Σπύρος Πετρουλάκης: Ο επιτυχημένος συγγραφέας του «Σασμού» μιλάει για για το νέο του βιβλίο, «Η σονάτα των αθέατων πουλιών», καθώς και για το συνολικό έργο του
Ο Σπύρος Πετρουλάκης ξεκίνησε την λογοτεχνική του καριέρα με τις εκδόσεις Μίνωας, αμέσως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα από το Ρέθυμνο, όπου έζησε για αρκετά χρόνια. Μέχρι σήμερα, δώδεκα μυθιστορήματά του για ενήλικες και επτά βιβλία για παιδιά — πολλά από τα οποία βασίζονται σε αληθινά γεγονότα και έχουν γίνει μπεστ σέλερ — κυκλοφορούν από τον συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο.
Εκτός από τη λογοτεχνία, ο Πετρουλάκης έχει ασχοληθεί και με τη μουσική, ως συνθέτης και στιχουργός, αλλά και με τη φωτογραφία, τις καταδύσεις, την αναρρίχηση και το Taekwondo, ένα άθλημα με το οποίο, αρχικά, είχε ασχοληθεί επαγγελματικά, ως προπονητής και Πανελληνιονίκης. Στο χώρο του βιβλίου, διακρίθηκε περισσότερο για τα ιστορικά του μυθιστορήματα, δύο από τα οποία (ο «Σασμός» το 2021 και «Το ναυάγιο» το 2023) έχουν μεταφερθεί σε τηλεοπτικές σειρές.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το νέο του μυθιστόρημα, με τίτλο «Η σονάτα των αθέατων πουλιών», το οποίο αφηγείται δύο παράλληλες ιστορίες. Η μία διαδραματίζεται στα αφιλόξενα νερά της Μεσογείου το μακρινό 1833, όταν το δουλεμπόριο και οι επιδρομές των κουρσάρων ήταν ακόμα μια απτή πραγματικότητα, ενώ η άλλη λαμβάνει χώρα στην εποχή μας και μιλάει για τις τραγικές επιπτώσεις της νόσου Αλτσχάιμερ επάνω στον ασθενή και τους κοντινούς του ανθρώπους. Ο Σπύρος Πετρουλάκης μίλησε στην Athens Voice για το νέο του βιβλίο, αλλά και συνολικά για το έργο του και τις διάφορες πτυχές των καλλιτεχνικών ανησυχιών του.
«Η σονάτα των αθέατων πουλιών» είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά σας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας. Τι σας ενέπνευσε να γράψετε το βιβλίο;
Η αφορμή ήταν μια ανάμνηση. Η ανάγκη, όμως, ήταν πιο βαθιά. Ήθελα να γράψω για όλα εκείνα που χάνονται. Τις μνήμες, τις πατρίδες, τους ανθρώπους. Το Αλτσχάιμερ με τρόμαζε πάντα, όχι για τον χαμό, αλλά για τη σιωπή που αφήνει πίσω του. Κι ήθελα αυτή τη σιωπή να την κάνω μουσική. Ταυτόχρονα, η ιστορία της Φραγκιώς, μιας γυναίκας σκλάβας στην Αλεξάνδρεια του 1833, μου ψιθύριζε επίμονα. Με συγκίνησε ο τρόπος που η ιστορία επαναλαμβάνεται, άλλες φορές στα βάθη της μνήμης και άλλες στα αμπάρια ενός πλοίου. Η «Σονάτα των Αθέατων Πουλιών» είναι ένα ταξίδι από το χθες στο σήμερα, απ’ την Κίμωλο ως την Αλεξάνδρεια και πίσω, αλλά κυρίως ένα ταξίδι προς τα μέσα. Εκεί που κρύβονται οι μεγάλοι μας φόβοι και οι ακόμα μεγαλύτερες μας αγάπες.
Πώς επιλέξατε τον τίτλο του βιβλίου και ποια είναι η συμβολική του σημασία; Υπάρχει κάποιο μήνυμα που θέλετε να μεταδώσετε μέσω του βιβλίου σας στους αναγνώστες;
Ο τίτλος γεννήθηκε κάπως αθόρυβα, όπως ταιριάζει στα αθέατα πουλιά. Σκέφτηκα πως τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή δεν τα βλέπεις. Τα νιώθεις. Η μνήμη, η αγάπη, η απώλεια, η ελπίδα. Όλα αυτά είναι αθέατα και όμως μας καθορίζουν. Η σονάτα, πάλι, είναι το τραγούδι που δεν τραγουδιέται με λόγια. Είναι η μουσική της ψυχής όταν δεν βρίσκει λέξεις. Ήθελα αυτό το βιβλίο να γίνει μια τέτοια σονάτα. Να μιλήσει σιγά, εκεί που κανείς δεν ακούει. Εκεί που κατοικεί η αλήθεια. Αν υπάρχει ένα μήνυμα, είναι αυτό: να μη φοβηθούμε τα σκοτεινά νερά της μνήμης και της απώλειας. Να τολμήσουμε να πονέσουμε, να αγαπήσουμε, να θυμηθούμε. Γιατί, ακόμα κι όταν όλα φαίνονται χαμένα, κάπου μέσα μας υπάρχει κάποιο πουλί που τραγουδά. Έστω κι αν κανείς δεν το βλέπει.
Πώς συνδέονται οι δύο χρονικές περίοδοι του βιβλίου, το 1833 και το σήμερα; Τι τις ενώνει πέρα από την πλοκή;
Εκείνο που τις ενώνει δεν είναι απλώς η πλοκή, είναι το ανθρώπινο αποτύπωμα. Το τραύμα και η αγάπη. Η προσμονή, η πίστη, η απώλεια. Το 1833 και το σήμερα μοιάζουν μακρινοί κόσμοι, κι όμως οι ψυχές των ανθρώπων κουβαλούν τις ίδιες αγωνίες. Η Φραγκιώ και ο Νάσερ στο παρελθόν, ο Φραγκίσκος και η Γωγώ στο παρόν, όλοι τους ζητούν το ίδιο: μια αγκαλιά που δεν χάθηκε, μια ανάμνηση που δεν σβήστηκε, ένα κομμάτι εαυτού που επιμένει να επιβιώνει. Η μνήμη ενώνει τις δύο εποχές. Η μνήμη ως πράξη αντίστασης και ως πράξη αγάπης. Και όπως ένα μουσικό θέμα επανέρχεται σε μια σονάτα, έτσι κι εδώ το παρελθόν επιστρέφει όχι ως βάρος, αλλά ως οδηγός. Ένας σταυρός στον ουρανό, σαν τον Σταυρό του Νότου, που δείχνει πάντα προς την καρδιά.
Το δουλεμπόριο και τα σκλαβοπάζαρα του 19ου αιώνα είναι ένα σκληρό ιστορικό θέμα. Πώς χειριστήκατε τη βαρύτητα και την ευαισθησία του;
Με σιωπή, πρώτα. Και με σεβασμό. Δεν ήθελα να γράψω για το δουλεμπόριο σαν ιστορικό γεγονός. Ήθελα να γράψω σαν να ήμουν εκεί. Να νιώσω το αλάτι της θάλασσας στα μάτια εκείνων που αρπάχτηκαν, να μυρίσω το παζάρι, να δω την αγωνία πίσω από τα δεμένα και πληγιασμένα χέρια.
Η Φραγκιώ δεν είναι μια ηρωίδα του 1833. Είναι κάθε γυναίκα που της στέρησαν το δικαίωμα να επιλέξει. Και ήθελα ο αναγνώστης να μην την κοιτά από μακριά αλλά να πορευτεί πλάι της, έχοντας τις ίδιες αγωνίες. Όταν ακουμπάς τέτοια θέματα, δεν έχεις το δικαίωμα να εντυπωσιάσεις. Έχεις την υποχρέωση να πονέσεις μαζί τους. Και να πεις την αλήθεια όσο κι αν καίει. Γιατί μόνο έτσι μπορεί το παρελθόν να φωτίσει πραγματικά το παρόν.
Ο σύγχρονος ήρωας του βιβλίου βιώνει την απώλεια της μνήμης λόγω Αλτσχάιμερ. Τι σας ώθησε να εντάξετε αυτή τη θεματική στο μυθιστόρημα;
Δεν με ώθησε η ασθένεια, με ώθησαν οι άνθρωποι γύρω της. Όσοι την κουβαλούν σαν σταυρό και όσοι στέκονται δίπλα τους. Ήθελα να μιλήσω για εκείνη την παράξενη κατάσταση, όπου ο νους αρχίζει να ξεμακραίνει, αλλά η ψυχή μένει και πεισμώνει. Για το βλέμμα που παύει να αναγνωρίζει, αλλά κάπου μέσα του σε νιώθει. Για τις χειρονομίες που χάνουν το σκοπό τους, μα κρατούν ακόμη την τρυφερότητα. Το Αλτσχάιμερ δεν είναι μόνο απώλεια μνήμης. Είναι μια δοκιμασία αγάπης. Πόσο μπορείς να κρατήσεις κοντά σου έναν άνθρωπο που απομακρύνεται μέρα με τη μέρα; Πόσο αντέχεις να θυμάσαι για δύο; Στη «Σονάτα των αθέατων πουλιών» ήθελα να δείξω ότι δεν είναι η ανάμνηση που μας ενώνει, αλλά η επιμονή να αγαπάς, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει πια αντίκρισμα. Και ίσως τελικά, εκεί που όλα μοιάζουν να χάνονται, να είναι και το μέρος που δοκιμάζεται η βαθύτερη ουσία μας.
Όταν γράφετε έχετε στο νου σας ότι θα μπορούσε το μυθιστόρημά σας να μεταφερθεί σε σειρά για την τηλεόραση ή τον κινηματογράφο; Αν ναι, επηρεάζει αυτό τον τρόπο γραφής; Θα βλέπατε κάτι τέτοιο και για τη «Σονάτα των αθέατων πουλιών»;
Όταν γράφω, σκέφτομαι αποκλειστικά την ιστορία και τους ήρωές μου. Τίποτε άλλο. Δεν φαντάζομαι κάμερες, σκηνικά, πλάνα, παρά μόνο ανθρώπους με σάρκα και οστά, με πληγές, με όνειρα. Θέλω να είμαι απόλυτα πιστός στους αναγνώστες μου, σε εκείνους που κρατούν το βιβλίο στα χέρια τους και χτίζουν μέσα τους τις εικόνες με τη φαντασία, όχι με το φακό. Αγαπάω τη συγγραφή γιατί εκεί είμαι ελεύθερος. Το πάθος μου είναι οι λέξεις, τα βιβλία και οι ιστορίες που έχουν αλήθεια. Αν έρθει η στιγμή που μια τέτοια ιστορία, όπως η «Σονάτα των αθέατων πουλιών», μεταφερθεί στην οθόνη, φυσικά και θα με τιμήσει. Αλλά δεν γράφω με αυτόν τον στόχο. Γράφω γιατί δεν μπορώ αλλιώς.
Ως συνθέτης και στιχουργός, επηρεάζει η μουσική τη λογοτεχνική σας γραφή;
Σε όλα μου τα βιβλία υπάρχει μουσικότητα. Είτε φανερά, με στίχους, τραγούδια ή μαντινάδες, είτε υπόγεια, στον ρυθμό των φράσεων, στην αναπνοή της αφήγησης. Η μουσική είναι η πρώτη μου γλώσσα. Κι όταν γράφω, την κουβαλώ μέσα μου σαν μετρονόμο καρδιάς. Οδηγεί τη φράση, δίνει παύσεις, κορυφώσεις, σιγασμούς. Η λογοτεχνία μου συχνά γράφεται σαν παρτιτούρα. Όχι για να διαβαστεί απλώς, αλλά για να ακουστεί μέσα στην ψυχή του κάθε ενός.
Καθώς έχετε ασχοληθεί και τη φωτογραφία και την αφήγηση παραμυθιών θα λέγατε ότι επηρεάζουν και αυτές οι τέχνες το συγγραφικό σας έργο;
Απόλυτα. Η φωτογραφία με έχει διδάξει να παρατηρώ το φευγαλέο, το ανεπαίσθητο, να «συλλαμβάνω» τη στιγμή πριν χαθεί κι αυτό είναι πολύτιμο στη συγγραφή. Να βλέπεις πίσω από τις λέξεις, όπως πίσω από το κάδρο, αυτό που δεν φαίνεται. Να φωτίζεις με λέξεις ό,τι αλλιώς θα έμενε σκοτεινό. Το παραμύθι από την άλλη μου έμαθε τη δύναμη της μεταφοράς του λόγου. Πως μια ιστορία πρέπει πρώτα απ’ όλα να λέγεται, να ρέει, να αγγίζει την ψυχή, όπως έκαναν κάποτε οι άνθρωποι γύρω από τις φωτιές. Μέσα από τα παραμύθια έμαθα την απλότητα, τον ρυθμό και τη μεταφορά της προφορικής παράδοσης, τη σοφία που κρύβεται στην αλληγορία. Και κάπως έτσι γράφω. Φωτογραφίζοντας με λέξεις και ψιθυρίζοντας ιστορίες που ελπίζω να μείνουν.
Τα βιβλία σας έχουν συχνά ιστορικό χαρακτήρα και μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Λαμβάνετε μηνύματα από τους αναγνώστες σας; Τι σας λένε συνήθως;
Ναι, και είναι απ’ τις πιο συγκινητικές πτυχές αυτής της πορείας. Τα μηνύματα που λαμβάνω τα βιώνω ως φως, συντροφιά και ευθύνη. Πολλοί αναγνώστες μου γράφουν πως αναγνώρισαν στα πρόσωπα των ηρώων τους δικούς τους ανθρώπους. Μια γιαγιά, έναν πατέρα, έναν παλιό έρωτα ή μια ξεχασμένη πληγή. Άλλοι πως ένιωσαν παρηγοριά, δύναμη, κάθαρση κι ελπίδα. Κάποιοι μου εξομολογούνται πως άφησαν το βιβλίο ανοιχτό και έμειναν να κοιτούν το ταβάνι. Άλλοι πως τους συντρόφευσε σε δύσκολες ώρες, σε ένα νοσοκομείο, σε ένα ταξίδι, σε μια σιωπηλή νύχτα. Για μένα, αυτή η επαφή δεν είναι απλώς αντίδωρο. Είναι το αληθινό νόημα της γραφής. Να ακουμπάς καρδιές, να γίνεσαι γέφυρα, να αφήνεις μια ιστορία να περπατά μέσα στους άλλους.
Έχετε πει πως θέλετε να γράφετε ένα βιβλίο κάθε χρόνο. Από πού αντλείτε αυτή την αστείρευτη έμπνευση;
Η έμπνευση δεν είναι πάντα βροντερή. Τις περισσότερες φορές είναι ψίθυρος. Μια κουβέντα στο μετρό, μια φωτογραφία ξεχασμένη, ένα βλέμμα στη λαϊκή, μια ανάμνηση που ξαφνικά ξυπνά χωρίς λόγο. Από εκεί ξεκινάει το ταξίδι. Ο κόσμος γύρω μας είναι γεμάτος ιστορίες, γεμάτος ανθρώπους που κουβαλούν βάρος, μνήμες, σιωπές και όνειρα. Εγώ απλώς στέκομαι και τους παρατηρώ. Και έπειτα κάθομαι να τους ακούσω. Από αυτούς αντλώ τη δύναμη. Κι από μέσα μου. Από τις δικές μου αγωνίες, τις χαρές, τις απώλειες, τις αναζητήσεις. Η συγγραφή για μένα είναι τρόπος ύπαρξης, όχι επάγγελμα. Δεν μπορώ να μην γράψω. Όπως δεν μπορώ να μην αναπνεύσω.
Πώς αντιμετωπίζετε τη δημιουργική διαδικασία; Υπάρχουν συγκεκριμένες συνήθειες ή ρουτίνες που σας βοηθούν να γράψετε;
Η δημιουργική διαδικασία για μένα δεν ξεκινά μπροστά στην οθόνη ή με μια γεμάτη σελίδα Word. Ξεκινά πολύ νωρίτερα. Ξεκινά στο περπάτημα, στην παρατήρηση, σε μια κουβέντα που «κάτι» μου άφησε, σε μια σιωπή που φώναξε δυνατά μέσα μου. Δεν ακολουθώ αυστηρές ρουτίνες, αλλά κρατώ μια σταθερότητα: γράφω κάθε μέρα, λίγο ή πολύ, ακόμη κι αν δεν κρατήσω τίποτα. Χρειάζεται πειθαρχία για να υπάρξει ελευθερία στη δημιουργία. Το πρωί μου είναι συνήθως αφιερωμένο στο γράψιμο και στην έρευνα, ενώ το βράδυ, με ησυχία, κάθομαι και διαβάζω, σημειώνω και οργανώνω την επόμενη μέρα. Δεν περιμένω να έρθει η έμπνευση, δεν την ψάχνω. Κάποιες φορές πηγαίνω εγώ εκεί. Τη σκουντάω, την προκαλώ να μου δώσει σημασία. Σαν τα σκυλάκια που σε σπρώχνουν με τη μουσούδα τους για ένα μοναδικό χάδι. Η μουσική με βοηθά. Και το φως. Και η θάλασσα, όταν τη βλέπω. Αλλά πάνω απ’ όλα, με βοηθάει η πίστη ότι κάθε ιστορία έχει λόγο που έρχεται σε μένα. Κι εγώ οφείλω να την αφηγηθώ όπως της αξίζει.
Με αφορμή το νέο βιβλίο του «Ο Βομβιστής και ο Στρατηγός» και «Κβαντομηχανική Λυκείου» (εκδ. ΠΕΚ), ο καθηγητής μάς εξηγεί γιατί η κβαντική φυσική είναι απλή και συναρπαστική
32°
