Οι σχολές του Πανεπιστημίου Πίλζεν και οι Έλληνες και Κύπριοι φοιτητές του
Η Τσεχία δεν είναι μόνο η Πράγα. Όσο κι αν οι αναμφισβήτητες ομορφιές της πρωτεύουσας μαγνητίζουν τους επισκέπτες, δεν εξαντλούν τον ιστορικό και πολιτισμικό πλούτο μιας χώρας που, στον Μεσοπόλεμο, υπήρξε ανάμεσα στις πιο βιομηχανοποιημένες της Ευρώπης. Οι περισσότεροι Έλληνες τουρίστες φτάνουν ως εδώ, βάζουν ένα «τικ» δίπλα στο όνομα της Πράγας και θεωρούν ότι γνώρισαν την Τσεχία∙ στην πραγματικότητα, όμως, προσπερνούν πόλεις που κουβαλούν έναν εξίσου αξιομνημόνευτο, αλλά λιγότερο προβεβλημένο, πλούτο.
Το Πίλζεν είναι μία από αυτές. Μία μόλις ώρα μακριά, γνωστό διεθνώς ως η γενέτειρα της διαυγούς μπύρας, κρύβει πολύ περισσότερα από αυτό. Και υπάρχουν κάποιοι τυχεροί Έλληνες που μπορούν να γνωρίσουν αυτή την όμορφη πόλη όχι ως περαστικοί, αλλά ως φοιτητές που ζουν την καθημερινότητά της και έχουν την τύχη να σπουδάζουν σε ένα πανεπιστήμιο με ιστορία και κύρος, που σημάδεψε την ακαδημαϊκή παράδοση της Τσεχίας.
Πρόσφατα βρέθηκα στη Σχολή Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Καρόλου στο Πίλζεν , συμμετέχοντας σε μια συνάντηση που έγινε με πρωτοβουλία του Έλληνα παιδοδοντίατρου Βασίλη Τζιγκουνάκη, ο οποίος ανακηρύχθηκε πρόσφατα αντιπρύτανης, υπεύθυνος για όλο το αγγλόφωνο πρόγραμμα της ιατρικής και οδοντοιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου. Κύριοι προσκεκλημένοι στη συνάντηση, ήταν ο Πρέσβης της Ελλάδας στην Πράγα κ. Ντίνος Κωνσταντίνου και η Πρέσβης της Κύπρου κυρία Αλίκη Πασχάλη, η οποία συνοδευόταν από τον σύζυγό της κύριο Αλέκο Ζήνων, επίσης Πρέσβη με σημαντική εμπειρία. Από τη μεριά του Πανεπιστημίου, εκτός βέβαια από τον κύριο Τζιγκουνάκη, παραβρέθηκαν ο νέος Πρύτανης της Ιατρικής σχολής κύριος Milan Štengl, η αντιπρύτανης κυρία Jitka Kuncová υπεύθυνη για τις εισαγωγικές εξετάσεις των αγγλόφωνων φοιτητών, ο κύριος Karel Ježek, αντιπρύτανης, υπεύθυνος για τη συνεργασία του Πανεπιστημίου με νοσοκομεία του εξωτερικού – μια τέτοια συνεργασία λειτουργεί ήδη με τον Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν». Όλα πραγματοποιήθηκαν κάτω από τη φροντίδα της κυρίας Zuzana Zmrhalová, υπεύθυνης εισδοχής στο αγγλόφωνο πρόγραμμα σπουδών. Εγώ συμμετείχα ως μια απλή Κύπρια που ήθελε να συμβάλει στις συζητήσεις για νέες συνεργασίες. Απών, ο σύζυγός μου Δημήτρης Πλούμπης ο οποίος συνεργάστηκε με τον Βασίλη Τζιγκουνάκη προκειμένου να γίνει δυνατή αυτή η συνάντηση.
Ευχάριστη έκπληξη ήταν η ουσιαστικότατη συμμετοχή ομάδας φοιτητών του Πανεπιστημίου με ελληνική και κυπριακή καταγωγή, οι οποίοι κατέχουν συγκεκριμένο ενεργό ρόλο στη φοιτητική τους ζωή. Ο Μάριος Καλούτσης, μέλος του ακαδημαϊκού συμβουλίου της Ιατρικής σχολής του Πίλσεν, ο Αθανάσιος Κωτούλας, μέλος του ακαδημαϊκού συμβουλίου της Ιατρικής σχολής και πρώην πρόεδρος του συλλόγου «Pilsmed» των αγγλόφωνων φοιτητών της σχολής, η Κωνσταντίνα Κωνσταντίνου, τωρινή πρόεδρος του συλλόγου «Pilsmed», ο Πολ Λαφογιάννης, μέλος του ακαδημαϊκού συμβουλίου όλου του πανεπιστημίου του Καρόλου Πράγας και ο Ίωνας Κούρκουλας.
Το θέμα της συζήτησης ήταν η ενδυνάμωση της προσπάθειας προσέλκυσης Ελλήνων και Κύπριων φοιτητών στο συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο.
Το κτίριο ήταν ένα υπόδειγμα λειτουργίας και αισθητικής: φωτεινό, καθαρό, με όλες τις υπηρεσίες διαθέσιμες ώστε οι φοιτητές να μη χρειάζεται να αναζητούν τίποτα εκτός του πανεπιστημίου. Οι διάδρομοι ήσυχοι, οι τοίχοι χωρίς γκράφιτι, οι ενδιάμεσοι χώροι γεμάτοι μικρά τραπεζάκια όπου φοιτητές μελετούσαν, συζητούσαν, συνεργάζονταν. Κανένας συνδικαλιστής δεν προσπαθούσε να επιβληθεί στη ροή της ημέρας∙ κανένα από τα τελετουργικά έντασης που θεωρούμε σχεδόν φυσικό συστατικό των ελληνικών πανεπιστημίων δεν υπήρχε εκεί.
Με το τέλος της συζήτησης, αυτό που με συγκίνησε περισσότερο ήταν η προθυμία των ίδιων των φοιτητών να μας ξεναγήσουν στους χώρους τους. Δεν το έκαναν τυπικά∙ το έκαναν με περηφάνια. Μας έδειξαν κάθε μικρή λεπτομέρεια που κάνει τη ζωή τους πιο εύκολη και πιο δημιουργική: τις γωνιές μελέτης, τους χώρους συνεργασίας, τα αμφιθέατρα διδασκαλίας, τις υπηρεσίες που λειτουργούν, τα μηχανήματα simulation που τους φέρνουν τόσο κοντά στην πραγματικότητα της ιατρικής. Μιλούσαν για όλα αυτά με μια φυσικότητα και μια χαρά που δύσκολα συναντάς. Το ίδιο συνέβαινε και με τον Τζιγκουνάκη∙ ένας ενθουσιασμός σχεδόν παιδικός, σαν να ήθελαν να μας δείξουν όχι απλώς έναν χώρο, αλλά έναν τρόπο ζωής που τους ανήκει. Κι εκεί συνειδητοποίησα πόσο βαθιά επηρεάζει τους νέους το περιβάλλον: όταν κάτι λειτουργεί, οι φοιτητές δεν το θεωρούν δεδομένο – το αγκαλιάζουν και θέλουν να το μοιραστούν.
Aνάμεσα στους φοιτητές που είδαμε να κυκλοφορούν στους χώρους του Πανεπιστημίου, υπήρχαν πολλοί Έλληνες και Κύπριοι. Λειτουργούσαν απόλυτα ενταγμένοι, με σεβασμό και ηρεμία. Οι νέοι αυτοί δεν έχουν γνωρίσει το ελληνικό πανεπιστήμιο. Πέρασαν κατευθείαν από το λύκειο σε ένα περιβάλλον που λειτουργεί, που τους σέβεται και δεν τους υποβάλλει σε εκείνη τη διαρκή ένταση που στην Ελλάδα μοιάζει νόμος της φύσης. Δεν χρειάστηκε να αλλάξουν για να προσαρμοστούν· απλώς δεν φορτώθηκαν ποτέ μια κουλτούρα σύγκρουσης που αλλού θα τους επιβαλλόταν από την πρώτη εβδομάδα. Αυτό και μόνο δείχνει ότι το πρόβλημα δεν βρίσκεται στους φοιτητές, αλλά στο πλαίσιο μέσα στο οποίο τους τοποθετούμε.
Στην Ελλάδα συχνά περιμένουμε ότι η αλλαγή θα έρθει από τους καθηγητές. Και πράγματι, πολλοί διδάσκοντες έχουν σπουδάσει και εργαστεί στο εξωτερικό, με διάθεση να αλλάξουν πράγματα. Όμως οι καθηγητές γίνονται αναπόφευκτα μέρος του συστήματος μέσα στο οποίο εργάζονται. Οι δομές τους περιβάλλουν και τους περιορίζουν. Η γραφειοκρατία, η αδράνεια, η πολιτισμική κόπωση τους απορροφούν. Δεν φταίνε οι άνθρωποι∙ φταίει η δύναμη του πλαισίου. Αντίθετα, οι φοιτητές που σπουδάζουν στο εξωτερικό βρίσκονται σε μια μοναδική θέση: έχουν εμπειρία ενός σύγχρονου, λειτουργικού πανεπιστημίου, αλλά δεν έχουν εγκλωβιστεί στη λογική του ελληνικού συστήματος. Κι αν αυτό ισχύει, τότε οι Έλληνες φοιτητές του εξωτερικού δεν είναι απλώς μια γενιά που «μας λείπει». Είναι μια τεράστια, ανεκμετάλλευτη δεξαμενή πολιτικής αλλαγής.
Αυτό με οδηγεί σε μια συγκεκριμένη πρόταση: τα ελληνικά πανεπιστήμια μπορούν να ανανεωθούν ουσιαστικά αν θεσπίσουν ομάδες μετάβασης πρωτοετών, ομάδες στελεχωμένες από Έλληνες φοιτητές του εξωτερικού, οι οποίοι θα εισάγουν τους νέους φοιτητές στην κουλτούρα ενός λειτουργικού πανεπιστημίου. Για να έχουν κύρος και πραγματική εμπειρία, οι ομάδες αυτές θα πρέπει να στελεχώνονται από φοιτητές τουλάχιστον τρίτου έτους, άνθρωποι που έχουν ζήσει αρκετά μέσα στο ξένο πανεπιστημιακό περιβάλλον ώστε να μπορούν να μεταφέρουν όχι εντυπώσεις, αλλά κουλτούρα.
Αυτές οι ομάδες δεν πρέπει να βασίζονται σε εθελοντισμό ή σε περιστασιακές προσπάθειες. Χρειάζονται θεσμική υπόσταση, συγκεκριμένη θητεία, σαφή κριτήρια επιλογής και συντονισμό από μέλος ΔΕΠ. Ο ρόλος τους θα είναι να υποδέχονται τους πρωτοετείς κάθε Σεπτέμβριο, όχι με τυπικές παρουσιάσεις, αλλά μεταφέροντας όσα συνθέτουν την καθημερινότητα ενός σύγχρονου πανεπιστημίου: τη συνεργασία, τον διάλογο, τον σεβασμό του χώρου, την αξιοποίηση των υπηρεσιών, τη λογική της κοινότητας. Με άλλα λόγια, όλα όσα στην Ελλάδα δεν μεταδίδονται από το ίδιο το περιβάλλον.
Το πρόγραμμα αυτό πρέπει να ενταχθεί ως υποχρεωτικό στάδιο της διαδικασίας εγγραφής στα ελληνικά ΑΕΙ. Όχι ως παράρτημα, ούτε ως πιλοτική δράση που μπορεί να παραλειφθεί, αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της ένταξης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μόνο έτσι θα αποκτήσει διάρκεια και βάθος. Αν παραμείνει προαιρετικό, θα εξαφανιστεί. Αν στηριχθεί στον ενθουσιασμό λίγων, θα απορροφηθεί από το ίδιο σύστημα που σήμερα παράγει τα προβλήματα.
Για να μην καταπιεί αυτή την προσπάθεια η γνωστή ελληνική μαρμάγκα, απαιτείται εξωτερική διοίκηση από ανεξάρτητο φορέα, σταθερή χρηματοδότηση, δημόσια αξιολόγηση και ετήσια ανανέωση. Οτιδήποτε δεν έχει δομή, χάνεται. Οτιδήποτε εξαρτάται από πρόσωπα, τελειώνει όταν φύγουν τα πρόσωπα. Οτιδήποτε λειτουργεί χωρίς λογοδοσία, εξαφανίζεται αθόρυβα.
Η ουσία είναι ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν θα αλλάξουν επειδή θα το ζητήσει μια κυβέρνηση ή μια διοίκηση. Η αλλαγή θα έρθει όταν αλλάξει η κουλτούρα των ανθρώπων που τα ζωντανεύουν καθημερινά. Και αυτή η κουλτούρα δεν αλλάζει με θεωρία∙ αλλάζει με εμπειρία. Κι αυτή υπάρχει ήδη. Την κουβαλούν οι Έλληνες φοιτητές του εξωτερικού. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένας τρόπος να τη μεταφέρουν πίσω—όχι όταν αποφασίσουν να γυρίσουν μόνιμα, αλλά τώρα, όσο ακόμη τη ζουν.
Η εικόνα του Πίλζεν —το φως, η καθαρότητα, η ηρεμία, η λειτουργικότητα— δεν είναι μια ευρωπαϊκή πολυτέλεια. Είναι μια υπόμνηση του πώς μπορούν να λειτουργούν τα πανεπιστήμια όταν δεν τα βαραίνει η κουλτούρα της σύγκρουσης και της εγκατάλειψης. Και είναι επίσης μια υπενθύμιση ότι οι Έλληνες φοιτητές, όταν βρεθούν σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ευδοκιμούν αμέσως. Δεν χρειάζονται χρόνο προσαρμογής ούτε μάθημα συμπεριφοράς. Το μόνο που χρειάζονται είναι να τους το επιτρέψει ο χώρος.
Αν η Ελλάδα θεσμοθετήσει έναν μηχανισμό που αξιοποιεί την εμπειρία αυτών των νέων, τότε η αλλαγή στα πανεπιστήμια δεν θα είναι θεωρητική, αλλά βιωμένη. Δεν θα είναι επιβεβλημένη, αλλά οργανική. Και δεν θα είναι πρόσκαιρη, αλλά βαθιά και σταδιακή. Γιατί η πραγματική ανανέωση δεν ξεκινά ποτέ από τα κτίρια ή από τους νόμους. Ξεκινά από τους ανθρώπους. Κι αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν ήδη. Αρκεί να τους δώσουμε ρόλο.
11°
