Οι μαζικοί φόνοι πολιτών σε χώρες της Ευρώπης, που τις περισσότερες φορές ακολουθούνται από την αυτοκτονία του δράστη, έχουν αυξηθεί ανησυχητικά τους τελευταίους μήνες. Κάποιες φορές οι υπεύθυνοι αυτών των αποτρόπαιων πράξεων δηλώνουν μαχητές του ΙSIS, ενώ κάποιες άλλες δεν είναι ξεκάθαρο με την πρώτη ματιά τι υποκινεί την βίαιη συμπεριφορά τους.
Τι σημαίνουν στ’ αλήθεια όλα αυτά; Μήπως η ιδεολογία του Κράτους του Ισλάμ εκτός από την δημιουργία τρομοκρατών παρέχει και την αφορμή σε ανθρώπους με σοβαρά ψυχικά προβλήματα να δολοφονούν εν ψυχρώ συνανθρώπους τους, επικαλούμενοι τον Αλλάχ, ενώ στην πραγματικότητα υπηρετούν μία εντελώς προσωπική υπόθεση που στηρίζεται αποκλειστικά στην ψυχοπαθολογία τους και τις ιδιαίτερες συνθήκες της ζωής τους;
Το bullying που έχουν υποστεί στην οικογένεια, την εργασία ή το σχολείο, η ανικανότητά τους να ενσωματωθούν στον δυτικό τρόπο ζωής, οι παραισθήσεις και οι παρανοϊκές σκέψεις που τους στερούν την επαφή με την πραγματικότητα, είναι οι πιο συνηθισμένοι λόγοι που δίνονται από την αστυνομία, όταν επιχειρείται η ανάλυση του προφίλ των δολοφόνων.
Υπάρχει μία παράμετρος που για ευνόητους λόγους δεν αναφέρεται συχνά στις εφημερίδες και τα τηλεοπτικά δελτία: ο μιμητισμός, ο οποίος οδηγεί ορισμένους ευάλωτους ψυχικά ανθρώπους στην αναπαραγωγή πράξεων βίας και ακραίας σκληρότητας. Στην περίπτωση αυτή η συμπεριφορά τους δεν οφείλεται στα κηρύγματα μίσους του Ισλάμ, ούτε σε κάποια ακροδεξιά, φασιστική ιδεολογία, όπως συνέβη στην περίπτωση του Μπρέιβικ, αλλά στην αντιγραφή ενός «προτύπου» που έχουν παρακολουθήσει επανειλημμένα στις ειδήσεις.
Για κάποιους ανθρώπους, τους οποίους το περιβάλλον δεν παρότρυνε να αναζητήσουν την αρωγή της ψυχοθεραπείας, η λύση στα ψυχικά αδιέξοδα που τους βασανίζουν εμφανίζεται ξαφνικά μέσα από τις εικόνες των Δελτίων Ειδήσεων. Συνήθως έχει την μορφή ενός «ηρωικού», αδίστακτου «μαχητή» που πριν θέσει τέλος στη δική του ζωή, γλιτώνοντας για πάντα από όσα τον τυραννούν, παίρνει μαζί του όσους περισσότερους συνανθρώπους του μπορεί.
Η ηδονοθηρική παρουσίαση της βίας και η προβολή που συχνά απολαμβάνουν αδίστακτοι δολοφόνοι, όταν οι φωτογραφίες τους και τα ηχητικά μηνύματά τους κάνουν τον γύρο των διεθνών ΜΜΕ, στο όνομα της επαρκούς πληροφόρησης, οδηγεί κάποιους άλλους στην αναπαραγωγή τέτοιων ακραία αντικοινωνικών συμπεριφορών.
Είναι όποιος πάσχει από κάποιο ψυχικό νόσημα αυτόματα υποψήφιος δολοφόνος ; Η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Η ψυχική ασθένεια δεν ενέχει απαραίτητα εγκληματικές ή αυτοκαταστροφικές τάσεις. Άλλωστε, οι περισσότερες μορφές ψυχικής ασθένειας μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν επιτυχώς από την σύγχρονη ψυχιατρική, την ψυχοθεραπεία και την φαρμακολογία, αρκεί ο πάσχων να αναζητήσει και να ακολουθήσει την προτεινόμενη θεραπεία.
Αυτό που έχει λοιπόν μεγάλη σημασία είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε αυτούς που νοσούν ψυχικά και σε όσους ενστερνίζονται μια ιδεολογία μίσους. Είναι απαραίτητος ο διαχωρισμός των δολοφόνων σε τρομοκράτες που επικαλούνται πολιτικούς ή θρησκευτικούς λόγους, και σε όσους σκοτώνουν λόγω της ψυχοπαθολογίας τους.
Οφείλουμε να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στην κάθε περίπτωση, ώστε να παρέμβουμε με επιτυχία στην πηγή των προβλημάτων: στην ένταξη των μεταναστών στις κοινωνίες μας, στην ανεργία, την αποξένωση, το bullying, τις ελλείψεις του νομικού συστήματος αλλά και τις αδυναμίες του συστήματος ψυχικής υγείας.
Είναι όμως δυνατόν ένας κατά συρροήν δολοφόνος να μην είναι ψυχικά άρρωστος; Ας θυμηθούμε την περίπτωση του Μπρέιβικ και τα όσα απεφάνθη το Νορβηγικό δικαστήριο το 2012. Με την απόφασή τους ότι ο Μπρέιβικ δεν είναι «τρελός», αλλά κάποιος που εν πλήρει συνειδήσει εκτελεί τους συνανθρώπους του επειδή τους μισεί, οι δικαστές της Νορβηγίας ανέδειξαν τις πραγματικές διαστάσεις της δολοφονικής ιδεολογίας του.
Αυτό που υποστήριξαν οι ειδικοί είναι ότι οι πράξεις τού δολοφόνου στηρίχτηκαν σε μία νοσηρή μισαλλόδοξη ιδεολογία που έχει στο επίκεντρό της την εξάλειψη της διαφορετικότητας. Μια ιδεολογία που βασίζεται στον ρατσισμό, σε θεωρίες συνωμοσίας, συμπλέγματα ανωτερότητας, και την απρόκλητη βία. Μια ιδεολογία που φθείρει συστηματικά τον ηθικό πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης απογυμνώνοντάς τον από κάθε μόριο ενσυναίσθησης. Αντιεπιστημονικές και παραμορφωμένες εκδοχές τής ιστορίας, της βιολογίας, της γενετικής χρησιμοποιούνται χωρίς αιδώ προκειμένου να στηριχτεί η ιδεολογία του μίσους και του φόβου ενάντια σε κάθε μέλος της ανθρωπότητας που δεν χωράει σ’ ένα φυλετικό, ή πολιτισμικό καλούπι.
Το να ισχυριζόμαστε ότι πράξεις μίσους εξηγούνται αυτόματα από το γεγονός ότι κάποιος «δεν είναι στα καλά του» είναι η εύκολη λύση, που από τη μία απολιτικοποιεί τις ειδεχθείς πράξεις κι από την άλλη άδικα στοχοποιεί αδιακρίτως ως επικίνδυνους όλους τους πάσχοντες από κάποια ψυχική ασθένεια.
21°
