10 σημειώσεις για τα 10 χρόνια από τη δολοφονική επίθεση στο Charlie Hebdo

1. Τι ήταν η επίθεση στο Charlie Hebdo;

Στις 7 Ιανουαρίου 2015, δύο ένοπλοι τζιχαντιστές, τα αδέλφια Σερίφ και Σαΐντ Κουασί, εισέβαλαν στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo, στο Παρίσι, δολοφόνησαν 12 ανθρώπους και τραυμάτισαν άλλους 11. Ανάμεσα στα θύματα ήταν και κάποιοι από τους πιο γνωστούς σκιτσογράφους της Γαλλίας, όπως οι Cabu, Charb και Wolinski. Το γεγονός προκάλεσε σοκ όχι μόνο στη Γαλλία αλλά σε όλο τον δυτικό κόσμο, πυροδοτώντας διαδηλώσεις και συζητήσεις για την ελευθερία του λόγου, τη δυνατότητα να σατιρίζονται, ακόμα και να γελοιοποιούνται, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, και τον κίνδυνο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας.

2. Η άμεση εξέλιξη της υπόθεσης

Οι δύο δράστες της επίθεσης στο Charlie Hebdo σκοτώθηκαν σε αστυνομική επιχείρηση λίγες μέρες αργότερα. Συνελήφθη ο συνεργός τους, Αμεντί Κουλιμπαλί, αφού πρώτα όμως είχε δολοφονήσει άλλους πέντε ανθρώπους, στις 8 και 9 Ιανουαρίου (επίθεση στο Hyper Casher). Η Αλ Κάιντα ανέλαβε την ευθύνη της τρομοκρατικής επίθεσης. Ωστόσο, η υπόθεση είχε μακρά ποινική συνέχεια και η δίκη των συνεργών των δραστών έφερε στο φως τα δίκτυα ριζοσπαστικοποίησης στη Γαλλία.

3. Εθνική μνήμη

Η Γαλλία τίμησε την 10η επέτειο της επίθεσης με εκδηλώσεις μνήμης. Παρόντες ήταν ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και η δήμαρχος του Παρισιού, Αν Ινταλγκό, αποδεικνύοντας την εθνική σημασία της ημέρας για την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών. Δηλώσεις για την επέτειο έκαναν θρησκευτικοί ηγέτες πολλών θρησκειών, συμπεριλαμβανομένου του ιμάμη του μεγάλου Τζαμιού του Παρισιού.

4. Τι οδήγησε στην επίθεση στο Charlie Hebdo

Το Charlie Hebdo είχε –και εξακολουθεί να έχει– έντονη αντιθρησκευτική και αντιεκκλησιαστική εκδοτική γραμμή (προς όλες τις θρησκείες). Ήδη το 2006 είχε δημοσιεύσει τις 12 καρικατούρες του Μωάμεθ (του οποίου η αναπαράσταση απαγορεύεται σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία, πολλώ δε μάλλον η διακωμώδηση). Μηνύθηκε τότε από διάφορες ισλαμικές οργανώσεις, αλλά κέρδισε όλες τις σχετικές δίκες. Το 2011 μία έκδοσή του μετονομάστηκε σε Charia Hebdo και αυτό οδήγησε στην πυρπόληση των γραφείων του με βόμβες μολότοφ. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι αρκετές προσωπικότητες των γραμμάτων και τεχνών της χώρας συνυπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή εναντίον της υποστήριξης στο περιοδικό (θυμίζει αντίστοιχες αντιδράσεις στη Δύση μετά τη φατβά εναντίον του Σαλμάν Ρουσντί). Το Charlie Hebdo διατήρησε τη στάση του, και το 2013 εξέδωσε εικονογραφημένη τη ζωή του Μωάμεθ, με σκίτσα του Charb, ο οποίος μπήκε τότε επισήμως στις λίστες στόχων του Ισλαμικού Κράτους.

Καμία από αυτές τις ενέργειες δεν δικαιολογεί τις απειλές και τις δολοφονίες.

5. Το Charlie Hebdo σήμερα

Το Charlie Hebdo, αν και εξακολουθεί να λειτουργεί, παραμένει υπό αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Η έδρα όπου στεγάζεται το περιοδικό είναι μυστική, προστατεύεται από θωρακισμένες πόρτες και βρίσκεται υπό συνεχή αστυνομική φύλαξη. Οικονομικά, το περιοδικό έχει κύκλο εργασιών 8 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως (από 5 εκατ. πριν από δέκα χρόνια), με κυκλοφορία περίπου 50.000 φύλλων ανά εβδομάδα, τα μισά περίπου από ό,τι την εποχή της επίθεσης.

6. Ο Διαγωνισμός #RiredeDieu (#ΓελάμεΜεΤονΘεό)

Το 2024, το Charlie Hebdo διοργάνωσε διεθνή διαγωνισμό σκιτσογράφων με θέμα #RiredeDieu (Γελάμε με τον Θεό). Στόχος ήταν η κριτική στις θρησκείες και ο σαρκασμός απέναντι στην επιρροή τους στις ελευθερίες. Τα σκίτσα που επιλέχθηκαν συνεχίζουν τη δεδηλωμένη και μαχητική αντιθρησκευτική και αντιεκκλησιαστική γραμμή του περιοδικού (μπορείτε να τα δείτε εδώ).

7. Δύο ακόμα δολοφονικές επιθέσεις

Τα τελευταία χρόνια, δύο ακόμα επιθέσεις ισλαμιστικής τρομοκρατίας συγκλόνισαν τη Γαλλία: η δολοφονία του καθηγητή Σαμουέλ Πατί το 2020, που αποκεφαλίστηκε στον δρόμο από φανατικό, επειδή κατηγορήθηκε ότι παρουσίασε τα σκίτσα του Μωάμεθ στην τάξη, και η δολοφονία του Dominique Bernard το 2023 στο Arras, από έναν 20χρονο Ρώσο υποστηρικτή του ISIS.

Στο κέντρο του Παρισιού, απέναντι από τη Σορβόννη, μία πλατεία έχει μετονομαστεί σε «Πλατεία Σαμουέλ Πατί». Η σχετική πινακίδα αναφέρει ότι ήταν καθηγητής Ιστορίας-Γεωγραφίας και ότι ήταν θύμα του ισλαμιστικού φανατισμού.

8. Η φετινή διαμάχη για τα θρησκευτικά σύμβολα στα σχολεία

Η φετινή έναρξη του ακαδημαϊκού έτους 2024-2025 στη Γαλλία συνοδεύτηκε από διαμάχη για την απαγόρευση της αμπάγιας στα δημόσια σχολεία από τις μαθήτριες (και σε κάποιες περιπτώσεις στις μητέρες που εθελοντικά προσφέρονται να βοηθήσουν σε δραστηριότητες του σχολείου, π.χ. να συνοδεύσουν εκδρομές). Η απόφαση της κυβέρνησης ήρθε ως μέτρο προστασίας του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους (της laïcité), αλλά επικρίθηκε για την πιθανή περιθωριοποίηση μουσουλμανικών κοινοτήτων.

Η συζήτηση για το κατά πόσο η κάλυψη της γυναίκας είναι οικειοθελής επιλογή, κι επομένως πρέπει να γίνεται σεβαστή στον βαθμό που δεν θέτει σε κίνδυνο τρίτους, ή επιβολή του περιβάλλοντος της γυναίκας, παραμένει ανοικτή. Αξίζει να αναρωτηθούμε πόση ελευθερία έχει μια γυναίκα που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που θεωρεί δεδομένο ότι θα καλύπτεται όταν βγαίνει έξω, και ότι από τη δική της συμπεριφορά εξαρτάται η τιμή της οικογένειάς της.

9. Η Γαλλία ως πρωτοπόρος του κοσμικού κράτους (laïcité)

Η Γαλλία παραμένει πρωτοπόρος σε ζητήματα διαχωρισμού του κράτους από τις θρησκείες, η οποία ξεκίνησε ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και εδραιώθηκε από τον νόμο του 1905 για τον διαχωρισμό Κράτους και Εκκλησίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι τότε ο νόμος αφορούσε συντριπτικά την καθολική εκκλησία, καθώς η κοινωνία ήταν συντριπτικά χριστιανική και καθολική. Το πρόβλημα που παρατηρείται σήμερα δημιουργήθηκε με την αύξηση των μουσουλμάνων στη γαλλική κοινωνία, καθώς το Ισλάμ δεν διαχωρίζει το προσωπικό από το πολιτικό και το κοινωνικό. Η σημερινή εφαρμογή της laïcité προκαλεί συζητήσεις για τα όριά της και τη σχέση της με την ελευθερία της έκφρασης.

10. Μια κοινωνία που παραμένει όρθια

Fluctuat nec mergitur («δέρνεται από τα κύματα αλλά δεν βυθίζεται»). Αυτό είναι το μότο της πόλης του Παρισιού, με έμπνευση από το ποτάμι του Σηκουάνα που τη διασχίζει. Με αφορμή τα δέκα χρόνια από την επίθεση στο Charlie Hebdo, η πόλη γέμισε από λιτές αφίσες με αυτό το σύνθημα, και με μικρότερα γράμματα την πρόταση «Paris se souvient» (=Το Παρίσι θυμάται, 2015 -2025). Η Γαλλία συνεχίζει να υπερασπίζεται την ελευθερία και την αντοχή μιας κοινωνίας που, αν και πληγωμένη, παραμένει προσηλωμένη στις δημοκρατικές της αξίες.