Δημήτρης Παπανικολάου: Η Άρια μας έμαθε ότι η αριστεία δεν είναι να νικάς τους άλλους, αλλά τον εαυτό σου

Ξεχωρίζει από μακριά, είναι πανύψηλος. Αν τον δεις από μία συγκεκριμένη προοπτική μοιάζει με τις μεγάλες καμινάδες που ορθώνονται στην Τεχνόπολη. Δίπλα του έχουν μαζευτεί παιδάκια - στα μάτια τους φαντάζει γίγαντας. Ο Δημήτρης Παπανικολάου δεν κουράζεται να υπογράφει αυτόγραφα, να ποζάρει για selfie, να πει με τον καθένα από δύο κουβέντες.

Είχε συνδέσει το όνομά του με το ελληνικό μπάσκετ, αλλά τα τελευταία χρόνια επέλεξε μια διαφορετική αποστολή: Μιλά για τον αυτισμό, τη συμπερίληψη και τη δύναμη της αποδοχής, έχοντας στο κέντρο της ζωής του την κόρη του, την Άρια, που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.

Η συνάντησή μας έγινε στο πλαίσιο εκδήλωσης για το πρόγραμμα Schooling for All, που διοργανώνει η ΑΜΚΕ Together for Autism, με ιδρυτή τον Δημήτρη Παπανικολάου, και ο οργανισμός Nevronas. Αφορμή για τη συζήτηση μας είναι το βιβλίο «Με λένε Άρια» (εκδ. Ψυχογιός). Συγγραφέας είναι η 19χρονη Άρια Παπανικολάου, που -όπως λέει ο ίδιος ο Δημήτρης- «ήρθε να δώσει φως εκεί όπου πολλοί νιώθουν ότι υπάρχει σκοτάδι».

«Εμείς μέσα από ένα ξενόγλωσσο βιβλίο είπαμε στην Άρια ότι είναι στο φάσμα του αυτισμού. Ήταν η περίοδος της καραντίνας, γύρω στα 14-15 της. Σήμερα είναι 19 και τα εξηγεί όλα η ίδια μέσα στο βιβλίο της. Θέλει να βοηθήσει άλλα παιδιά που είναι στο φάσμα να κατανοήσουν τη διαφορετικότητά τους, όπως κάναμε κι εμείς τότε, μέσα από ένα βιβλίο. Γιατί πολλές φορές τα βιβλία ή τα animation μιλούν καλύτερα στα παιδιά απ’ ό,τι οι ενήλικες».

Η ιστορία της Άριας δεν ήταν εύκολη. «Πέρασε σχολικά χρόνια χωρίς προσκλήσεις για πάρτι, χωρίς βόλτες, με bullying - διαδικτυακό και διά ζώσης. Οι γιατροί μάς είχαν πει στα 3,5 της ότι μπορεί να μη δέσει ποτέ τα κορδόνια της - να μη μιλήσει ποτέ. Και σήμερα είναι γεμάτη περιέργεια, φιλομάθεια. «Μιλά άπταιστα αγγλικά, μιλά επίσης ιαπωνικά και ισπανικά, ψάχνει στο διαδίκτυο για θέματα αυτισμού, διαβάζει ιστορία, γνωρίζει απίστευτες λεπτομέρειες. Έχει μια δημιουργική ανάγκη να εκφράζεται».

Αυτό είναι το μήνυμά μας: Να μην τα παρατάμε. Η αριστεία δεν είναι να νικάς τους άλλους, είναι να νικάς τον εαυτό σου.

Η οικογένεια αποφάσισε να μιλήσει ανοιχτά για τον αυτισμό την περίοδο της πανδημίας. «Ήταν μια δύσκολη περίοδος, αλλά για εμάς λειτούργησε λυτρωτικά. Επειδή ήταν κλεισμένη μέσα στο σπίτι, η Άρια ηρέμησε, την καταλάβαμε καλύτερα. Και τότε, με τη σύμφωνη γνώμη των ειδικών ψυχικής υγείας, της είπαμε την αλήθεια. Μας είπε: “Ήμουν σε ένα κλουβί και τώρα ελευθερώθηκα”. Από τότε η Άρια έχει δύναμη και θάρρος, θέλει να μιλήσει, να βοηθήσει άλλους. Το θέλει η ίδια, εμείς απλώς τη στηρίζουμε».

Σήμερα έχει μπει στον κόσμο των τεχνών. Θέλει να γίνει ηθοποιός, ήδη δανείζει τη φωνή της σε animation. Έχει συμμετάσχει στην ταινία «Η Οδύσσεια του Νόλαν». «Οι άνθρωποι στο φάσμα επικοινωνούν πολύ συχνά μέσα από τις τέχνες», λέει.

Το παράδειγμα είναι πιο δυνατό από τη θεωρία

Ο ίδιος αξιοποίησε τη δική του αναγνωρισιμότητα από το μπάσκετ για να μιλήσει δημόσια. Μέσα στην πανδημία πήρε κι εκείνος την απόφαση. «Είπα στη γυναίκα μου ότι ήρθε η ώρα. Στην αρχή φοβόταν -λογικά, όπως όλοι οι γονείς που θέλουν να προστατέψουν το παιδί τους-, αλλά στο τέλος το κάναμε. Γιατί είδαμε ότι η σιωπή δεν βοηθά. Η κοινωνία προχωρά όταν σπάμε τη σιωπή».

Έκανε μια ανάρτηση που έμελλε να αλλάξει πολλά. «Στις 13 Σεπτεμβρίου 2021 έκανα την πρώτη δημόσια ανάρτηση για το φάσμα του αυτισμού, έχοντας δίπλα μου τον Νίκο Γκάλη και τον Γιάννη Αντετοκούνμπο. Ανακοίνωσα ότι εγώ ο ίδιος έχω κάποια στοιχεία Άσπεργκερ. Μου το είχε πει ένας γιατρός λίγα χρόνια νωρίτερα. Στην αρχή τον αμφισβήτησα. Του είπα “πρωταθλήματα, κύπελλα, μπουζούκια - τι δουλειά έχω εγώ με αυτό;” Μετά κατάλαβα τη μεγάλη εικόνα: αφού κανείς δεν μιλά, ας το πω εγώ. Γιατί το παράδειγμα είναι πιο δυνατό από τη θεωρία. Εκείνο το βράδυ, πήραν θάρρος χιλιάδες άνθρωποι. Γονείς, παιδιά, ενήλικες που ένιωθαν μόνοι. Μου έστελναν μηνύματα ότι βγήκαν από το καβούκι τους».

Από τότε, ο Δημήτρης Παπανικολάου έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στην ενημέρωση. Μιλά σε σχολεία, εκδηλώσεις, πανεπιστήμια, εταιρείες. «Στα σχολεία λέω πάντα το ίδιο: “Οι αδύναμοι κοροϊδεύουν, οι δυνατοί βοηθάνε”. Το bullying γεννιέται μέσα στην αδυναμία και στην άγνοια. Αν δείξεις στα παιδιά με απλό τρόπο τι σημαίνει αποδοχή, θα το καταλάβουν. Ξεκινώ πάντα με το μπάσκετ, γιατί εκεί με αναγνωρίζουν. Τους λέω ιστορίες, για αθλητές που θαυμάζουν. Και μετά περνάω στο ουσιαστικό: ότι κανείς δεν είναι ατσαλένιος. Ότι η αδυναμία δεν είναι ντροπή. Και τότε με ακούνε».

Η εμπειρία του στα σχολεία τού έδειξε κάτι βαθύτερο. «Πολλές φορές νομίζουμε ότι μπορούμε να τα καθοδηγήσουμε με συνθήματα. Τα παιδιά σήμερα είναι πανέξυπνα. Έχουν πρόσβαση σε άπειρες πηγές ενημέρωσης. Ξέρουν τα δικαιώματά τους, έχουν δική τους κρίση. Απλώς χρειάζονται ανθρώπους να τους εμπνέουν, όχι να τους κρίνουν. Εγώ προσπαθώ να τους μιλήσω χωρίς να τα υποτιμώ».

Δημιούργησε τον οργανισμό Together for Autism και, σε συνεργασία με τον Nevronas, το πρόγραμμα Schooling for All, με τη στήριξη του Δήμου Αθηναίων. «Η βασική ιδέα είναι απλή: να συναντιούνται παιδιά με και χωρίς αναπηρία, να κάνουν πράγματα μαζί. Στην Τεχνόπολη στήσαμε σταθμούς όπου συνυπάρχουν, παίζουν, συνεργάζονται. Αυτή είναι η ουσία της συμπερίληψης. Και δεν σταματά εδώ - το πρόγραμμα θα συνεχιστεί όλη τη σχολική χρονιά, και από την επόμενη θα πάμε και εκτός Αττικής».

Παράλληλα, τρέχει και ένα δεύτερο πρόγραμμα, το Lights Out – All In, που φέρνει τα παιδιά κοντά στις τέχνες. «Βλέπουμε ταινίες για την αναπηρία και μετά τις συζητάμε με παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Οι τέχνες βοηθούν να επικοινωνήσουμε πράγματα που οι λέξεις δεν μπορούν».

Είναι μια μεγάλη προσπάθεια, με πολλή δουλειά, αλλά -όπως λέει- βλέπει αποτελέσματα. «Το feedback από τα σχολεία είναι συγκινητικό».

Μέσα σε αυτή την πορεία, ο Δημήτρης Παπανικολάου επαναπροσδιόρισε τι σημαίνει «δυνατός». «Παλιά, στον αθλητισμό, αν πονούσες, έπρεπε να το κρύψεις. Σήμερα ο κόσμος είναι πιο δεκτικός στην αλήθεια. Κανείς δεν είναι ατσαλένιος. Και όσο περισσότερο μιλάμε γι’ αυτό, τόσο λιγότεροι άνθρωποι θα νιώθουν ντροπή για τις αδυναμίες τους».

Η συζήτηση γυρίζει πάλι στην Άρια. «Της εξηγώ ότι η αναγνωρισιμότητα δεν είναι απαραίτητα επιτυχία. Όταν τη ρωτάω γιατί θέλει να μιλήσει, μου λέει: “Για να βοηθήσω”. Κι αυτό είναι όλο. Ένα παιδί που κάποτε δεχόταν bullying, τώρα βοηθά άλλους να καταλάβουν».

…η αλήθεια δεν ξεχνιέται

Πριν κλείσουμε, ρωτάω τι του δίνει ώθηση να συνεχίζει. «Δεν έχω πάντα δύναμη. Αλλά αν μπορώ να απλώσω λίγο φως, να κάνω κι άλλους να νιώσουν λιγότερο μόνοι, τότε έχει νόημα. Γιατί το κακό κάνει πίσω όταν απλώνεται φως».

Στις ομιλίες του βάζει πολλά βιωματικά στοιχεία που τον έχουν πονέσει, «πολλές φορές ζορίζομαι στη σκηνή». «Κάποιος μου είπε λογικά ότι πρέπει να πηγαίνω κάθε εβδομάδα για ψυχική αποφόρτιση. Δεν πάω. Παλιά πήγαινα, τώρα τα βγάζω αλλιώς. Αλλά μετά από μια ομιλία νιώθω εξαντλημένος, σαν να έχω παίξει έναν ολόκληρο αγώνα μπάσκετ. Γιατί είναι βιωματικό. Δεν υπάρχει powerpoint, δεν υπάρχει πρόβα. Μου λένε “να το οργανώσεις, να το κάνεις πιο δομημένο”. Μα δεν γίνεται. Εγώ ανοίγω την καρδιά μου, για να ανοίξει κι ο άλλος τη δική του. Δεν θέλω να μιλάω σε τοίχο. Έφτασα μόνος μου στο συμπέρασμα ότι πρέπει να το κάνω έτσι». Ακόμα και επαγγελματίες της επικοινωνίας τον έχουν συγχαρεί για την προσέγγιση του.

Αναλόγως του κοινού που έχει απέναντι του προσαρμόζεται. Η αφήγησή του είναι αυτοσχεδιαστική. «Εκτιμούν το mentality του αθλητή: την ομαδικότητα, την πειθαρχία, την αυτοβελτίωση. Από εκεί ξεκινώ και μετά φτάνω σ’ αυτό που θέλω να πω: ότι οι άνθρωποι δεν θέλουν να τους λες τι να κάνουν. Θέλουν να τους λες τι έκανες εσύ. Έτσι σε ακούν καλύτερα, έτσι συνδέονται - γιατί η αλήθεια δεν ξεχνιέται».