Ο Νίκος Γεωργιάδης γράφει για την πανδημία ως ευκαιρία επανάκαμψης κάποιον ποιοτικών σταθερών.
«Έξω από τη Δημοκρατία αρχίζει η κόλαση». Μπορεί η φράση αυτή να παραπέμπει στον τίτλο του πονήματος του Φερνάντο Αραμπούρου, αλλά περιγράφει παράλληλα με τον καλύτερο τρόπο το τι συμβαίνει αυτή την περίοδο στην ανθρωπότητα. Άλλωστε αυτή είναι και η έγνοια του ηλικίας 91 ετών πια και έσχατου κληρονόμου της Σχολής της Φρανκφούρτης, του Γιούργκεν Χάμπερμας.
Εννιά χρόνια του λείπουν για να κλείσει έναν αιώνα ζωής αλλά αυτός επιμένει να ενοχλεί σε πείσμα όλων εκείνων οι οποίοι αντιμετωπίζουν συμπτώματα αλλεργίας με ό,τι παραπέμπει, θυμίζει ή αναφέρεται σε αριστερή εκδοχή της εξέλιξης της Ιστορίας, με κεφαλαίο γιώτα βεβαίως. «Η πανδημία δοκιμάζει σκληρά τη συνείδηση των πολιτών» είναι η αρχή της σκέψης του στοχαστή, ο οποίος εξηγεί πως για να καταστεί αποδεκτή η όποια επαύξηση ή συνέχιση των κατασταλτικών μέτρων για λόγους δημόσιας υγείας θα πρέπει η λογική να υπερτερεί της πολιτικής απόφασης. Δηλαδή, ο ορθολογισμός επιβάλλει τη λήψη αποφάσεων και όχι οι πολιτικοί συσχετισμοί. Μεγάλη κουβέντα από έναν άνθρωπο που στο διάβα της ιστορίας βίωσε προσωπικά τραγωδίες, δράματα και καταστροφές. Από τις επιπτώσεις της ισπανικής γρίπης, τον Ναζισμό, τον πόλεμο, το θανατικό, το Ολοκαύτωμα, την ανοικοδόμηση, την τρομοκρατία και την καταστολή της, την πτώση του Τείχους, τη γιουγκοσλαβική τραγωδία, και τώρα πια τον νεοφασισμό, τον Τραμπισμό και την παγκόσμια κρίση λόγω πανδημίας. Είναι πολλά για να αντέξει με ένα μυαλό, είναι όμως όλα τόσο αναμενόμενα τελικά. Ο Χάμπερμας περισσότερο απ’ όλους συνειδητοποίησε από πολύ νωρίς ότι έξω από τη Δημοκρατία καραδοκεί η κόλαση. Είχε δει από τους πρώτους πως η δυναμική της παγκοσμιοποίησης, όπως εξελίσσεται, οδηγεί αναπόφευκτα στην εμβάθυνση των ανισοτήτων όχι μόνο μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών αλλά και μεταξύ των κοινωνικών ομάδων στο εσωτερικό των πλουσίων κρατών.
Η πανδημία, λοιπόν, είναι μία ευκαιρία επανάκαμψης κάποιον ποιοτικών σταθερών. Ανθρώπινα δικαιώματα, περιβάλλον, σεξουαλική χειραφέτηση, ισότητα, δικαιώματα των γυναικών, των διεμφυλικών, των gay, των παιδιών. Δικαιώματα στη μάθηση και στην παροχή υπηρεσιών Υγείας. Ζητήματα αυτονόητα για τη μετά το 1968 περίοδο, αλλά που μετατράπηκαν σε καθόλου αυτονόητα μέσα στην ισοπέδωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των κοινωνιών κατά τη φάση της ασύμμετρης παγκοσμιοποίησης.
Η πανδημία προσφέρει μία ευκαιρία ανασύνταξης και αναστύλωσης των ραγισμένων θεμελίων λίθων των δημοκρατικών κοινωνιών. Των λίγων και συγκεκριμένων δημοκρατικών κοινωνιών στον πλανήτη, για να μη γελιόμαστε. Η πανδημία επαναφέρει στο προσκήνιο την έννοια της λογικής ως απαραίτητο συστατικό στη δημοκρατικά αποδεκτή λήψη αποφάσεων για το γενικό καλό, σε αντίθεση με τις εκτός λογικής προσεγγίσεις που οδηγούν στο απόλυτο κακό. Τον φασισμό φερ’ ειπείν σε κάθε εκδοχή του, σταλινισμού ή θρησκευτικού ολοκληρωτισμού συμπεριλαμβανομένων.
Η πανδημία έστειλε εκτός Λευκού Οίκου την επιτομή του παραλόγου, τον Ντόναλντ Τραμπ, και συνέτεινε στη διαμόρφωση μιας κάποιας ηθικότερης και δίκαιης προσέγγισης των παγκόσμιων εξελίξεων, αλλά βρισκόμαστε μόνο στην αρχή μιας δυναμικής.
Ενδεχομένως ο Νικόλας Χρηστάκης του Πανεπιστημίου του Yale να έχει δίκιο προβλέποντας την post Covid κοινωνική απελευθέρωση και την κατάρρευση της θρησκοληψίας αλλά και της θρησκευτικότητας των πολιτών. Πιθανώς να είναι λογική συνέπεια μία νέα σεξουαλική εκρηκτικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Αυτό που ωστόσο διαφαίνεται και επισημαίνεται εντονότερα κάθε μέρα που περνά, είναι η διαπίστωση πως η πανδημία έφερε στην επιφάνεια με τον δραματικότερο τρόπο τις ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων, των κρατών, των εθνοτήτων και των συλλογικοτήτων. Ανισότητες διαπροσωπικές, φυλετικές, πολιτισμικές, σεξουαλικές, ανισότητες στην Παιδεία και την Υγεία, στην εργασία, ανισότητες στις ευκαιρίες.
Έμειναν έκπληκτοι οι επιστήμονες στα μεγάλα νοσοκομεία των ΗΠΑ όταν αντιλήφθηκαν πως η COVID-19 σκοτώνει πιο γρήγορα, πιο άμεσα, πιο εύκολα τους αφροαμερικανούς από τους λευκούς. Τους φτωχούς από τους πλούσιους. Οι επιστήμονες πολύ γρήγορα κατέγραψαν πως η πανδημία στην Ινδία έχει μία εντελώς διαφορετική επιδημιολογική εικόνα από της Ευρώπης.
Ας αναλογιστούμε για μία στιγμή. Τα κέρδη για την εταιρεία Pfizer από τα εμβόλια κατά της COVID-19 θα ανέλθουν στα 15 δισ. Χωρίς να έχει πουληθεί ούτε ένα σκεύασμα στον λεγόμενο τρίτο κόσμο. Ας αναλογιστούμε πως μέσα σε τρεις μήνες το Ισραήλ θα έχει αποκτήσει συλλογική ανοσία. Σε πόσα χρόνια άραγε θα έχουν αποκτήσει συλλογική ανοσία το Βιετνάμ, η Γκάνα, η Αιθιοπία; Η Ισπανική γρίπη για να υποχωρήσει στην υπανάπτυκτη, τότε, Ευρώπη χρειάστηκε πάνω από 15 χρόνια. Πόσο θα χρειαστεί για να εξαφανιστεί ο κορωνοϊός από την Ινδονησία;
Η πανδημία μάς αναγκάζει, κάποιους έστω, να ξανασκεφτούμε ορισμένα αξιώματα που θεωρήθηκαν ως δεδομένα μετά τον Μάη του ’68 ή την Άνοιξη της Πράγας. Αυτά τα αξιώματα κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι μέσα από τις παρενέργειες ενός αλματώδους πλουτισμού που κράτησε δύο δεκαετίες και οδήγησε τον πλανήτη στο χείλος της οικολογικής και της οικονομικής αυτοκτονίας. Τα οικονομικά επιτελεία των αναπτυγμένων και πλουσίων χωρών εξετάζουν με κάθε σοβαρότητα τα σενάρια της επόμενης ημέρας μετά την πανδημία. Κανένα από αυτά δεν είναι ευχάριστο. Σχεδόν όλα συντείνουν στο συμπέρασμα πως η παγκόσμια οικονομική κρίση θα είναι απείρως σοβαρότερη από εκείνην του 1929 και βεβαίως από εκείνην του 2008. Ήδη γνωστοί και άγνωστοι οικονομολόγοι υπογράφουν επιστολές με τις οποίες ζητείται η διαγραφή χρεών κοινή συναινέσει από τους διεθνείς θεσμούς. Η Λαγκάρντ απορρίπτει το αίτημα μετά βδελυγμίας. Ποιος όμως θα πληρώσει το τερατώδες δημόσιο έλλειμμα όλων των χωρών του κόσμου που σωρεύτηκε με ιστορική αναίδεια λόγω πανδημίας και τώρα απειλεί τη σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας; Ποιος διαθέτει αυτά τα κολοσσιαία ποσά;
Αυτό που συνέβαινε στο παρελθόν σε αντίστοιχες καταστάσεις ήταν να εκραγούν πολεμικές αναμετρήσεις. Τι σημαίνει άραγε πόλεμος το 2021 σε παγκόσμια κλίμακα; Προφανώς συνεπάγεται την απόλυτη καταστροφή. Ο πόλεμος λοιπόν δεν είναι λύση, όπως παλιά. Μόνο η συνεννόηση αποτελεί δείγμα πως η λογική πρυτανεύει των πολιτικών αποφάσεων που καθοδηγούνται από εφήμερους συσχετισμούς. Ο Χάμπερμας, ο αριστερός, ο τελευταίος της Σχολής της Φρανκφούρτης, έχει δίκιο. Η επόμενη ημέρα της πανδημίας ή θα εκφράζει μία συλλογική λογική εξόδου ή θα οδηγήσει σε νέα και πιθανώς ανυπέρβλητα δεινά. Ας θυμηθούμε εκείνες τις απίστευτες συνεδριάσεις της Κοινωνίας των Εθνών στα τέλη του Μεσοπολέμου.
