Tι είναι και τι δεν είναι λογοκρισία και πώς η δημοσιότητα πολλαπλασιάζει τα μέλη του ακροατηρίου
Έχω δυο-τρεις παρατηρήσεις σχετικά με την ανάκληση της χρηματοδότησης του ντοκυμαντέρ του κ. Αλέξη Παπαχελά εκ μέρους του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων & Δημιουργίας (ΕΚΚΟΜΕΔ). Αν και ο φορέας είχε υποσχεθεί μερική χρηματοδότηση για το ντοκιμαντέρ «17 Νοέμβρη, άνοδος και πτώση» που ετοιμάζει ο γνωστός δημοσιογράφος για λογαριασμό του ΣΚΑΪ, υπαναχώρησε μετά από διαμαρτυρίες συγγενών των θυμάτων της τρομοκρατικής οργάνωσης. Τη διαμάχη προκάλεσε η συνέντευξη του Δημήτρη Κουφοντίνα που περιλαμβάνεται στο υλικό: σύμφωνα με τους συγγενείς, οποιαδήποτε δημοσιότητα προσφέρεται στον αρχιτρομοκράτη προσβάλλει τη μνήμη των νεκρών. Από την πλευρά τους, ο ΣΚΑΙ και ο κ. Παπαχελάς επιμένουν ότι σε ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ είναι απαραίτητο να ακουστούν όλοι οι πρωταγωνιστές, όσο δυσάρεστη κι αν είναι η φωνή τους.
Το δεύτερο ζήτημα που υπερβαίνει την υπόθεση της εν λόγω χρηματοδότησης αφορά ένα θεμελιώδες σφάλμα: οι κοινωνίες μας, τα ΜΜΕ και οι οπτικοακουστικές τέχνες προσφέρουν άφθονη δημοσιότητα σε τρομοκράτες και κατά συρροήν δολοφόνους. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο· ανέκαθεν το κοινό διψούσε για φονικά, για αιματηρές περιπέτειες, για παράφρονες και σαδιστές που σκαρώνουν κάτι απαίσιο μέσα σε πυκνές ομίχλες. Είτε το θέλουν, είτε όχι, ήδη από την εποχή του Τζακ του Αντεροβγάλτη, τα ΜΜΕ δημιουργούν μύθους γύρω από διαταραγμένα άτομα, τα οποία, μέσω των εγκλημάτων τους, επιζητούν προσοχή, εικασίες, συμβολική ισχύ και μυθολογία. Τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση έχει φτάσει σε παροξυσμό: οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες έχουν αναδείξει, περισσότερο από ποτέ, εγκληματικά αφηγήματα με ολίγη κοινωνιολογία· και στην περίπτωση της αριστερής, ισλαμιστικής ή ακροδεξιάς τρομοκρατίας με ολίγη πολιτικολογία. Έτσι, επιτυγχάνεται ο στόχος των τρομοκρατών: αναδεικνύονται ως celebrities δημιουργώντας έναν κύκλο ενίσχυσης με κίνητρα για μίμηση ή κλιμάκωση. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από την ιστορία είναι εκείνο της αριστερής τρομοκρατίας της δεκαετίας του 1970, η οποία, μέσω των ΜΜΕ και της παραταξιακής προπαγάνδας, πήρε διαστάσεις ενός θρύλου που τροφοδοτεί ακόμα το οικοσύστημα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς: ηρωισμοί, καταχρήσεις εξουσίας εκ μέρους του «κράτους» και τα δήθεν θολά όρια μεταξύ επανάστασης και ποινικού δικαίου.
Το σφάλμα της προσφοράς δημοσιότητας μπορεί να εντοπισθεί και σε μικρότερες πράξεις. Κατά καιρούς, πολλά δημόσια πρόσωπα μεγεθύνουν μια επίθεση στον δρόμο, μια πράξη βανδαλισμού στο σπίτι τους ή μια απειλή από το τηλέφωνο («Ξέρουμε πού μένεις!». Φυσικά ξέρετε, παίδες, υπάρχει καταχώρηση το 11888), με αποτέλεσμα να συμμορφώνονται, άθελά τους, στις επιθυμίες των μικροεγκληματιών. Η αξιοπρεπής τακτική θα ήταν η πλήρης αγνόηση τέτοιων πράξεων, στον βαθμό που είναι δύσκολος ή αδύνατος ο εντοπισμός των δραστών: αν πρόκειται για «αγνώστους» ή εν πάση περιπτώσει για ενδεχόμενο εντοπισμό με δυσανάλογη κατανάλωση πόρων και ενέργειας, η δημόσια έκθεση των επιθετικών πράξεων δεν έχει νόημα. Συνήθως, η βία λειτουργεί σαν μήνυμα: ο στόχος δεν είναι μόνο τα άμεσα θύματα, αλλά η ψυχολογία του κοινού και η εξυπηρέτηση μιας πολιτικής ατζέντας. Η δημοσιότητα πολλαπλασιάζει τα μέλη του ακροατηρίου, πιέζει κυβερνήσεις να αντιδράσουν (ενώ, όπως είπα, συχνά δεν αξίζει τον κόπο), στρατολογεί, ριζοσπαστικοποιεί και δίνει μιαν εντύπωση ισχύος που δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα των δραστών. Όσον αφορά τους δολοφόνους κατά συρροή, είναι εξ ορισμού ναρκισσιστικές και μηδενιστικές προσωπικότητες που επιζητούν τη φήμη ως υποκατάστατο νοήματος, την επιβεβαίωση μέσω του φόβου, τη φιλοδοξία για ένα αφήγημα στο οποίο βλέπουν τον εαυτό τους σε ρόλο πρωταγωνιστή. Όπως έλεγε ο Ντάγκλας ΜακΆρθουρ, «Γίνεσαι διάσημος από τους κανόνες που παραβιάζεις». Αλλά βεβαίως έχει σημασία ποιους κανόνες παραβιάζεις.
