά από δέκα και είκοσι και πενήντα χρόνια — κανείς δεν νοιάζεται γι’ αυτούς, και ούτε έχει λόγους να το κάνει, εκτός από τα θύματά τους.

Τα κορίτσια όμως είναι αλλιώς. Τα κορίτσια τα παίρνουν στα σοβαρά όλα αυτά —και πώς αλλιώς—, τα κορίτσια κλαίνε, υποφέρουν, προσβάλλονται, και συχνά-πυκνά κινδυνεύουν από τον ηλίθιο. Να τις δείρει, να λέει διάφορα πίσω από την πλάτη τους, να στείλει στη μαμά τους προσωπικές της φωτογραφίες και βίντεο. Τα κορίτσια είναι πάντα αλλιώς.

Μόλις σήμερα τα χαράματα υπήρξα μάρτυρας του πολλοστού παρόμοιου περιστατικού. Εκείνη τον παρακαλούσε να μείνει, τον ικέτευε, σχεδόν έπεφτε στα πόδια του. Εκείνος, ανένδοτος, κοιτούσε αλλού όσο την έβριζε με αδιανόητες εκφράσεις ετοιμάζοντας σχολαστικά (όπως το συνηθίζουν τα αγόρια, κι ας μην είναι ικανά, κατά τα άλλα, να βάλουν το βρακί τους στα άπλυτα: δείτε πώς πλένει μια Κυριακή πρωί το μηχανάκι του ένας νέος άντρας: χρησιμοποιεί ακόμη και μπατονέτες), ετοιμάζοντας σχολαστικά, έλεγα, ένα γελοία μεγάλο σκούτερ, για να φύγει από κει πέρα εντελώς μεθυσμένος, το αλκοόλ τού έτρεχε από τους πόρους. Περίμενα στα είκοσι μέτρα με το κινητό στο χέρι, έτοιμος ν’ αρχίσω να ουρλιάζω κι εγώ έτσι και σήκωνε χέρι να τη χτυπήσει.

Τα κορίτσια κλαίνε, υποφέρουν, προσβάλλονται, και συχνά-πυκνά κινδυνεύουν από τον ηλίθιο

Εκείνη πάλι, λεπτή, εύθραυστη, με ένα μικρό, μια σταλιά, φουστάνι που έμοιαζε εντελώς παράταιρο και ντροπιαστικά φτηνό και γελοίο εκεί στο βρόμικο πεζοδρόμιο, με το τακούνι από τη μια της μπότα να έχει μισοξεκολλήσει και να την κάνει να κουτσαίνει, τον παρακαλούσε: «Μα τι σου έκανα; Τι σου έκανα… Τι σου έκανα…» Τι του έκανες, κοπελιά; Πλάκα μάς κάνεις; Τίποτα δεν του έκανες, είναι για τ’ ανάθεμα ο τύπος. (Δεν θέλω να λέω όλο «μαλάκας» και «μαλάκας» στα σημειώματα αυτά, προσπαθώ να το αποφεύγω και γι’ αυτό χρησιμοποιώ παλαιικές, προ-μπούμερ εκφράσεις, όπως «για τ’ ανάθεμα», «χαμηλής υποστάθμης», «κανάγιας», «ουτιδανός», «χαμερπής», «ποταπός», «σκύβαλο», «τιποτένιος», τέτοιες).

Εντέλει το μεθυσμένο ζώον έφυγε, κάνοντας έναν τρομακτικό θόρυβο καθώς έστριβε στη γωνία, και αφού πρώτα εξαπέλυσε έναν ακόμη οχετό ύβρεων που δεν τις είχα ξανακούσει στο πρόσωπο της κοπελίτσας. Μπορεί να έφτασε σπίτι του να ξεραθεί χωρίς να προξενήσει κανένα ατύχημα. Δεν ξέρω. Εκείνη πάλι έμεινε για λίγο να κοιτάει τη γωνία καθώς ο θόρυβος από το γκροτέσκο κινέζικο σκούτερ ξεμάκραινε, έκανε κατόπιν μεταβολή, έριξε μια μεθυσμένη, θαμπή ματιά προς το μέρος του θείου με τα σκυλιά —εγώ είμαι αυτός—, και άρχισε να βαδίζει πίσω προς το μπαρ, στην αρχή κουτσαίνοντας και μετά, την τελευταία στιγμή, αποφασίζοντας θεαματικά να βγάλει τις μπότες και να μπει ξυπόλυτη.

2. Τώρα, στη λογοτεχνία το μέγεθος μετράει. Τα εννέα στα δέκα καλά, μεγάλα βιβλία, είναι ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ και ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΑ. Τα δε υπόλοιπα, το ένα στα δέκα, δεν είναι τόσο πολύ καλά και τόσο πολύ μεγάλα όσο αυτά. Μιλάμε για τσιμεντόλιθους τώρα, όχι για τούβλα. Βιβλία που σε τρομάζουν με τον όγκο τους, βιβλία που έχουν τον ανθρωποδιώχτη. Όμως, όπως και η εκπαίδευση των βατραχιών στον στρατό, έτσι κι αυτά είναι αποτελεσματικά. Σε καθιστούν, αν όχι απρόσβλητο στους κανάγιες, τουλάχιστον πιο δυνατό, πιο θωρακισμένο.

Στην περίπτωσή μας, πιο θωρακισμένη.

Άλλωστε, οι περισσότεροι και πιο συστηματικοί αναγνώστες είναι γυναίκες. Κι αυτό ισχύει για όλες τις κουλτούρες, όπου γης.

Για να το πούμε από την αρχή: τα μεγάλα βιβλία είναι ασπίδα και όπλο κατά της βλακείας, της δικής μας και των άλλων. Κι αυτό δεν το λέω εγώ (αν και θα αρκούσε), το λέει η επιστήμη, η έρευνα, και οι Ειδικοί. Να τους ακούμε τους Ειδικούς.

Πώς να προσεγγίσεις λοιπόν αυτά τα μεγαθήρια; Τους δεινοσαύρους της λογοτεχνίας; Καταρχάς, ξέροντας πως δεν είναι εύκολο. Πρέπει να έχεις πειστεί εκ των προτέρων πως είναι σαν να περνάς ένα μεγάλο, αφρισμένο ποτάμι πάνω σε μια σχοινόσκαλα. Απαιτείται πειθαρχία και προσήλωση. Συναίσθηση της ιερότητας. Απαιτείται δέσμευση, προσευχή και γονυκλισία.

Από κει και πέρα όμως, υπάρχουν τρόποι. Νά μερικά κόλπα:

1. Αποδεχτείτε την πρόκληση. Αυτό αρκεί για να σας φέρει κοντά στο 50%-55% του ιερού σκοπού.
2. Θέστε ρεαλιστικούς στόχους: κανείς δεν διάβασε τον «Μόμπι-Ντικ» σερί. Πρέπει να κάνεις διακοπές απ’ ανάμεσα. Έστω, μια εκδρομή. Όπως λέμε πάντα, η ανάγνωση ενός πραγματικά μεγάλου βιβλίου δεν είναι σπριντ — είναι μαραθώνιος.
3. Χωρίστε το βιβλίο σας σε διαχειρίσιμα κομμάτια και φτιάξτε ένα πρόγραμμα ανάγνωσης που να ευθυγραμμίζεται με τον τρόπο ζωής σας. Το κλειδί εδώ είναι η συνέπεια, είτε μιλάμε για χρόνο (τόσα λεπτά την ημέρα), είτε για ποσότητα (τόσες σελίδες την ημέρα).
4. Βρείτε ένα άνετο σημείο στο σπίτι σας, ή ακόμα καλύτερα σε ένα σχετικώς ήσυχο καφέ-μπαρ. Φτιάξτε ή παραγγείλτε ένα τσάι. Όχι καφέ, δεν είστε μηχανικός αυτοκινήτων. (Εκτός κι αν είστε). Πείτε στη γάτα σας να μην τραγουδάει.
5. Να κρατάτε σημειώσεις. Όποια δεν το έκανε, χάθηκε στην πορεία. Τα μεγάλα βιβλία έχουν περίπλοκη πλοκή — ή δεν έχουν πλοκή. Χωρίς σημειώσεις ανάγνωσης, δεν θα πάτε πουθενά. Φυσικά, τις σημειώσεις τις κρατάμε με το χέρι, με το στιλό, σε Μόλσκιν τεφτέρι, όχι στο καταραμένο κινητό.
6. Αναζητήστε, κάποιαν άλλη στιγμή —π.χ. τα Σαββατοκύριακα—, συμπληρωματικό υλικό. Υπάρχει σε πελώρια αφθονία και είναι εντελώς δωρεάν. (Ενώ τα σόσιαλ τα πληρώνουμε χρυσάφι). Ρωτήστε τι σημαίνει αυτό ή εκείνο, γιατί πιθανότατα δεν έχετε καταλάβει ένα σωρό πράγματα. Μόνο όποια ρωτάει μαθαίνει.
7. Να είστε υπομονετική. Αναπόφευκτα θα υπάρξουν στιγμές απογοήτευσης και κούρασης στην πορεία. Τι να κάνουμε τώρα; It is what it is. Αλλά να θυμάστε ότι κάθε σελίδα που γυρίζετε σας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην κορύφωση της λογοτεχνικής σας οδύσσειας.
8. Μείνετε αφοσιωμένη στο έργο που έχετε αναλάβει να φέρετε εις πέρας. Επιδείξτε επιμονή λεπιδοπτερολόγου. Γιατί το διάβασμα αυτών των βιβλίων δεν είναι διασκέδαση, είναι έργο, χαμαλίκι, προσκύνημα. Δεν είναι παίξε-γέλασε.
9. Απολαύστε την εμπειρία, είναι σαν δέκα ταξίδια στις Κυκλάδες — λυπάμαι, αλλά ναι, είναι. Κάτι παραπάνω ξέρω.
10. Επιβραβεύστε τον εαυτό σας που τελειώσατε αυτό το έπος. Ψωνίστε κάτι καλό και σχετικώς ακριβό.

Επαναλάβατε τα στάδια 1-10 με ένα άλλο τούβλο.

3. Θα σας σώσει ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ αυτή η μελέτη, το βάπτισμα και το αναβάπτισμα στη μεγάλη, εκτενή λογοτεχνία από τους κανάγιες; Όχι, δυστυχώς. Αλλά τουλάχιστον τις ώρες που θα διαβάζετε θα είστε σε άλλο κόσμο, εντελώς προστατευμένη. Και δεν θα πάτε ποτέ σε μαγαζιά σαν αυτό απέναντι από το σπίτι μου, ούτε τότε ούτε ποτέ στη ζωή σας. Αλίμονο.

Τα υπόλοιπα είναι στο χέρι σας.