Ο Δημήτρης Λιγνάδης, η Νίκη Μακρή και ο Γιάννης Λιγνάδης μιλούν για την παράσταση «Μαθημάτων Πολέμου ΙΙ» στο Μέγαρο Μουσικής.
Στριμωγμένη στην τελευταία σελίδα του υπομνήματος ενός βιβλίου από δεύτερο χέρι υπάρχει μία φράση με μικροσκοπικά γράμματα. Blanco έχει καλύψει το πρώτο μισό της, ωστόσο με λίγο «ξύσιμο» πάνω στη μουτζούρα του λευκού κλοιού κατάφερα να τη διαβάσω: «Πολεμώ άρα υπάρχω».
Η συζήτησή μου με το Δημήτρη Λιγνάδη, τον αδερφό του Γιάννη και την ιστορικό και φίλη τους Νίκη Μακρή μού θύμισε εκείνη τη φράση που ο/η προκάτοχός της ταλαιπωρημένης έκδοσης του Τοίχου του Σαρτρ είχε σημαδέψει πριν το αποχωριστεί. Γύρω μου είχα την τύχη να έχω τρεις ανθρώπους που τα τελευταία δυόμισι χρόνια έχουν ασχοληθεί με τον Πόλεμο και δη με αυτόν της Ιστορίας που θέλει επιτέλους να πάρει τη θέση που της αξίζει τόσο στη συνείδηση όσο και στην καθημερινότητα των νέων πολιτών.
Αφορμή για τη συνάντησή μας αποτέλεσε η πρεμιέρα του δεύτερου κύκλου των Μαθημάτων Πολέμου που κέρδισαν το δύσκολο κοινό των νέων, των αρχαιολόγων, των ιστορικών, των σκεπτόμενων ανθρώπων. Κάπως έτσι, λίγο πριν τα «Μαθήματα Πολέμου ΙΙ: Σικελικά Δράματα» ανέβουν στο Μέγαρο Μουσικές ο Δημήτρης, ο Γιάννης, η Νίκη και εγώ κάναμε μία συζήτηση περί πολέμου, ευθυνών και τέλους εποχής.
Ένα σπόιλερ ή μάλλον μία προοικονομία της ανωτέρω συζήτησης: «Αν κάποιος δεν μας ήξερε είναι πολύ πιθανό ότι, αν μας άκουγε τώρα να μιλάμε, θα πίστευε ότι είμαστε κάτι τύποι με γραβάτες και γυαλιά, λυμφατικοί. Όχι. Είμαστε κανονικοί άνθρωποι. Για παράδειγμα εγώ έχω Facebook, Instagram, τρώω junk food. Δεν ήρθαμε να κουνήσουμε το δάχτυλο και να πούμε «Εμπρός, ξανακάθισε στα θρανία και διάβαζε». Δεν μας ενδιαφέρει αυτό. Προσπαθούμε να δέσουμε τη φάση που είμαστε τώρα με τα κείμενα που έρχονται στα χέρια μας» είπε ο Δημήτρης και −μάλλον− ασυναίσθητα άγγιξε το κινητό του.
Μάθημα Πρώτο: Ο φορέας «Dramaticus», οι παραστάσεις και η επιθυμία του να είσαι ωφέλιμος
Από το στόμα όλων, μέσα από τις δικές τους εκφράσεις και λέξεις θα βγει μία ερμηνεία για το πρόγραμμα που ταξίδεψε και ταξιδεύει στους διάφορους πολιτιστικούς θεσμούς του κόσμου: «Το Dramaticus συνδυάζει τρία πεδία: Το ένα είναι η ιστορία, εφόσον δραματοποιούμε Έλληνες ιστορικούς, το δεύτερο είναι η αρχαιολογία και το τρίτο είναι το θέατρο -το καλλιτεχνικό ας πούμε μέρος στο οποίο ο ιστορικός λόγος παρουσιάζεται επί σκηνής».
«Δεν είμαστε εδώ για να γίνουμε ευχάριστοι. Είμαστε εδώ για να γίνουμε ωφέλιμοι» θα πει ο Δημήτρης Λιγνάδης σημειώνοντας το πρώτο highlight της συζήτησης.
Και στους τρεις υπήρχε και υπάρχει το κίνητρο ότι θα ήθελαν να αφήσουν κάτι όχι πίσω τους αλλά δίπλα τους. «Κάτι που θα ήταν πιο ωφέλιμο, δόκιμο».
Δημήτρης Λιγνάδης, Prof. Paul Cartledge, Δρ. Ανδρονίκη Μακρή, Δρ. Γιάννης Λιγνάδης
Ο Γιάννης: «Κάνω τη δραματοποίηση του πρωτότυπου κειμένου του Θουκυδίδη και των υπολοίπων συγγραφέων που έχουμε, όπως για παράδειγμα είναι ο Ηρόδοτος και άλλοι. Επειδή είμαι και κλασικός φιλόλογος έχω και ένα μέρος της δραματουργικής προβολής και στήριξης».
Η Νίκη: «Από το 1995 διδάσκω σε φοιτητές, κυρίως Αμερικανούς, αρχαία ελληνική ιστορία και κάποια πιο συγκεκριμένα μαθήματα όπως είναι η επιγραφική. Αυτό που μου έκανε εντύπωση όλα αυτά τα χρόνια είναι ότι έρχονται στην Ελλάδα για να διδαχθούν κλασικές σπουδές, ενώ εν μέρει έχουν ήδη λάβει κάποιες γνώσεις στα πανεπιστήμιά τους. Δεν καταλάβαινα πώς γίνεται κάτι αντίστοιχο να μη συμβαίνει και στους έλληνες μαθητές, φοιτητές, νέους οι οποίοι ως επί το πλείστον τα βαριούνται όλα αυτά ή τα κάνουν με το ζόρι επειδή είναι υποχρεωτικά. Από αυτή τη δυσάρεστη θα έλεγα διαπίστωση ξεκίνησε η συνεργασία που οδήγησε σε αυτό το πρόγραμμα. Το οποίο εξελίχθηκε σε μία μεγάλη επιτυχία την οποία προσπαθούμε τώρα να διαχειριστούμε».
O Δημήτρης: «Εγώ είμαι ο πλασιέ του προϊόντος. Έχω ένα πολύ σημαντικό προϊόν που θέλω να το πουλήσω ως σημαντικό, να μην το ευτελίσω. Σε ό,τι αφορά λοιπόν την καλλιτεχνική υπόσταση των Μαθημάτων Πολέμου προσπάθησα να μην κάνω μία θεατρική αναπαράσταση με μάχες, κοστούμια κ.τλ. και από την άλλη να μην κάνω ένα αναλόγιο με διδακτισμό που να θυμίζει Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός [σ.σ.: Εμείς γελάμε και εκείνος ανακατεύει λίγο τη ζάχαρη για να ξεφύγει από τον πάτο του φλιτζανιού του]. Το θέατρο αυτή τη δουλειά έχει, να κάνει ένα πράγμα εύληπτο στον κόσμο χωρίς όμως μεγάλες εκπτώσεις».
«Θα τολμούσα να πω ότι δημιούργησα ένα υβρίδιο που κυμαίνεται μεταξύ θεάτρου και αναλογίου, κάτι μεταξύ θεάματος και ακροάματος. Είναι σαν να ζωντανεύει ο οριζόντιος λόγος και το κείμενο να σηκώνεται όρθιο».
«Όταν ο λόγος αποκτά μία ανάγλυφη μορφή, τα συναισθήματα αποδεσμεύονται και υπάρχει αυτό το πεδίο της επικοινωνίας των συναισθημάτων που εμείς ονομάζουμε συμπάθεια. Το συναίσθημα είναι αυτό που στο τέλος κυριαρχεί και κάνει το κοινό που παρακολούθησε την παράσταση να βιώσει έναν συγκλονισμό που δεν μπορεί εύκολα να δικαιολογήσει» συμπληρώνει ο Γιάννης.
Άλλο ένα σημείο που χρειάζεται υπογράμμιση −κίτρινη, μπλε, κόκκινη, πράσινη, ροζ δεν έχει σημασία− ήταν αυτό που ο Δημήτρης αποφασίζει να δώσει μία εικόνα στο τώρα. Σε αυτό που βιώνουμε και μας στοιχειώνει. «Είμαστε σε μία εποχή όπου, ανεξαρτήτως των λόγων που συμβαίνει αυτό −ας μη δαιμονοποιούμε−, ο άνθρωπος πια δεν μπορεί να διαβάσει για πάρα πολλή ώρα ένα κείμενο. Και όχι μόνο οι νέοι αλλά και οι μεγαλύτεροι. Έχουμε μάθει πια να ζούμε σε άλλους ρυθμούς. Για να καθίσει κάποιος να διαβάσει ένα κείμενο θα πρέπει είτε να υπάρχει κάποιος πολύ δυνατός συναισθηματικός λόγος είτε κάποια άλλη μεγάλη ανάγκη. Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ δύσκολο να πει κάποιος «Θα κάτσω το καλοκαίρι να διαβάσω Θουκυδίδη. Μπορεί να το κάνει αν τον έχεις "δολώσει" με κάτι που έχει δει».
Ο Θουκυδίδης: «Ο Θουκυδίδης έχει και μία λογοτεχνική, δραματική αξία. Διαβάζοντάς τον μπορείς να δεις το χαρακτήρα κάποιου, σαν να διαβάζεις ιατρικό δελτίο εποχής. Πέρα από το περιεχόμενο του κειμένου του Θουκυδίδη που είναι ιστορικό, ο τρόπος με τον οποίο το καταγράφει είναι λογοτεχνικός και ίσως οιονεί θεατρικός».
Μάθημα Δεύτερο: Το κοινό χειροκροτά, το κοινό ψηφίζει
«Όλο αυτό εμένα δεν θα με ενδιέφερε αν δεν είχε πρωτίστως απεύθυνση στους νέους. Με αυτές τις παραστάσεις θέλουμε όλοι μας να απευθυνθούμε στον αυριανό άνθρωπο και τον αυριανό πολίτη. Γι' αυτό και θα όριζα την παράσταση, είτε με τη στενή είτε με τη διασταλτική έννοια, εξόχως πολιτική. Πολιτική με την έννοια ότι μιλάει για πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, διδάσκει και καλλιεργεί στους ανθρώπους μία πολιτική συνείδηση με την έννοια του πολίτη και όχι του κόμματος, και θέλω να πιστεύω ότι μαθαίνει στον άνθρωπο να ξαναγαπάει από την αρχή την έννοια του κειμένου χωρίς διδακτισμό» λέει ο Δημήτρης και συνεχίζει.
«Το θέατρο είναι ζωντανή υπόθεση, δεν είναι μουσείο και δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση ο άλλος να κόψει εισιτήριο για να έρθει να δει να περιφέρονται κάποιοι νεκροί. Πιστεύω στους νέους και γι' αυτό και χρησιμοποίησα τους νέους. Οι νέοι που χρησιμοποιώ και που χρησιμοποιούμε όλα αυτά τα χρόνια έχουν απίστευτη όρεξη όταν δουλεύουν αυτά τα κείμενα. Και αυτοί άφησαν τις δουλειές, τους ρόλους τους για να έρθουν να παίξουν».
Μάθημα Τρίτο: Η συμβιβασμένα ασυμβίβαστη γενιά των πενηντάρηδων
Αναφερόμενος στα Μαθήματα Πολέμου, ο Δημήτρης ξεκίνησε μία από τις φράσεις του κάπως έτσι: «Αυτό το "πράγμα" συνέπεσε με μία συγκυρία που συνέβη στην Ελλάδα». Αφού το εικονοποίησε κάπως φτιάχνοντας μία νοητή μπάλα με τις παλάμες του, συνέχισε: «Η γενιά μας, η γενιά των πενήντα ετών βρισκόμαστε στη φάση που νιώθουμε αρκετά μεγάλοι για να δούμε τα λάθη μας αλλά και αρκετά νέοι για να εγκαταλείψουμε και να μην τα διορθώσουμε. Οι πενηντάρηδες λοιπόν, βρισκόμαστε σε μία καμπή ευθύνης γι' αυτά που έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα. Δεν λέω ότι αυτό συμβαίνει με όλους τους πενηντάρηδες και, φυσικά, δεν έχουμε ευθύνη μόνο εμείς. Μετά την κακοποίηση που έκανε η Χούντα στην ιστορία και τη γλώσσα με αυτή την αντιμετώπισή της ως κέλυφος και την κακή αισθητική, μπήκαμε σε μία Μεταπολίτευση όπου ήμασταν με το ένα πόδι Βαλκάνιοι, «καράβλαχοι» δηλαδή, και με το άλλο πόδι αισθανθήκαμε Ευρωπαίοι. Και καλά κάναμε. Ωστόσο, αυτό το πάντρεμα έγινε κάπως βίαια».
«Ακριβώς λοιπόν μετά από τη Χούντα αισθάνθηκαν η αριστερά και η, ας την πούμε, φιλελεύθερη δεξιά ότι η ιστορία, η γλώσσα, η διδασκαλία, τα αρχαία, τα μνημεία, η έννοια της μνήμης όλων αυτών είναι περιττή. Πρώτον, γιατί μας θυμίζουν «χούντα», δεύτερον γιατί δεν μας αφήνουν να κοιτάξουμε μπροστά, και τρίτον και βασικότερο γιατί μας στερούν λίγο τον κακώς εννοούμενο ευρωπαϊκό μας προσανατολισμό».
«Δηλαδή, δεν μπορεί να είσαι Ευρωπαίος και να μιλάς για τον Παρθενώνα» [πάλι με τα χέρια ο Δημήτρης δείχνει κάπου αριστερά μας στο κενό]. «Είναι πολύ λογικότερο να μιλάς για Παρίσι και μετέπειτα έγινε ακόμα πιο φυσιολογικό να μιλάς για τα Prada ή τα Gucci ας πούμε».
«Αυτή η οικονομική και πολιτιστική φούσκα έσκασε πριν από μία δεκαετία. Έτσι λοιπόν είδαμε ότι ο Έλληνας άρχισε να ζητάει πιο ουσιαστικά πράγματα. Ο κόσμος έφυγε από τα μπουζούκια και πήγε στο θέατρο, ένα θέατρο που πολλές φορές το απαξίωνες, δεν έχει σημασία όμως. Αυτό είναι ένα ιστορικό momentum το οποίο βλέπουμε ότι αρχίζει να τελειώνει μαζί με τη λήξη της τωρινής κυβερνητικής κατάστασης. Ο κόσμος θέλει να στραφεί προς τα μπροστά αλλά με κάποιες μεγαλύτερες χειρολαβές, με κάποιες βάσεις. Αυτή είναι η πλατφόρμα πάνω στην οποία δημιουργήθηκαν τα Μαθήματα Πολέμου».
«Στη δουλειά μου πηγαίνω μια χαρά και παίζω ρόλους και καλύπτω τις ματαιοδοξίες μου και μπορώ ακόμα να βγάζω λεφτά για να ζω, ωστόσο όλη αυτή η φούσκα που βρεθήκαμε εμείς οι πενηντάρηδες με έκανε να καταλάβω τι λάθη κάναμε και κυρίως το πώς αφήσαμε τα παιδιά μας είτε έχουμε είτε δεν έχουμε αστοιχείωτα, αμόρφωτα και ακαλλιέργητα. Είναι τρία διαφορετικά επίθετα αυτά. Εκεί λοιπόν ήρθε και έκατσε ο Θουκυδίδης».
Μάθημα Τέταρτο: Περί ημιμάθειας και άλλων δαιμονίων
«Αυτή τη στιγμή ημιμαθής είναι όλη η υφήλιος. Σε εμάς, επειδή δεν μπορούσαμε να διαβάσουμε ή να δημιουργήσουμε ή να δικαιώσουμε την αριστερή μας συνείδηση, αρχίσαμε να περιφερόμαστε με ένα «έλα μωρέ δεν πειράζει», να πιστεύουμε ότι «εντάξει, και ο Παρθενώνας και η Ακρόπολη μάρμαρα είναι», και ότι η έννοια «πατρίδα» είναι οπισθοδρομική, υπερεκτιμημένη, φασιστική. Παίξαμε κατά κάποιον τρόπο με τις έννοιες και γι' αυτό και αποκρούσαμε τη γνώση ως κάτι το περιττό και το ασήμαντο. Δεν είναι ημιμάθεια όλο αυτό, είναι ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας του Έλληνα. Όμως νομίζω ότι όλο αυτό έχει αρχίσει να φτάνει σε ένα τέλμα. Γι' αυτό και ο κόσμος αρχίζει να ξαναγαπάει την έννοια των συμβόλων».
Highlight χρώματος κόκκινου: «Η αριστερά στηρίχθηκε στα συνθήματα. Ο κόσμος φεύγει από τα συνθήματα και επιστρέφει σε κάποια σύμβολα. Το κείμενο του Θουκυδίδη είναι και ένα σύμβολο μέσα σε όλα τα άλλα που αντιπροσωπεύει».
Και ο Γιάννης θα συμφωνήσει με τον αδερφό του. «Η ημιμάθεια είναι κάτι το οποίο χαρακτηρίζει τον άνθρωπο γενικότερα. Όλοι είμαστε. Πολλές φορές απλώς αυτό το χαρακτηριστικό ταυτίζεται με την τάση μας να το παίζουμε έξυπνοι και ότι τα γνωρίζουμε όλα».
Μάθημα Πέμπτο: Τα δύσκολα κείμενα, εύκολα αποφεύγονται
«Η παράσταση δεν απευθύνεται τόσο στη γνώση όσο στην επιθυμία για γνώση. Αυτό ήταν που είχε χαθεί. Σε αυτό λοιπόν που επενδύουμε εμείς είναι να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε αυτή η anorexia nervosa που υπήρχε για τη γνώση, να θεραπευτεί. Να καταλάβει ο κόσμος δηλαδή πόσο ωραίο είναι να ακούει αυτά τα κείμενα ακόμη και αν δεν τα καταλαβαίνει πλήρως ή δεν μπορεί να εμβαθύνει σε αυτά».
Κάπου εκεί ο Δημήτρης θα ζητήσει το λόγο από το Γιάννη: «Ναι, αλλά ούτε και τον Ίψεν τον καταλαβαίνεις σε πληρότητα και σε βάθος. Ούτε και την τραγωδία».
Η σκέψη του Γιάννη ολοκληρώθηκε με ένα: «Μπορεί ο κόσμος να δροσίζεται διαβάζοντας ένα βιβλίο ή πηγαίνοντας σε μία παράσταση από αυτές τις πηγές των κειμένων που έχουν ας το πούμε μία καλής ποιότητας νερό».
«Αυτό που περιέγραψε ο Γιάννης θα συνέβαινε με κάθε κείμενο» παίρνει τη σκυτάλη ο Δημήτρης. «Εδώ όμως έχουμε ένα κείμενο που αν το ακούσεις με έναν εύσχημο τρόπο καταλαβαίνεις ένα momentum που ζούμε αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα ίσως και παγκόσμια».
Διάλειμμα για διεθνείς διακρίσεις
Τα «Μαθήματα Πολέμου» έχουν ταξιδέψει σε μέρη όπως το Ευρωκοινοβούλιο. Έχουν λάβει διθυραμβικές κριτικές από τους Financial Times. Δεν έχουν δει ημέρα παράστασης χωρίς sold out.
Ο Δημήτρης Λιγνάδης στην Ευρωβουλή
Ο Γιάννης δεν βλέπει με ενθουσιασμό το όλο θέμα της καλής δημοσιότητας του έργου τους και των επαίνων. Απλά το βλέπει. «Αυτό που με κάνει ιδιαίτερα χαρούμενο και αποτελεί μία προσωπική επιβράβευση είναι τα συναισθήματα που νιώθω όταν ακούω αυτό το έργο. Η συγκίνησή μου είναι λόγω του γεγονότος ότι μπορώ να αποστασιοποιούμαι και να ακούω αυτό το λόγο. Όλοι καμαρώνουν για τα τέκνα τους, αλλά δεν πρόκειται περί αυτού».
Ο Δημήτρης, λόγω της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας, θα μου εξηγήσει ότι «είχε πολλά "παιδιά"».
«Υπήρχε ένα παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, το "Ασχημόπαπο" και για μένα ο Θουκυδίδης ξεκίνησε ως αυτό το άσχημο πτηνό. Έλεγα "τι θα γίνει τώρα με αυτό; Αφήνω όλα τα ωραία μου παιδιά και πάω να ασχοληθώ με αυτό". Αυτό το Ασχημόπαπο, αυτό το παιδί μου, είχε όλες τις προδιαγραφές για να αποτύχει και όμως, έγινε κύκνος. Η δικαίωση αυτού του έργου για μένα δεν είναι μόνο στο χειροκρότημα, έχω ακούσει πολλά χειροκροτήματα. Η δικαίωση είναι η εξής: Είμαι 55 χρονών και ανήκω στη γενιά που λέγαμε παραπάνω, έχω πολλές δάφνες και γαϊδουράγκαθα να κοιμηθώ».
«Ο πολιτισμός είναι απότοκο μίας παιδείας δεν είναι ένα Φεστιβάλ που έρχονται κάποιοι και χορεύουν. Για εμένα ο πολιτισμός είναι πρωτεύον θέμα για αυτό και θα δεχόμουν μία θεσμική θέση σε αυτόν ή το θέατρο. Θα συνεχίζω να παίζω και Ίψεν και δεν ξέρω τι άλλο, αλλά παρόλα αυτά αυτό το παιδί μας είδα ότι εκτός από ωραίο είναι και πολύ ωφέλιμο. Και αυτό το γεγονός εμένα μου δημιουργεί μία συνειδησιακή γαλήνη ότι έβαλα ένα λιθαράκι σε αυτό που με κάνει να ξυπνάω τα βράδια και να λέω "τι μπουρδέλο είμαστε"».
Τα «Μαθήματα Πολέμου» στους Financial Times (UK), Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου September 2018
Ένας ασημένιος συνδετήρας θα χαρίσει σε αυτή τη σημείωση την πιο εύκολη πρόσβαση: «Με αυτούς που έχουν χαλαρή συνείδηση υπάρχει ένας μεγάλος κίνδυνος: Να κάνουν τη διάγνωση της ασθένειας με μεγάλη ειλικρίνεια και έπειτα επί χρόνια να περιφέρουν τη διάγνωση και να μην προχωρούν στο οδυνηρό και αλγεινό που λέγεται θεραπεία. Γιατί έχει κόστος».
Για τη Νίκη, οι διακρίσεις σημαίνουν κάτι διαφορετικό, πιο προσιτό στον δικό της κλάδο και ταυτόχρονα εξόχως ενδιαφέρον: «Επειδή υπάρχει αυτή η φοβερή κακοδαιμονία και οι κλασικές σπουδές έχουν πολιτικοποιηθεί στην Ελλάδα με άσχημο τρόπο, εμείς αυτό που προσπαθούσαμε να κάνουμε −και πιστεύουμε ότι το πετύχαμε− ήταν να αναδείξουμε την ανθρωπιστική αξία αυτών των σπουδών».
«Κάθε φορά ρωτάμε τους ξένους φοιτητές "Τι είναι αυτό που σε οδήγησε να ασχοληθείς με τα classics". Μεταξύ πολλών απαντήσεων η πιο συχνή είναι η τυχαιότητα. Έστω και δέκα νέοι λοιπόν να ενδιαφέρθηκαν για τις κλασικές σπουδές εξαιτίας αυτής της προσπάθειας που κάνουμε για μένα είναι αρκετό».
Μάθημα Έκτο: Ένα κοινωνικό πείραμα
«Θα μπορούσαμε αν θέλαμε να "τσιμπήσουμε" κόσμο να πούμε ότι το κείμενο είναι ενός διάσημου αμερικανού συγγραφέα και στο τέλος να αποκαλύπταμε ότι πρόκειται για κείμενα του Θουκυδίδη. Να λέγαμε για παράδειγμα ότι λέγεται Γουόρχολ Χαντενμπραντ» λέει ο Δημήτρης με προφορά που θυμίζει λίγο το λατρεμένο "κομπαρσουλίνι" από την παράσταση "Πέτρες στις Τσέπες του" την οποία έπαιζε και σκηνοθετούσε μαζί με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη αρκετά χρόνια πίσω.
«Με το που ακούμε τη λέξη "Θουκυδίδης" αυτομάτως μεταφερόμαστε πίσω στο σχολείο και υπάρχει μία απόκρουση μέσα μας. Ε, η παράσταση κατάφερε να το ξεπεράσει αυτό το πράγμα».
Μία −εικαστική− παρέμβαση από τη Νίκη: «Υπάρχει η έννοια της λεπτομέρειας, για παράδειγμα, την οποία θεωρούμε ως έθνος, κρίνουμε περιττή. Η εκπαιδευτική μου εμπειρία μού έχει δώσει το δικαίωμα να χωρίζω τις λεπτομέρειες σε χρήσιμες και άχρηστες. Η σχολική εκπαίδευση είναι γεμάτη με άχρηστες λεπτομέρειες. Γι' αυτό οδηγούνται και σε δυσανεξία τα παιδιά. Υπάρχουν όμως και λεπτομέρειες που είναι τρομερά χρήσιμες».
«Νομίζει κανείς ότι για να εστιάσει κάποιος σε αυτό που λες πρέπει να του περιγράψεις κάτι γενικό, ενώ στην ουσία μπορεί η σωστή λεπτομέρεια να φωτίσει το όλον με έναν τρόπο μαγικό».
Μάθημα Έβδομο: Η διακριτική γοητεία του πολέμου και της βίας
Όπου σταθούμε και όπου βρεθούμε κόσμος με πανό ή χωρίς, συνθήματα, μουσικές και χίπικα φιλιά, διαλαλεί το μήνυμα της παγκόσμιας ειρήνης. Παρ' όλα αυτά όλοι ελκόμαστε τρομερά από ταινίες, σειρές, παραστάσεις, παιχνίδια, καταστάσεις που έχουν βία. Που έχουν πόλεμο. Εσωτερικό ή εξωτερικό. Λαών ή αντιλήψεων. Τι στο καλό συμβαίνει και οτιδήποτε έχει τη λέξη "πόλεμος" ή έστω την υπονοεί κάνει sold out στη λίστα των προσωπικών μας επιλογών σε διασκέδαση ή παρακολούθηση;
Ο Γιάννης πήρε το λόγο. «Θα σου δώσω μία φιλοσοφικού τύπου απάντηση. Αυτό που κυρίως ενδιαφέρει δεν είναι ο πόλεμος ή η βία σαν έκφραση όσο η συνθετότητα των μηχανισμών που μας οδηγούν εκεί. Όλα αυτά οι Αρχαίοι τα είχαν ανακαλύψει και είχαν στηρίξει τις τραγωδίες τους πάνω στη δύναμη της βίας. Είναι το άγνωστο και κατά κάποιον τρόπο επικίνδυνο σημείο του ανθρώπου που θέλουμε και να γνωρίσουμε και να ξορκίσουμε».
«Είναι ένα μεγάλο θέμα το οποίο βρίσκουμε σε όλα τα λογοτεχνικά είδη. Είναι ένα από τα μεγάλα ζητήματα και της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας: Η άλλη όψη του ανθρώπου, η κτηνώδης όψη. Αυτό μαζί με το θέμα του θανάτου, της μοναξιάς και του έρωτα είναι τα τέσσερα κυρίαρχα θέματα που μας απασχολούν ανά τους αιώνες».
Ο Δημήτρης πήρε τη σκυτάλη και άρχισε να τρέχει με το λόγο του. «Ο άνθρωπος που πάει και βλέπει τη βία στο θέατρο δεν βλέπει τη βία, βλέπει τη μίμηση της βίας. Και καθώς παρακολουθεί τη μίμηση αγρίων γεγονότων νιώθει μία ηδονή από την οικεία φύση που εν προκειμένω είναι η φύση του θεάτρου. Αν για παράδειγμα δεις τη "Σφαγή της Χίου" του Ντελακρουά θα χαρείς παρά το γεγονός ότι ο πίνακας δείχνει ένα αποτρόπαιο γεγονός. Όταν παίζαμε μικροί "Κλέφτες και αστυνόμους" χαιρόμασταν. Δεν θέλαμε να βγάλουμε ένα πιστόλι να τινάξουμε τα μυαλά του συμμαθητή μας στον αέρα. Στη μίμησή τους όλα αυτά τα συμβάντα τα χαίρεται κάποιος γιατί με έναν τρόπο τα διδάσκεται».
«Το κείμενο του Θουκυδίδη δεν είναι θέατρο. Είναι μία ανταπόκριση από το μέτωπο. Οι άνθρωποι εκείνοι είχαν πολύ ζωντανές αυτές τις μνήμες».
«Αναγνωρίζουμε σε αυτό τον έλεο και το φόβο, το έχει πει ο Αριστοτέλης.
Ακριβώς αυτό προσπαθώ να κάνω στην παράσταση. Γιατί τώρα, στο Μαθήματα Πολέμου ΙΙ υπάρχουν πάρα πολλά βίαια γεγονότα. Και αναρωτιέται λοιπόν κανείς "Πώς θα το αποτυπώσω όλο αυτό ούτως ώστε να έλξει τον 20άρη που πριν λίγο ήταν στο Playstation και σκότωνε’. Γίνεται να το κάνω. Και το έκανα».
Μάθημα Όγδοο: Οι διαφορετικές όψεις της Δημοκρατίας
«Ο Έλληνας κάνει κακή χρήση της λέξης δημοκρατία. Όλα αυτά που γίνονταν τότε, οι σφαγές, οι πόλεμοι, γίνονταν από δημοκρατικές κυβερνήσεις. Δεν μας το επέβαλε κανείς, η Βουλή αποφάσιζε ότι θέλουμε να επεκταθούμε».
«Με την παράσταση αυτή δεν κάνουμε ντοκιμαντέρ. Όλα αυτά που υπήρξαν τότε και που ζούμε μέχρι σήμερα είναι δημιουργήματα του Χρυσού Αιώνα της Δημοκρατίας. Λέμε πολύ εύκολα σήμερα τη λέξη "δημοκρατία", παρ' όλα αυτά δεν ξέρουμε εάν "δήμος" σημαίνει όχλος ή κάποιου επιπέδου μορφωμένοι άνθρωποι. Αυτή είναι μία πολιτική αναντίρρητη αλήθεια».
Το κουδούνι θα χτυπήσει τρεις φορές: Μαθήματα Πολέμου ΙΙ: Σικελικά Δράματα
Τα «Μαθήματα Πολέμου ΙΙ: Σικελικά δράματα» παρουσιάζουν επεισόδια από τη δεύτερη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, τη Σικελική Εκστρατεία (415-413 π.Χ.), αντλώντας ιστορικό υλικό από το 6ο, το 7ο και μέρος του 8ου βιβλίου της θουκυδίδειας συγγραφής. Τα γεγονότα που ανθολογούνται στη δραματοποιημένη εκδοχή του κειμένου, παρακολουθούν τα κύρια σημεία από την πλέον δραματική –για την αθηναϊκή πολιτική– φάση του πολέμου. Από τη μεγαλοϊδεατική φαντασίωση της αθηναϊκής κυριαρχίας στη Δύση, τις περιπετειώδεις τροπές των πολεμικών συγκρούσεων στη Σικελία μέχρι και την τελική συντριβή των αθηναϊκών δυνάμεων και την οριστική ματαίωση του επεκτατικού οράματος. Η πολιτική και στρατιωτική «τραγωδία της Αθήνας» έχει ως τραγικό πρόσωπο τον απρόσωπο αθηναϊκό Δήμο και την τραγική διάνοιά του, όπως την ενσαρκώνουν τα πρόσωπα των μεγάλων πρωταγωνιστών (πολιτικών-στρατηγών), προπάντων του αμφιλεγόμενου Αλκιβιάδη και του αντιφατικού Νικία. Η σύλληψη του έργου ερείδεται στο νομοτελειακό τριαδικό σχήμα της αρχαίας τραγωδίας, Άτη-Ύβρις-Nέμεσις, προκειμένου να αποδώσει ερμηνευτικά τη μεγάλη «τραγωδία» της Αθήνας στη Σικελία.
Μία ευχή πριν καθίσουν όλοι στη θέση τους (στο θέατρο ή την τάξη): «Αυτό που τελικά θα κρατούσα από την παράστασή μας ως ωφέλεια, θα ήταν να θεσμοθετηθεί η βιωματική παράμετρος της διδασκαλίας της ιστορίας και της γλώσσας. Εκεί υπάρχει πολύ ζουμί. Θα ήθελα πάρα πολύ να το δω να ανθεί στο επόμενο Υπουργείο που θέλει να λέγεται Παιδείας». Τάδε έφη Δημήτρης Λιγνάδης.
