Ουκρανία: Ένας πόλεμος για τον οποίον κανένας στην Ευρώπη δεν ήταν έτοιμος - Πώς θα αντιμετωπίσουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις τη ρωσική απειλή;
Το μακρινό 1996 συνόδευσα μια ομάδα φοιτητών σε μια διεθνή συνάντηση στην Οξφόρδη. Εκεί, υπήρχε ένα πάνελ για το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Το προηγούμενο καλοκαίρι είχαν τερματιστεί οι γιουγκοσλαβικοί πόλεμοι, το ΝΑΤΟ εξέταζε τη διεύρυνσή του με πρώην μέλη του σοβιετικού μπλοκ, ενώ η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες προσέφεραν στη Ρωσία του Μπόρις Γιέλτσιν μια νέα σχέση ασφάλειας, τον λεγόμενο «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη»· αυτό το τελευταίο, μάλιστα, ορισμένοι το εκλάμβαναν ως προοίμιο ακόμα και ένταξης της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ατλαντική Συμμαχία.
Στη συνάντηση εκείνη μίλησα κι εγώ – εκ του προχείρου. Έχοντας πλάι μου τον διάσημο καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας Νόρμαν Στόουν (ο οποίος, ένα χρόνο αργότερα, ξεκίνησε δεύτερη, εικοσαετή καριέρα στο Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ της Άγκυρας), υποστήριξα ότι, παρά το ανέφελο παρόν της μεταψυχροπολεμικής εποχής, οι Ευρωπαίοι καλό θα ήταν να θυμούνται τη λατινική ρήση ‘sivispacem, parabellum’ (αν θέλεις ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο). Κι αυτό διότι, (α) το μέλλον παραμένει απρόβλεπτο, (β) παρά την πρόοδο της δημοκρατίας, αρκετές χώρες, και μάλιστα μεγάλες και προικισμένες με πόρους, παραμένουν δικτατορίες, εκ φύσεως απρόβλεπτες, και (γ) ο εφησυχασμός μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο αφοπλισμό, σε υλικό αλλά και ηθικό επίπεδο.
Αυτά είπα (έχοντας και την ταραγμένη ελληνοτουρκική σχέση στον νου μου) και εισέπραξα μια παγερή σιωπή. Ο Νόρμαν Στόουν με κοίταξε με συγκατάβαση και ψέλλισε κάτι παρηγορητικό. Προφανώς η αναφορά μου στην ανάγκη για επαγρύπνηση και στοιχειώδη αμυντική προπαρασκευή δεν βρήκε καμιά απήχηση μεταξύ των Ευρωπαίων νέων που αδημονούσαν να απολαύσουν τη σπάνια ανοιξιάτικη μέρα στην Οξφόρδη.
Σήμερα, τρεις και πλέον δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και του υπαρκτού σοσιαλισμού, οι πολίτες της Ευρώπης και κυρίως οι Ουκρανοί πληρώνουν τις συνέπειες του εφησυχασμού. Σχεδόν οι πάντες θεωρούσαν ότι ο πόλεμος, τουλάχιστον στη γηραιά ήπειρο, ανήκε στο παρελθόν· και ότι μια περίοδος μακράς ειρήνης ανοιγόταν μπροστά τους. Η μοναδική απειλή, πίστευαν, προερχόταν από τη διεθνή τρομοκρατία· και ήταν τέτοια που δεν δικαιολογούσε σοβαρούς αμυντικούς προϋπολογισμούς. Βέβαια, αυτή η ειδυλλιακή κατάσταση δεν σήμαινε και το τέλος της αμυντικής βιομηχανίας, ενός από τους βασικούς πυλώνες στην οικονομία αρκετών χωρών· μόνο που τα προϊόντα της προορίζονταν κυρίως για τις αγορές ξένων που εξακολουθούσαν να θεωρούν – ή να φοβούνται – τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης διεθνών διαφορών.
Έτσι, όταν ο Βλαδίμηρος Πούτιν έκανε τη μεγάλη έκπληξη και εισέβαλε σε μια χώρα που δεν απέχει τόσο πολύ από τις πρωτεύουσες αρκετών κρατών μελών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γαλλία και η Γερμανία μαζί άθροιζαν λιγότερα άρματα μάχης από την Ελλάδα, λιγότερα μαχητικά αεροσκάφη από την Ελλάδα και την Τουρκία, ενώ τα αποθέματα των πυρομαχικών τους έφταναν για επιχειρήσεις λίγων εβδομάδων. Αυτό σήμαινε ότι, ακόμα και αν ήθελαν να ενισχύσουν άμεσα τους Ουκρανούς, δεν είχαν ούτε τα αναγκαία πολεμικά μέσα ούτε τη δυνατότητα έγκαιρης παραγωγής τους. Ταυτόχρονα, με δέος αντιμετώπιζαν την ενεργειακή εξάρτηση που ανέμελα είχαν χτίσει με το καθεστώς Πούτιν.
Όρια υπήρχαν και στη δυνατότητα ανεφοδιασμού των Ουκρανών και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από την έγνοια να μην προκαλέσουν απονενοημένη αντίδραση του Πούτιν, οι Αμερικανοί, αφενός, συντηρούν μια πολεμική μηχανή ασύγκριτα μεγαλύτερη της αντίστοιχης των Ευρωπαίων, και, αφετέρου, ως παγκόσμια δύναμη, αντιμετωπίζουν πάντα το ενδεχόμενο έκτακτης ανάγκης αλλού στο πλανήτη, όπως συμβαίνει σήμερα με τον πόλεμο στη Γάζα. Ακόμα χειρότερα, ο αποφασιστικός ρόλος του Κογκρέσου στην έγκριση κάθε σημαντικής εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ απαιτεί διακομματική συναίνεση, η οποία δεν υφίσταται πλέον· και καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία πλησιάζει τον τρίτο χρόνο του, η συνέχιση της αμερικανικής βοήθειας έχει πέσει πάνω στην ξέρα μιας οξύτατης προεκλογικής διαμάχης με διακύβευμα, ίσως, την αμερικανική δημοκρατία όπως την γνωρίζαμε μέχρι πρότινος.
Τι απομένει; Από τα τέλη του περασμένου χρόνου, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εξελιχθεί σε πόλεμο φθοράς. Τέτοιοι πόλεμοι ήταν ο Αμερικανικός Εμφύλιος (1861-65), ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-18), αλλά και ο Πόλεμος Ιράκ-Ιράν (1980-88). Στους δύο πρώτους επικράτησε η πλευρά με τη μεγαλύτερη δυνατότητα ανεφοδιασμού των ενόπλων δυνάμεων και διατροφής του πληθυσμού της· ο δεύτερος έληξε με την εξαντλητική αφαίμαξη και των δύο αντιπάλων. Στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, η ήττα της Ρωσίας προϋποθέτει ότι οι δυτικοί υποστηρικτές του Κιέβου θα εξακολουθήσουν να παρέχουν τα εργαλεία, όπως έλεγε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ στους Αμερικανούς το 1941, για να αποτελειώσουν τη δουλειά. Δυστυχώς, αυτό σήμερα φαίνεται ολοένα και πιο αβέβαιο. Τρία σενάρια συγκεντρώνουν πιθανότητες:
Επικρατεί πνεύμα συμβιβασμού, κυρίως για εσωτερικούς πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Στο Κίεβο μένει να δεχτεί ειρήνη με παραχωρήσεις ή να συνεχίσει να πολεμά μόνο του. Η κρίση στη Γάζα παρατείνεται. Ο Πούτιν παίρνει βαθιά ανάσα και επανεκλέγεται πανηγυρικά.
Οι ΗΠΑ συνεχίζουν ακανόνιστη και φθίνουσα βοήθεια μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου· οι Ευρωπαίοι σηκώνουν το βάρος και της αμυντικής βοήθειας. Το Κίεβο μετά βίας συγκρατεί ένα νέο κύμα ρωσικών επιθέσεων μέχρι τον επόμενο χειμώνα. Η κρίση στη Γάζα παρατείνεται. Ο Πούτιν ζορίζεται, αλλά «επανεκλέγεται».
Οι ΗΠΑ τα δίνουν όλα μέχρι τις εκλογές. Οι Ευρωπαίοι κινητοποιούνται στα σοβαρά. Και οι δύο, και κυρίως οι ΗΠΑ, πιέζουν αφόρητα ώστε να τερματιστεί η κρίση στη Γάζα άμεσα – κρίση που βοηθά τον Πούτιν όσο τίποτα. Οι Ουκρανοί σταθεροποιούν τα μέτωπα, δεν αναγνωρίζουν την κατοχή των εδαφών τους, μένουν με το όπλο παρά πόδα, και χαλούν το αφήγημα του Πούτιν. Η ελπίδα είναι πως, όπως και ο ίδιος ο Ρώσος ηγεμόνας, έτσι και οι ιδέες του έχουν ημερομηνία λήξεως.
12°
